Mavzu: Bozor munosabatlari sharoitida iste’molchining o’rni

So’nggi qo’shilgan naflilik – muayyan ne`matning navbatdagi birligini iste`mol qilishdan olingan qo’shimcha naflilikdir. So’nggi qo’shilgan naflilik umumiy naflilikning o’sgan qismidan iborat ekan, u naflilik funktsiyasining hosilasi hisoblanadi. Muayyan ehtiyojni qondiruvchi har bir navbatdagi ne`mat oldingisiga qaraganda kamroq naflilikka ega bo’ladi. Ne`matlarning cheklangan miqdori sharoitida esa doimo ehtiyojni eng kam darajada qondiruvchi «so’nggi nusxasi» mavjud bo’ladi. So’nggi qo’shilgan naflilik pasayib borish tendentsiyasiga ega bo’lib, bu iqtisodiy tamoyil sifatida ifoda etiladi. Mazkur tamoyilning mohiyati shundan iboratki, agar alohida olingan yakka iste`molchining holatidan kelib chiqilsa, ne`matlarni iste`mol qilish hajmining ko’payib borishi bilan, ma`lum vaqtdan boshlab, muayyan ne`matning navbatdagi birligini iste`mol qilishdan olingan qo’shimcha naflilik oldingisiga nisbatan kamayib boradi.

Kishi qanchalik ko’p miqdordagi tovarni iste`mol qilsa, u shunchalik ko’p yalpi naflilikka ega bo’ladi. Yalpi (umumiy) naflilik so’nggi qo’shilgan naflilik ko’rsatkichlarini jamlash orqali aniqlanadi. Agar iste`molchi manfiy so’nggi qo’shilgan naflilikka ega bo’lsa, u holda yalpi naflilik kamayadi.
Iste`molchi tovarlarning turli to’plamini xarid qilishda doimo naflilikni maksimallashtirish qoidasiga amal qiladi. Bu qoidaning mazmuni quyidagicha bayon etiladi: iste`molchi o’zining daromadini shunday sarflashi kerakki, daromad to’liq sarflangan holatda tovarni xarid qilishdan olingan so’nggi qo’shilgan naflilikning tovar narxiga nisbati barcha tovarlar uchun bir xil qiymatga ega bo’lishi lozim ya`ni:
,
bu erda: MU – X va Y tovarlarning so’nggi qo’shilgan nafliligi; P – ularning narxi.
Bu qoida oldingi bobda ko’rib chiqilgan Gossenning ikkinchi qonuniga muvofiq tushadi hamda iste`molchining muvozanatli holatini ifodalaydi. Iste`molchi o’zining o’z didi va ruhiyatiga ko’ra turli xil tovarlar to’plamini ma`qul ko’rishi mumkin. Bunda u tovarlarning ma`lum bir to’plamini boshqa biriga taqqoslab ko’radi. Iste`molchi tanlovini tushuntirishda befarqlik egri chizig`i muhim rol` o’ynaydi.