Mavzu: bola hayotida kun tartibi va uning ahamiyati



Yüklə 1,56 Mb.
səhifə9/14
tarix02.06.2023
ölçüsü1,56 Mb.
#123643
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14
IBODULLAYEVA SARVINOZ

Gigiyenik omillar (mashgʻulotlar rejimi, dam olish, ovqatla- nish, uyqu, kiyim-bosh, poyabzal, jismoniy tarbiya jihozlari, xonalari, maydonchalari va boshqalar) jismoniy tarbiya vazifalarini hal etishning majburiy sharti hisoblanadi. Ular jismoniy mashqlarning shugʻullanuvchilar organizmiga ta’siri samaradorligini oshiradi. Masalan, jismoniy mashgʻulotlar suyak va muskul tizimining
rivojlanishiga yaxshi yordam beradi (toʻlaqonli va oʻz vaqtida ovqatlanilganda). Xonalar, jismoniy tarbiya jihozlari, atribut, oʻyinchoqlar, bolalar kiyimlari va poyabzalining tozaligi kasalliklarning oldini oladi. Gigiyena talablarini bajarish bolalarda ijobiy emotsiya uygʻotadi va jismoniy mashqlarni oʻzlashtirish uchun qulay sharoit yaratadi.
Gigiyenik omillar ikki turga boʻlinadi.

