Mavzu: basketbolning o’rta osiyoda rivojlanishi mundarija: I. Kirish

2.2. Xalqaro Basketbol Asossiatsiyasining (XBA) tashkil etilishi
Basketbol rivojlanishiga rahbarlik qilish vazifasini o’z zimmasiga olgan birinchi halqaro tashkilot (IAAF) Halqaro havaskor yengil atletikachilar federatsiyasi bo’lgan edi. 1926 yilning avgust oyida IAAFning gaaga shahrida bo’lib o’tgan ushbu federasiya doirasidagi VIII kongressida to’p bilan qo’lda o’ynaladigan barcha o’yinlar ustidan nazorat qilish ishlarini olib borish uchun maxsus komissiya tashkil etiladi. IAAFda bunday o’yinlarga qiziqish paydo bo’lganiga sabab shu ediki, ko’pgina mamlakatlarda qo’l bilan o’ynaladigan to’p o’yinlari qish oylarida yengil atletikachilar trenirovkasining oddiy elementiga aylanib qolgan edi.
1928 yil avgustida Amsterdam shahrida bo’lib o’tgan IX Olimpiada o’yinlari vaqtida qo’lda o’ynaladigan to’p o’yinlari komissiyasi bazasida qo’l to’pi o’yinlarining mustaqil halqaro havaskorlar federatsiyasi (IAGF) tashkil etiladi. Uning tarkibiga sportning har xil turlari bo’yicha (shu jumladan basketbol bo’yicha) uchta texnik komissiya kiritiladi. Fransuz K.Bopyunni basketbol bo’yicha komissiyaning raisi, kotibi etib esa – uning vatandoshi M.Barillni saylaydilar. Mana shu komissiya basketbol rivojlanishiga rahbarlik qilish uchun tuzilgan birinchi halqaro tashkilot edi. Lekin u bor-yo’g’i 6 yil mavjud bo’ldi. Aslini olganda u o’z zimmasiga yuklatilgan vazifani – tuzilgan dasturni bajara olmadi. Shuning uchun 1934 yilning sentyabrida IAGF jaxon basketboliga rahbarlik qilishga da’vat etilgan yagona tashkilot bu FIBA dir, deb tan olishga majbur bo’lgan edi.
20 yillarning oxirida ko’pchilik mamlakatlarda milliy basketbol tashkilotlari faoliyat ko’rsata boshlagan edi. Lekin ular IAGF rahbariyati Shveysariyaning futbol va yengil atletika bilan ham mashg’ul bo’ladigan basketbol assotsiatsiyasiyani tan olmaydi. Bunga sabab o’z zimmasiga basketbolning rahbarlik qiluvchi organi rolini olgan ushbu tashkilot basketbol bo’yicha biror marta ham match musobaqa o’tkazmagan edi.
Mana shunga o’xshagan noxushliklar sababli bir qancha mamlakatlarning basketbol assosiasiyalarining vakillari “o’z” halqaro federasiyalarini tuzish uchun bir erga to’planishga qaror qildilar.
Shu maqsadda 1932 yilning 10 iyulida II mamlakatning vakillari Jeneva shahriga to’plandilar. Ular Simeri Bern (AQSH) rahbarligi ostida – uning raisligida yangi federasiya ustavini va federasiyaning asosiy ish tamoyillari tasdiqlash to’g’risida qaror qabul qiladilar: unda yagona halqaro qoidalar ishlab chiqish, rasmiy halqaro birinchiliklarga, turnirlarga, havaskor jamoalar uchrashuviga rahmonalik qilish va ularni qo’llab-quvvatlash, basketbolni rivojlantirishda milliy federasiyalarga yordam ko’rsatish ko’zda tutilgan edi.
XBN raxnamoligida o’tkaziladigan birinchi yirik musobaqa bu birinchi Yevropa chempionati deb hisoblanadi (Jeneva, 1935 y.).
FIBAning va hatto ushbu federasiyaning XOQ tomonidan tan olinishi – bu hali basketbolni XI Olimpiada o’yinlari dasturiga kiritiladi degan ma’noni anglatmas edi. Argentina basketbol federatsiyasining tegishli ravishda qilgan qat’iy talablaridan keyin basketbol o’yini XOQ qarori bo’yicha bir necha yillar mobaynida sportning Olimpiada turlari ro’yxatiga kiritib kelindi. Biroq, mana shu faktning o’zi yaqin orada o’tkaziladigan Olimpiada dasturiga basketbolni avtomatik ravishda kiritilishi uchun etarlidir, deb oldindan xulosa chiqarib bo’lmaydi. Bu masalani Berlinda o’tkaziladigan Olimpiada o’yinlari tashkiliy komiteti hal qiladi.
Basketbol masalasini hal etish uchun yana bir vaziyat to’siq bo’lishi mumkin: XI Olimpiada o’tkaziladigan mamlakat bo’lmish Germaniyada aslini olganda basketbol to’g’risida tasavvur ham yo’q, chunki bu mamlakatda basketbolga o’xshab ketadigan, lekin mutlaqo boshqa bir o’yin-karbol o’yini keng tarqalgan.
Shunga qaramay, aftidan basketbolning bayat yulduzi porlaydiganga o’xshaydi. Stokgolmdan Rimga borayotgan V.Djons yo’l-yo’lakay Berlinga o’tkaziladigan XI Olimpiada o’yinlarini o’tkazish komitetining besh sekretari Karl Diem bilan uchrashdi. Bu kishi uni yaxshi biladigan va bir vaqtlar o’tishda unga ustolik qilgan kishi edi. Baltik dengizi osha paromda narigi qirg’oqqa o’tilayotgan vaqtda “tomonlar” bu to’xtamga keldilapr. 1934 yilning 19 oktyabrida komitet basketbolni Olimpiada o’yinlari dasturiga kiritish to’g’risidagi taklifni (buni qarangki, o’shanda xali XBA XOQ tomonidan tan olinmagang edi) ma’qullash yuzasidan o’zining yalpi majlisida qaror qabul qiladi.
Shundan keyin 1935 yilning 28 fevralida XOQning Oslo shahrida bo’lib o’tgan sessiyasi basketbol sportning Olimpiada turniriga kiritilganligi rasmiy ravishda tan olinadi.
XBA o’zi tashkil etilganidan keyin oradan 3 yildan kamroq vaqt ichida to’la mustaqillikka erishadi, hamda XOQ tomonidan sportning olimpiada turlariga kiruvchi o’yinlar federatsiyasi oilasida o’zining munosib o’rnini egallaydi.
XBA ustavi 1932 yilda Rim shahrida qabul qilingan edi. O’sha har 4 yilda bir marta o’tkaziladigan federasiya kongresslarida tegishli o’zgartishlar kiritilib turiladi.
1947 yildayoq 50 mamlakat FIBAga a’zo bo’lib kirgan edi. O’zining 50 yilligi nishonlayotgan kunda (1985 y.) FIBA besh qit’adagi 157 mamlakatni o’z saflarida birlashtirish edi.
XBAning bosh organi – kongress bo’lib, u har 4 yilda bir marta chaqiriladi. Kogresslar o’rtasidagi davrda kongress vakolatlariga ega bo’lgan markaziy byurosinung rahbar organi hisoblanadi. U ikki yilda bir marta o’z mamlakatlariga – sessiyasiga to’planib turadi. Markaziy byuro sessiyalari o’rtasida uning vazifasini 7 kishidan iborat ijroiya komissiyasi bajarib turadi.
Yevropa qit’asida Yevropa chempionatlari kubogi uchun o’tkaziladigan o’yinlar juda mashhur bo’lib o’tgan (ularda milliy birinchilik uchun o’tkaziladigan o’yinlarning chempionatlari ishtirok etadi) shuningdek, kubok egalari kubogi uchun o’ynaladigan o’yinlar ham keng tarqalgan (ularda mamlakat chempionatlarining ikkinchi jamoalari yoki Kubok egalari qatnashadi) hamda bundan ko’pgina musobaqalar ham ommalashib ketgan.