Mаvzu: boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida

Matematika o‘qitish jarayonida interaktiv metodlardan foydalanishning o‘ziga xos 
jihatlari. 
Pedagogik texnologiyaning muvaffaqiyatli loyihalanishi va yakuniy natijaning kafolatlanishi 
o‘qituvchining didaktik masalalar mohiyatini anglash darajasi va darsga ularni to‘g‘ri baholay 
olishiga bog‘liqdir.
Har bir darsda, jumladan matematika ta’limining aniq maqsadi belgilanishi ta’lim 
texnologiyasini loyhalashda muhim shartlardan biri sanaladi. Bunda matematika fani mavzulari 
bo‘yicha o‘qitishninig tashxislanuvchi maqsadi aniqlanadi. Matematika o‘zining paydo bo‘lgan 
vaqtidan boshlab katta bilimlar hajmini to‘plagan va u yuqori tezlikda boyitib borilmoqda . O‘qitish 
faqat zaruriy axborotlarnigina tanlab olish va o‘quvchining o‘zlashtirish qobiliyatlarini mos holda 
ular hajmini miqdoriy o‘lchamga keltirish zarur. 
Matematika fani bosqichma – bosqich o‘rgangan holda rivojlanib boradi.Matematikadan 
o‘quv mavzulari bo‘yicha maqsadni aniq belgilash uchun abstraksiya pog‘onalari va unga mos 
o‘quv unsurini bayon qilish usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
Mavzular bo‘yicha ta’lim maqsadini aniq belgilashning abstraksiya pog‘onalari 
quyidagilar: 
1. Obyektning xususiyat va sifatlari qayd etilib, o‘zlashtirish unsuri odatdagi tilda 
tushuntiriladi. 

---

73 
2. Fan uchun xususiy bo‘lgan tushuncha atama va qonuniyatlarni o‘zlashtirish unsurining 
tarkibini tashkil qilib, ilmiy tilda bayon etiladi.
3. Fanga tegishli ma’lum hodisalar ularning sonli nazariyalari asosida tushuntiriladi. 
4. Tavsiflashning yuqori darajali umumlashmasidan foydalanilgan holda amalga oshirish 
bilan belgilanadi.
Matematika o‘quv predmetining ilmiylik darajasi va va bu parametrlar yordamida 
o‘quvchilar bilim sifatini baholash uchun koeffitsent kiritiladi. O‘quvchilar tomonidan 
matematikani qay darajada o‘zlashtirish ularning faoliyatiga bog‘liq. Faoliyat ko‘rsatma vositasida 
yoki ko‘rsatmasiz mustaqil ravishda bajariladi. Mahsuldor faoliyat ma’lum pedagogik ko‘rsatmalar 
asosida tashkil etiladi, biroq bu yerda harakatlar ketma –ketligi, tartib qoidalari ayni vaziyatda 
yangilangan yoki hech kimga ma’lum bo‘lmagan usullar vositasida amalga oshadi. Yuqorida tilga 
olingan o‘zlashtirish darajasini aniqlash uchun munosib testlar ishlanishi kerak. TEST- bu biror bir 
faoliyatni bajarish uchun ma’lum darajadagi bilimni jamlashga qaratilgan topshiriqlardir. Testni 
to‘g‘ri bajarilganligini o‘lchash va baholash maqsadida har bir testda ekspert metodi yordamida 
etalon ishlab chiqiladi. Etalon yordamida test yechimiga olib keladigan jiddiy amallar sonini 
aniqlash qiyin emas o‘quvchining javobi etalon bilan solishtirilgach, testning sifatli bajarilganligi 
to‘g‘risida tegishli xulosaga kelinadi va to‘g‘ri yechilgan amallar soni yordamida o‘zlashtirish 
koeffisenti aniqlanadi.
Shunday qilib pedagogik aylanmaga o‘quvchilarni tajribani o‘zlashtirish koeffisenti 
yordamida aniq hisoblash metodikasini kiritish pedagogik texnologiyaning muhim tamoyillaridan 
birini ifodalashga imkon beradi. Bu ta’limning tugallanganlik tamoyilidir. Mazkur tamoyil 
maktabda o‘qitish jarayonini samarasiz kechishi borasidagi muammolarning yechimi va 
yo‘nalishlarini izlab topish imkonini beradi.
Didaktik masalalarning uchinchisi –,,ta’lim mazmuni“ yoki axborotlarning muayyan 
majmuasi bo‘lib, ular yordamida yosh avlodga umuminsoniy va milliy tajribalar uzatiladi.
Ma’lumki bilimlarning o‘quvchilar tomonidan egallanishi ularning xususiy o‘quv faoliyati 
natijasi tufayli ro‘y beradi. Har qanday o‘quv faoliyati umumiy loyiha bo‘yicha quriladi va 
tuzatuvchi harakatlarni mujassamlashtiradi. Bu harakatlarni o‘quvchilar bevosita o‘qituvchi va 
darslik yordamida bajarishlari mumkin. O‘zlashtirish o‘quv harakatlarini alohida o‘zlashtirishning 
ma’lum bosqichida namoyon bo‘ladi. Chunonchi, mo‘ljalli harakatning bajarilishi va o‘quv 
topshiriqlarning o‘zlashtirilishi quyidagicha ta’minlanadi:
a)o‘quvchilarning o‘qituvchi tomonidan berilgan tayyor topshiriqlarning mohiyatini 
tushunib yetishlari;
b)ularning topshiriqlarni faol qabul qilishlari; 
d)o‘quvchilarning mustaqil ravishda o‘quv topshiriqlarni bajarishlari;
e)ular tomonidan muayyan o‘quv topshiriqlarining mustaqil ravishda bajarilishi. 
O‘quv faoliyatining muhim tavsifnomalaridan biri uning natijasidir. Yechimning ob’yektiv 
to‘g‘riligi, natijani olgunga qadar sodir etilgan harakat va qadamlar soni, vaqt sarfi, sub’ekt uchun 
faoliyatning muhimligi, uning yakunidan o‘quvchining qanoatlanishi sarflangan aqliy va jismoniy 
kuch hajmi va boshqalar o‘quv faoliyatining samarali yakunini ko‘rsatuvchi omillar hisoblanadi.
Darsliklar asosiy o‘qitish vositasi bo‘lib, ular o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va 
malakalarning shakllanishida yetakchi o‘rinni egallaydigan rasmlar, chizmalar, mashqlar va 
topshiriqlar tizimi bilan boyitilgan. Darslik o‘quvchilarning tafakkur olamini kengaytirishda, 
matematika faniga bo‘lgan qiziqishini orttirishga, o‘quv- tarbiya jarayonini tashkil etishda hamda 
samaradorligini oshirishda qo‘llaniladigan eng muhim vositalaridan biridir.
Boshlang‘ich sinf matematika darsliklari o‘quvchilarga matematik bilimlar beribgina 
qolmasdan, balki dunyoqarashini shakllantirishga, onglilik, vatanparvarlik kabi yuksak axloqiy- 
tarbiyaviy fazilatlarni ham tarkib toptirishga yo‘naltiriladi. 
Ta’lim jarayoniga kirib kelayotgan ta’limni pedagogik texnologiyalar asosida 
boshlang‘ich sinf matematika darslarini o‘qitish bilan bog‘liq ilg‘or, tajribali o‘qituvchilar 
tajribasiga tayangan holda yangi adabiyotlar va o‘quv- uslubiy majmualar yaratildi.

---

74 
Darsliklar ta’lim texnologiyalarini dars jarayonida tadbiq etishda katta ahamiyatga ega 
bo‘lib, o‘quvchilarning puxta bilim olishi va ijodiy samaradorligini oshirishda muhim o‘rin tutadi.
Umumta’lim maktablari o‘quv jarayonida uzviylikni ta’minlashi uchun har bir o‘qituvchi 
quyidagi ishlarni bajarishi va hisobga olishi zarur: 
- o‘quv rejadagi darslarni, mavzularni va uning soatlarda taqsimlanishini mukammal 
o‘rganib chiqib, mos imkoniyatlarni tanlash hamda o‘zi va o‘quvchilar uchun qulay sharoitlarni 
yaratish; 
- sinfda darsni to‘g‘ri tashkil etish va boshqarish; 
- zamonaviy pedagogik texnologiyalar va ularning tadbiqi bo‘yicha
- darslarda o‘quvchilarning ta’lim- tarbiya olish imkoniyatlarni kengaytirish orqali hayotiy 
tasavvurini rivojlantirish; 
- o‘qituvchi o‘z ustida tinmay ishlab ijodiy imkoniyatlarini kengaytirib borishi; 
- darsda va maktabda rag‘batlantiruvchi o‘quv metodlarini yaratish; 
- o‘qitishda yuqori darajada samara bergan innovatsion pedagogik texnologiyalarni 
amaliyotda qo‘llab, muntazam takomillashtirib borish. 
Ana shu shartlarni o‘qituvchi o‘z faoliyatiga singdirib, uni amalga oshira olsagina, 
o‘qitishda yuqori samaradorlikka erishishi mumkin bo‘ladi. 
Uzviylik ta’lim - tarbiya jarayoning ketma-ketlikka tashkil etilishini ifodalovchi muhim sifat 
bo‘lib, u ma’lum bosqichda avvalgi bosqich o‘quv faoliyati mazmunini tashkil etuvchi bilim, 
ko‘nikma va malakalarning mustahkamlanishi, kengaytirilishi va chuqurlashtirilishini ta’minlaydi. 
Ta’limdagi uzviylikni maxsus adabiyotlarni o‘rganish natijasida quyidagi turlarga bo‘linishi 
mumkin: 
1. Uzluksiz ta’lim turlari orasidagi uzviylik; 
2. O‘quv fanlari orasidagi uzviylik; 
3. Matematika darslaridagi mavzular orasidagi uzviylik; 
4. Darsni tashkil etish va uni o‘tkazish jarayonidagi uzviylik; 
Boshlang‘ich ta’limda matematika darslarini tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha quyidagi 
tartibda o‘quv jarayoni amalga oshirilsa, o‘qituvchi uzviylikning muvaffaqiyatli ta’minlanishiga 
erishishi mumkin:
1.O‘quvchilarning oldin o‘zlashtirgan bilimlarini takrorlash; 
2. O‘quvchilarning diqqatini jalb qilib o‘quv jarayonida ularni faollashtirish; 
3. Olingan bilimlar asosida yangi egallashga tayyorlash; 
4. Yangi bilim, ko‘nikma va malakalarni bayon qilish; 
5. Yangi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash uchun mustaqil ishlarni tashkil etish; 
6. O‘tilgan material bilan yangi bilimlarning o‘zaro bog‘liqligini misol va masalalar yechish 
jarayonida ko‘rsatish; 
7. Darsga olingan bilimlarni umumlashtirish va kutilayotgan natijaga erishish; 
8. Uyga vazifa berish; 
Bu bosqichlarni har birida interfaol metodlarini qo‘llab o‘quv ishini tashkil etilsa, ta’lim 
samaradorligi ortadi, buni tajriba tasdiqlamoqda.