  1. Umumiy madaniy gigiyenik omillar.

  2. Shaxsiy madaniy gigiyenik omillar.

Umumiy madaniy gigiyenaning omillariga hamma bola- lar uchun umumiy boʻlgan talablar: xona kengligi, yoritilishi, shkaflarning, stol, stul, yuvinish xonasi, yotoqxonada kravatlar- ning bolalar yoshiga, boʻyiga mosligi umumiy madaniy gigiyenaga kiradi. Shaxsiy madaniy gigiyenik omillarga esa bola shaxsi bilan bogʻliq boʻlgan gigiyena, yani bolaning tozaligi, kiyimlarining oʻziga mosligi, tirnoqlarining olinganligi, dastroʻmolchalarining borligi, oʻz shkafi, oʻz sochiqlari, oʻz kravati, oʻz oʻrni boʻlishi kabilar kiradi. Gigiyena omillari mustaqil ahamiyatga ham ega: ular barcha organ va tizimlarning normal ishlashiga yordam beradi. Masalan, muntazam va sifatli ovqatlanish ovqat hazm qilish organining faoliyatiga ijobiy ta’sir qiladi va boshqa organlarga zaruriy oziq moddalarning oʻz vaqtida yetib borishini ta’minlaydi, bolaning normal rivojlanish va oʻsishiga yordam beradi. Toʻlaqonli uyqu asab tizimiga dam beradi va uning qobiliyatini oshiradi. Toʻgʻri yoritish koʻz kasalliklari (shabkoʻrlik va boshqalar)ning sodir boʻlishiga yoʻl qoʻymaydi, bolalarning maydonchada harakat qilishi uchun qulay sharoit yaratadi. Kundalik rejimiga qat’iy rioya qilish uyushqoqlikka, intizomlilikka oʻrgatadi. Tabiatning tabiiy kuchlari (Quyosh, havo, suv)jismoniy mashqlarning organizmga ta’sirini kuchaytiradi va kishi ish qobiliyatini oshiradi. Quyoshli, ochiq havoda yoki suvda (suzish) bajariladigan mashqlar jarayonida ijobiy emotsiyalar paydo boʻladi, ayrim organlar va organizm tizimlarining funksional imkoniyatlari oshadi (koʻproq kislorod yutiladi, modda almashinuvi kuchayadi va hokazo). Quyosh, havo, suv organizmni chiniqtirish, uning yuqori va past haroratga moslashuv qobiliyatini oshirish uchun foydalani- ladi. Bular natijasida issiqlikni
idora qiluvchi apparat harakatga keladi, ya’ni kishi organizmi meteorologik omillarning xilma-xil oʻzgarishlariga oʻz vaqtida javob bera oladigan darajaga keladi. Bunda tabiatning tabiiy kuchlarini jismoniy mashqlar bilan birga qoʻshib olib borish chiniqish samaradorligini oshiradi. Tabiatning tabiiy kuchlaridan mustaqil vosita sifatida ham foydalanish mumkin. Suv terini kirdan tozalash, kishi tanasiga mexanik ta’sir etish uchun qoʻllaniladi. Oʻrmon, bogʻlar, xiyobonlardagi shifobaxsh moddalar (fitonsidlar)ga boy havo mikroblarni yoʻqotishga yordam beradi, qonni kislorodga toʻyintiradi, kishi organizmiga yaxshi ta’sir qiladi. Quyosh nuri teri ostida D vitaminining saqlanishiga xizmat qiladi, turli mikroblarni oʻldiradi va kishini turli kasalliklardan (raxit va boshqalardan) saqlaydi. Organizmga har tomonlama ta’sir koʻrsatish uchun tabiatning barcha tabiiy kuchlarini qoʻllash, ularni oqilona tarzda birga qoʻshib olib borish zarur. Jismoniy mashqlar. Jismoniy tarbiyaning kishiga har tomonlama ta’sir etuvchi asosiy oʻziga xos shaklidir. Ulardan jismoniy tarbiyaning sogʻlomlashtirish, ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarini hal etishda foydalaniladi: aqliy, axloqiy, estetik va mehnat tarbiyasini amalga oshirishga xizmat qiladi, shuningdek, koʻplab kasalliklarni davolashda vosita hisoblanadi. Musiqa joʻrligidagi raqs mashqlari organizmning barcha tizimlariga ta’sir qiladi, jismoniy fazilatlar (chaqqonlik, tezkorlik va boshqalar)ni rivojlantiradi, shuningdek, harakatlar nafis, erkin, ifodali boʻlib boradi, ijobiy emotsiyalar paydo qiladi, toʻgʻri qomatni shakllantirishga yordam beradi. Shuning uchun raqs va oʻyinlarning xilma-xil elementlari (oyoqlarni yonma-yon qoʻyish kabilar) jismoniy tarbiya vositalari sifatida foydalaniladi. Xilma-xil faoliyat turlari (mehnat, rasm chizish, va narsa yasash boshqalar)ga kiruvchi harakatlar, agar qomatni toʻgʻri tu- tishiga rioya qilinsa, shuningdek, jismoniy yuklamalar bolalarning yosh va individual xususiyatlari, sogʻligʻining ahvoli, jismoniy rivojlanishi va tayyorgarligini hisobga olgan holda berilsagina bola organizmiga ijobiy ta’sir etishi mumkin. Massaj (silash, surtish, uqalash, shapatilash, titratish) teriga ta’sir qilib kishining butun organizmiga ta’sir etadi. Teri analizatorlarining oʻtkazuvchi yoʻllari bola tugʻilguncha yuzaga keladi, shuning uchun yangi tugʻilgan chaqloq teri retseptorlari orqali boʻladigan tashqi
ta’sirni koʻproq qabul qiladi (bolalarda 6 oygacha teri yuzasidagi retseptorlar nisbatan koʻp boʻladi). Massaj qon tomiri tizimiga ham ta’sir qiladi. Terida asab kuchlari ta’siriga javob tariqasida tomir reflekslari yuzaga keladi, kapillarlar kengayadi, qon aylanishi kuchayadi, issiqlik chiqarish ortadi. Shu ma’noda massaj organizmni issiq havodan, qizib ketishidan saqlaydi. Massaj ta’sirida yogʻ va teri bezlarining sektor funksiyasi yaxshilanadi, muskullarda oksidlanish-qaytarilish jarayoni kuchayadi va ularning qisqarish qobiliyati ortadi. Massaj limfa tizimiga ta’sir qilib, suyuqlik oqimini tezlashtiradi. Bola hayotining birinchi kunlaridanoq namoyon boʻladigan shartsiz (tugʻma) reflekslar uning jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi. Agar bola qorni bilan yotqizilsa, u boshini koʻtaradi va buradi, chalqancha yotganda oldinga oladi. Oʻngga yonboshlatilganda chapga, chapga yonboshlatilganda oʻng tomonga buriladi. Bolaning oyoq terisiga qoʻl tekkazilsa emaklay boshlaydi, orqa terisiga tekkizilsa qayisha boshlaydi. Shunday qilib, shartsiz refkkslar muskullar qisqarishini yuzaga keltiradi va ulardan bola hayotining birinchi haftasida, hali jismoniy mashqlarni qoʻllash mumkin boʻlmagan (qoʻl va oyoqlarni bukuvchi muskullar gipertoniyasi tufayli) paytda rivojlantirish va umuman organizmga ta’sir etishda foydalanish mumkin. Sogʻlomlashtirish ta’limiy, tarbiyaviy vazifalarni toʻla hal etishning majburiy sharti: jismoniy tarbiyaning yuqorida sanab oʻtilgan barcha vositalaridan umumiy tarzda foydalanish hisoblanadi. Turli yosh bosqichlarda koʻrsatib oʻtilgan vazifalarning amalga oshirish samaradorligi asosiy va qoʻshimcha vositalarni toʻgʻri qoʻshib olib borgan taqdirdagina oshadi. Chunonchi, bolaning dastlabki uch oyligida gigiyena omillari, tabiatning tabiiy kuchlari, shartsiz reflekslar katta ahamiyatga ega boʻladi. Bola bir yoshga toʻlganida mas- saj, sust, sust-faol mashqlar, asosiy harakatlar (emaklash va boshqalar) dan foydalaniladi. Yoshi katta boʻlgan sari gigiyenik omillar, tabiat tabiiy kuchlarining roli kamaymaydi, biroq uyqu, ovqatlanish va boshqalarga, ozroq vaqt sarflanadi va bir- muncha murakkab jismoniy mashqlardan foydalanish uchun zamin yaratiladi.
Bolaning tez-tez va og'riqsiz tarzda bolalar bog'chasiga moslashishi uchun ota-ona maktabgacha ta'lim muassasasini ishga tushirishdan oldin o'z vaqtida bolasini tayyorlashi kerak. Bolaning yangi muhitda qanday his-tuyg'ularga ta'sir qilishi katta ta'sir ko'rsatadi, kundalik ishlarni bajaradi. Ma'lumki, har bir bolalar bog'chasida kunning rejimi mavjud. Kutish, o'yin, ovqatlanish va bolalar bog'chasi mashg'ulotlari qat'iy belgilangan soatlarda o'tkaziladi. Bolani anaokuluga berishdan oldin, ota-onalar uyda bir kun uyqu va oziq-ovqat vaqti anaokulu bilan bir xil soatda bo'lishini ta'minlashi kerak. Buning uchun ota-onalar kunduzgi rejimni bolalar bog'chasida nima ekanligini bilishlari kerak.
Bolalar bog'chasida ishlash tartibini tashkil etish bolalarning yoshiga qarab faol o'yin, mashg'ulotlar va dam olish uchun etarli vaqtga ega. Boladagi bolalar bog'chasidagi rejim boshqacha bo'lishi mumkin, ammo har bir maktabgacha ta'lim muassasasi bir xil umumiy qoidalarga amal qiladi.

Yüklə 1,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin