Mavzu: Bozor iqtisodiyotining mohiyati va uning asosiy belgilari

2017-2019-yillarda YaIMning iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha o’sish sur’atlari (o’tgan yilga nisbatan % da)¹⁰

	2017-yil	2018-yil	2019-yil
1. YalM, jami	104,5	105,4	105,6
shu jumladan
Tarmoqlarning yalpi qo’shilgan qiymati	104,3	105,4	105,6
Mahsulotlarga sof soliqlar	105,7	105,9	105,6
II. Tarmoqlarning yalpi qo’shilgan qiymati	104,3	105,4	105,6
Qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligi	101,2	100,3	102,5
Sanoat (qurilishni qo’shgan holda)	105,4	111,5	108,9
sanoat	105,2	110,8	106,6
qurilish	106,0	114,3	119,0
Xizmatlar	106,4	105,5	105,1
savdo, yashash va ovqatlanish bo’yicha xizmatlar	102,1	105,4	105,0
tashish va saqlash, axborot va aloqa	111,3	106,9	105,6
boshqa xizmat tarmoqlari	105,9	104,8	105,0

Yurtimizda mazkur tartib asosida o’tkazilayotgan islohotlar o’z natijasini bermoqda. Xususan, 2019-yilda yalpi ichki mahsulot 5,6 foizga, sanoat ishlab chiqarish hajmi 6,6 foizga, qurilish-pudrat ishlari 19,0 foizga, chakana savdo aylanmasi 5,0 foizga, xizmatlar 5,1 foizga, qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish 2,5 foizga, boshqa xizmatlar 5,0 foizga oshdi (2-jadval).

3-jadval
2017-2019-yillarda iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha YaIMning tarkibi (jamiga nisbatan % da)¹¹

	2017-yil	2018-yil	2019-yil
I. YalM, jami	100,0	100,0	100,0
shu jumladan:
Tarmoqlarning yalpi qo’shilgan qiymati	88,5	88,8	90,9
Mahsulotlarga sof soliqlar	11,5	11,2	9,1
II. Tarmoqlarning yalpi qo’shilgan qiymati	100,0	100,0	100,0
Qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligi	34,0	31,5	28,1
Sanoat (qurilishni qo’shgan holda)	27,9	32,6	36,4
sanoat	22,2	26,5	30,0
qurilish	5,7	6,1	6,4
Xizmatlar	38,1	35,9	35,5
savdo, yashash va ovqatlanish bo’yicha xizmatlar	8,0	7,4	6,9
tashish va saqlash, axborot va aloqa	9,5	8,5	7,7
boshqa xizmat tarmoqlari	20,6	20,0	20,9

2017-2019-yillarda iqtisodiyot tarmoqlarining qiyosiy tahlili sanoat tarmog’i ulushining 30,0 % gacha oshishi (2018-yilda - 26,5%, 2017-yilda - 22,2 %) va qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligi tarmog’i ulushining 28,1 % gacha (2018-yilda - 31,5 %, 2017-yilda - 34,0 %) kamayishi bilan bog’liq bo’lgan tarkibiy o’zgarishlarni qayd etish imkonini beradi 3-jadval.

Shuningdek, hisobot yilida YaIM (YaQQ) tarmoqlari tarkibida qurilish tarmog’i ulushining 6,4% gacha o’sishi (2018-yilda - 6,1 %, 2017- yilda - 5,7%) va xizmatlar sohasi ulushining 35,5 % gacha pasayishi (2018-yil - 35,9%, 2017-yilda - 38,1%) kuzatildi (4-rasm).

4-rasm. 2019 yilda YaIMning tarmoqlar bo’yicha tarkibi¹²
2019-yildagi iqtisodiy o’sish sur’ati iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarida kuzatilgan ijobiy dinamika bilan bog’liqdir. Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida yaratilgan yalpi qo’shilgan qiymat hajmi YaIM umumiy hajmining 90,9 % ini tashkil etdi va 5,6 % ga o’sdi (YaIM mutloq o’sishiga ta’siri 5,0 foiz punktni tashkil etdi). Mahsulotlarga sof soliqlarning YaIM tarkibidagi ulushi 9,1 % ni tashkil etdi va mos ravishda 5,6 % darajasida o’sish qayd etildi (YaIM mutloq o’sishiga ta’siri 0,6 f.p.) (5-rasm).
2019-yil yakunlariga ko’ra, qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligida 2,5 % darajasida ijobiy o’sish qayd etildi. Mazkur tarmoqning YaIM mutloq o’sish sur’atiga ta’siri 0,7 f.p.ni tashkil etdi. Qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligida ijobiy o’sish sur’atlari dehqonchilik mahsulotlarini ishlab chiqarishning 3,7 % ga va chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishning 1,7 % ga o’sishi bilan bog’liq.
2019-yilda sanoat tarmog’ining qo’shilgan qiymatida 6,6 % ga o’sish qayd etildi. Sanoat ishlab chiqarishining YaIM mutloq o’sish sur’atiga ijobiy ta’siri 1,6 f.p.ni tashkil qildi. Sanoat tarmog’idagi ijobiy dinamika asosan ishlab chiqaradigan (qayta ishlash) sanoat tarmog’i qo’shilgan qiymatining 9,4 % (2018-yilda - 7,9 %, 2017-yilda - 4,2 %) ga o’sishi hisobiga ta’minlandi. O’tgan ikki yil davomida sezilarli o’sishdan so’ng, taqqoslama narxlarda tog’-kon sanoati va ochiq konlarni ishlash tarmog’i qo’shilgan qiymati hajmining 1,0 % ga pasayishi kuzatildi (o’sish 2018-yilda - 26,5 %, 2017-yilda - 17,6 %).