nisbatan embrion davrida ko‘proq bo‘ladi. Odamning hayvonot olamidan kelib
chiqqanligini isbotlashda qiyosiy anatomiyadan tashqari,
embriologiya fani ham
ko‘p dalillarga ega. Odatda, har bir hayvon individual rivojlanishi (ontogenezi) da
avlod-ajdodining bosib o‘tgan tarixiy rivojlanishi (filogenezi) ni qisqacha
takrorlaydi. Odam ham shu qonundan mustasno emas. Barcha ko‘p hujayrali
hayvonlar singari, odamda ham embrionning rivojlanishi urug‘langan tuxumdan -
zigotadan boshlanadi.
U morula, blastula, gastrula deb atalgan bosqichlarni o‘tgandan so‘ng,
murtak, embrion varaqlarini hosil qiladi. Shu varaqlardan keyinchalik organlar
rivojlanadi.
Chunonchi, odam va umurtqali hayvonlar rivojlanayotganda
ektodermadan asta-sekin teri, tirnoq, soch, nerv sistemasi, sezgi organlari;
endodermadan xorda, ovqat hazm qilish organlari, o‘pka, jigar; mezodermadan esa
suyak-muskul to‘qimasi, qon tomirlari va boshqa organlar rivojlanadi. Odam
embrion
rivojlanishi davrida baliqlar, suvda va quruqda yashovchilar, sudralib
yuruvchilar, qushlar, sut emizuvchilar embrioniga juda o‘xshash bo‘ladi. Masalan,
18—20 kunlik embriondan jabra «kurtaklari», keyinchalik jabra apparati hosil
bo‘ladi.
Sudralib yuruvchilar, qushlar,
sut emizuvchilar, jumladan, odamda u
embrion rivojlanishining keyingi bosqichlarida Yo‘qolib ketadi. Lekin bu dalil
quruqlikda yashovchi barcha umurtqali hayvonlar, shu jumladan, odam ham tarixiy
rivojlanishi natijasida jabra bilan nafas oluvchi baliqsimon
ajdodlardan kelib
chiqqanligidan darak beradi. Ona qornida rivojlanayotgan 5-6 oylik bolaning tanasi
mayin tuk bilai qoplangan bo‘lib, bola tug‘ilishidan oldin to‘kilib ketadi.
Odamning 2 oylik embrionida dum bo‘ladi, biroq u rivojlanishning ma’lum bir
davridan keyin o‘sishdan to‘xtab, dum suyaklari chanoq suyaklari orasida qolib
ketadi va tashqariga chiqmaydi.
Odam embrionining dastlabki rivojlanishida bir qancha sut bezlari paydo
bo‘lib, keyinchalik esa ulardan bir juftigina normal rivojlanadi, qolganlari yo‘qolib
ketadi. Odam embrionining rivojlanishida hiqildoq ba’zi belgilari bilan shimpanze
hiqildog‘iga, bosh miya po‘stlog‘i esa tuban maymunlar bosh miya po‘stlog‘ining
tuzilishiga o‘xshashligi, shuningdek, oldingi oyoqlar tuzilishida ham ular o‘rtasida
o‘zaro o‘xshashlik borligi aniqlangan.
Ba’zi hollarda ichki hamda tashqi sabablarga ko‘ra, ona qornidagi embrion
normal rivojlanmaydi. Bunday hollarda atavizm, ya’ni qadimgi ajdodlarga xos
bo‘lgan xususiyatlarning takrorlanish hodisasi ro‘y beradi.
Ayrim hollarda
tug‘ilgan bolalar tanasining hayvonlarnikiga o‘xshash qalin jun bilan qoplanishi
atavizm hodisasiga yaqqol misoldir. 1820 yilda Kostroma gubernasida tug‘ilgan
Andrian Evtixeev va uning o‘g‘li F.Yodorning butun basharasi va tanasi uzun-uzun
ingichka sariq jun bilan qoplangan. Stefan Bobrovskiyning ham basharasidan
uzun-uzun jun o‘sib chiqqanligi uchun u sher bashara bo‘lgan. Meksikalik raqqosa
Y. Pastranannng yuzi va tanasi ham junli bo‘lgan. Ba’zan dumli odamlar ham
tug‘iladi. Chunonchi 1848 yili Germaniyada dumining uzunligi 10 sm ga etadigan
bola tug‘ilgan. Odam bilan odamsimon maymunlarning o‘xshashligi va farqi.
Odamsimon maymunlarning odamga yaqinligi qadimgi zamonlardan ma’lum
bo‘lgan. Shu sababli Malayziyada yashovchi xalqlar
odamsimon maymunlarni
o‘rmon odamlari (orangutan - Malayziya tilida o‘rmon odami) deb atashgan.
Odam bilan odamsimon maymunlar tanasining katta-kichikligi, qiyofasi
o‘xshashdir. Odam bilan odamsimon maymunlarda oyoq va qo‘llar bir xil suyak va
muskullardan tashkil topgan. Ularda skelet,
muskullar, qon aylanish va nerv
sistemalari, ichki organlarning tuzilishi ham juda o‘xshash. Bosh barmoq boshqa
barmoqlarga qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘lishi sababli ularning har ikkisi ham
narsani ushlash imkoniyatiga ega. Odamsimon maymunlar uzun qo‘llariga tayansa
ham, orqa oyoqlarida yura oladi. Tishlarining kurak, qoziq, kichik va katta jag‘
tishlarga bo‘linishi hamda ularning soni odamnikiga mosdir.
Odamda ham,
odamsimon maymunlarda ham yuz, kaftda va oyoqlar tagida jun bo‘lmaydi.
Gorilla va shimpanzening spermatozoidi odamnikiga juda yaqin. Odamsimon
maymunlarning bosh miyasi, miya yarim sharlari egat va burmalarining nihoyatda
rivojlanganligi odamlarnikiga ancha o‘xshash.
Odamsimon maymunlarning bosh miyasi yaxshi rivojlanganligi sababli, ular
oddiy qurollardan bemalol foydalana oladi. Chunonchi, odamsimon maymunlar bir
yog‘ochni ikkinchi yog‘ochga ulab, balanddagi mevani, o‘tni o‘chirib, yashiklarni
ustma-ust taxlab, emishni olish kabi ishlarni bajarishga layoqatli ekanligini
tajribada isbotlagan.
Dostları ilə paylaş: