Mavzu: Bozor sharoitida monetar siyosatni optimallashtirish
2012 –yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
Yüklə 317,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3. 2012 –yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari hamda 2013-yilga mo’ljallangan monetar siyosatni yo’nalishalariga bag’ishlangan ma’ruza tavsilotlari (Islom Karimov ) Mamlakatimiz moliya-bank tizimi barqaror va ishonchli faoliyat yuritib, yuqori ko‗rsatkichlarni namoyon etib kelmoqda. 2012-yilda bank tizimining jami kapitali 24,3 foizga, so‗nggi uch yilda esa ikki barobar ko‗paydi. Bugungi kunda kapitalning yetarlilik darajasi 24,0 foizdan oshib, bu esa qabul qilingan umumiy xalqaro standartlardan 3 barobar ortiqdir. 2012-yil yakunlari bo‗yicha bank tizimining likvidligi 65,0 foizdan ortmoqda, bu esa talab etiladigan minimal darajadan 2 barobar yuqoridir. 2010-yilda mamlakatimizning atigi 13 ta tijorat banki ijobiy xalqaro reytingga ega bo‗lgan bo‗lsa, ayni paytda ularning soni 28 taga yetdi. Banklar faoliyatida, o‗tgan yillardagi kabi, investitsiya faoliyatiga katta e‘tibor qaratildi. 2012-yilda iqtisodiyotning real sektoriga yo‗naltirilgan kreditlar hajmi 2011-yilga nisbatan 1,3 barobar oshdi. Ajratilgan kreditlarning 76 foizdan ziyodi uch yildan ortiq muddatga berilgan uzoq muddatli kreditlar ekani, ayniqsa, e‘tiborga molik. Mamlakatimiz iqtisodiyotining o‗tgan yil natijalarini baholaganda, Xalqaro valyuta jamg‗armasi missiyasi rahbari Veronika Bakalu xonimning ushbu missiyaning O‗zbekistonda 2012-yil noyabr-dekabr oylaridagi ishi natijalari bo‗yicha bildirgan fikrlarini keltirish o‗rinli, deb bilaman. Uning ta‘kidlashicha, ―O‗zbekiston iqtisodiyoti jadal sur‘atlar bilan o‗smoqda. Soliq-byudjet va tashqi faoliyat sohalaridagi mustahkam pozitsiya, bank tizimining barqarorligi, davlat qarzining kamligi va tashqaridan qarz olishga ehtiyotkorlik bilan yondashish mamlakatni global inqirozning salbiy oqibatlaridan himoya qildi‖. O‗ylaymanki, bunday xolisona baho ko‗p narsadan dalolat beradi. 2012-yilda mamlakatimizning yuqori sur‘atlar bilan barqaror o‗sishini ta‘kidlar ekanmiz, buning boisi va omilini avvalambor iqtisodiyotimizga yo‗naltirilgan kapital mablag‗lar, investitsiyalar tobora o‗sib borayotganida, bu ko‗rsatkich yalpi ichki mahsulotga nisbatan 22,9 foizni tashkil etganida, deb hisoblashimiz zarur. O‗tgan yilda iqtisodiyotimizga 11 milliard 700 million dollar miqdorida ichki va xorijiy investitsiyalar jalb etildi yoki bu boradagi ko‗rsatkich 2011-yilga nisbatan 14 foizga o‗sdi. Jami investitsiyalarning 22 foizdan yoki 2 milliard 500 million dollardan ortig‗ini xorijiy investitsiyalar tashkil etdi, ularning 79 foizdan ko‗prog‗i to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalardir. E‘tiborga sazovor tomoni shuki, jami investitsiyalarning qariyb 74 foizi ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va yangilashga qaratilgan dastur va loyihalarni amalga oshirishga yo‗naltirildi. Shu borada faqat o‗tgan yilning o‗zida umumiy qiymati 1 milliard 600 million dollardan ortiq bo‗lgan kapital qo‗yilmalar o‗zlashtirilib, 205 ta yirik investitsiya ob‘ekti qurib bitkazildi. Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, 2012-yilda Surg‗il koni bazasida hatto dunyo mezonlari bo‗yicha ham noyob bo‗lgan, qiymati 25 milliard dollardan ziyodni tashkil etadigan Ustyurt gaz- kimyo kompleksi qurilishi boshlandi. Mazkur ob‘ektning qurilishi 2016-yilda nihoyasiga yetkaziladi va bu korxona 4 milliard 500 million kub metr tabiiy gazni qayta ishlash, 400 ming tonna polietilen va 100 ming tonna polipropilen ishlab chiqarish imkonini beradi. 2012-yilda mamlakatimizda kompleks chora-tadbirlar dasturini amalga oshirish hisobidan qariyb 1 millionta yangi ish o‗rni tashkil etildi. Bu ish o‗rinlarining 62 foizga yaqini qishloq joylarda yaratildi. Bu borada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish evaziga 485 ming kishi, kasanachilikning barcha shakllarini kengaytirish hisobidan esa 218 ming kishi ish bilan ta‘minlandi. Ushbu ko‗rsatkichlarni mamnuniyat bilan qayd etar ekanmiz, bu vazifa joriy va kelgusi yillarda ham ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarimizning markazida bo‗lishi lozimligini barchamiz yaxshi anglaymiz, albatta. O‗zbekistonni 2013-yilda iqtisodiy rivojlantirish dasturining eng muhim ustuvor yo‗nalishlarini belgilar ekanmiz, biz, avvalo, o‗tgan yillarda iqtisodiyotimizda erishilgan marralar, istiqbolga mo‗ljallangan uzoq muddatli maqsadlar, shuningdek, jahon bozoridagi real va kutilayotgan, prognoz qilinayotgan holatdan kelib chiqamiz. Bugun shuni tan olish kerakki, hamon davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz hamda uning oqibatlarini yumshatish va bartaraf etish bo‗yicha amalga oshirilgan inqirozga qarshi dasturlar va ko‗rilayotgan chora-tadbirlarga qaramasdan, bu boradagi ahvol, afsuski, yaxshilanmayapti, ayrim ko‗rsatkichlar bo‗yicha esa uning yomonlashish tendensiyasi kuzatilmoqda. Dunyoning ko‗plab yetakchi mamlakatlarida davlat qarzi va milliy byudjetlar taqchilligi muammosi deyarli hal etilmasdan qolmoqda, real iqtisodiyotda ishlab chiqarish pasayib bormoqda, jahon bozorida xarid talabining kamayishi davom etmoqda, ishsizlik darajasi yuqoriligicha qolmoqda, ijtimoiy keskinlik kuchaymoqda. Kredit oluvchilarning to‗lovga layoqatsizligi, hisob-kitob qilishga qurbi yetmayotgani moliya-bank tizimida jiddiy muammolar paydo bo‗lishiga olib kelmoqda. Dunyoning eng yirik davlatlari markaziy banklari tomonidan real aktivlar bilan deyarli ta‘minlanmagan pullarni chiqarish davom etayotgani, shuningdek, sun‘iy moliyaviy vositalar – derivativlarning nazoratsiz chiqarilayotgani ko‗plab nufuzli xalqaro tahlil markazlari va ekspertlarda jiddiy tashvish uyg‗otmoqda. Moliya va bank bozorini ortiqcha likvidlik bilan to‗ldirish, bunday siyosatni davom ettirish ulkan spekulyativ ―ko‗piklar‖ hosil bo‗lishi, zaxira valyutalari va milliy valyutalarning qadrsizlanishi, inflyatsiya darajasining o‗sish xavfini tug‗dirmoqda. Tobora o‗sib borayotgan bunday muammolar bugungi kunda global inqiroz keltirib chiqarayotgan chuqur jarayonlarni faqat eski vosita va prinsiplarni tuzatish bilan hal etib bo‗lmasligidan darak bermoqda va avvalambor moliya va bank tizimining yangi tuzilmasini, uni nazorat qilish va tartibga solish mexanizmlarini ko‗p tomonlama asosda ishlab chiqishni taqozo etmoqda. Ana shunday murakkab sharoitda 2013-yil va yaqin kelajakda hamon davom etayotgan global inqirozning barcha xavf-xatar va oqibatlarining O‗zbekiston iqtisodiyotiga ko‗rsatadigan ta‘sirini hisobga olish alohida prinsipial ahamiyat kasb etadi. Bugungi vaziyat o‗tgan yillar mobaynida inqirozga qarshi kurashish borasida to‗plagan tajribamizga suyanib, mamlakatimizni rivojlantirish, isloh etish va yangilash bo‗yicha erishgan sur‘atlarni boy bermaslik uchun mavjud resurs va imkoniyatlarni safarbar etishni talab qilmoqda. Ana shu vazifadan kelib chiqqan holda, 2013-yilda izchil yuqori o‗sish sur‘atlarini, makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash va iqtisodiyotimiz raqobatdoshligini oshirish eng muhim ustuvor yo‗nalishimizga aylanishi darkor. Joriy yilda mamlakatimiz iqtisodiyotini 8 foizga, sanoatni 8,4 foizga, qishloq xo‗jaligini 6 foizga, asosiy kapitalga kiritilgan investsiyalar hajmini 11 foizga, xizmat ko‗rsatish sohasini qariyb 16 foizga oshirish va yalpi ichki mahsulotda uning ulushi 53 foizgacha o‗sishini ta‘minlash vazifasi qo‗yilmoqda. Yuqori qo‗shimcha qiymatga ega bo‗lgan mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‗paytirishni ta‘minlaydigan kimyo, neft-gaz va neft- kimyo sanoatini, mashinasozlik, metallni qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab chiqarish, yengil, oziq-ovqat sanoatining yuqori texnologiyalarga asoslangan tarmoqlarini va boshqa sohalarni yuksak darajada rivojlantirish oldimizga qo‗yilgan maqsadlarga erishishning asosiy manbai bo‗lishi darkor. Qishloq xo‗jaligida paxta va g‗allaning barqaror hajmini saqlagan holda, kartoshkachilik, sabzavotchilik, uzumchilik va chorvachilikni jadal rivojlantirish uchun barcha zarur shart- sharoitlar yaratildi. 2013-yilda mutanosib va barqaror davlat byudjetini shakllantirish maqsadida soliq ma‘murchiligini yanada takomillashtirish va erkinlashtirish, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlash, butun soliq tizimini soddalashtirish va uning oshkoraligini ta‘minlash bo‗yicha tegishli tadbirlar ko‗zda tutilmoqda. Shularning hisobidan soliq yuki darajasining oshmasligi ta‘minlanib, yalpi ichki mahsulotga nisbatan bu ko‗rsatkich 21,3 foizni tashkil etadi. Faol investitsiya siyosati mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilash bo‗yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning eng muhim sharti va manbai bo‗lmog‗i kerak. O‗zbekistonda so‗nggi besh yil mobaynida investitsiyalarning yillik o‗sish sur‘ati 9 foizdan ziyodni tashkil etmoqda va bu dunyodagi yuqori, barqaror ko‗rsatkichlardan biri hisoblanadi. Jahon miqyosida global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davom etayotganini inobatga oladigan bo‗lsak, bugungi murakkab sharoitda biz erishgan bu natijaning ahamiyati va mohiyati yanada yaqqol ayon bo‗ladi. Keyingi 10-yilda mamlakatimiz iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalar hajmi 3,2 barobar oshgan bo‗lsa, shu davrda to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalar hajmi 20 barobardan ziyod o‗sgani e‘tiborga sazovordir. Strategik xorijiy investorlarni jalb etish maqsadida mamlakatimizda investorlarning o‗zi uchun ham, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar uchun ham noyob kafolatlar tizimi yaratildi. Avvalo, davlat tomonidan xorijiy investorlarning barcha huquqlari ta‘minlanmoqda, ularning sarmoyalari, mamlakatimiz hududida ular tomonidan yaratilgan mulkning daxlsizligi kafolatlanmoqda, yaratilayotgan imtiyoz va preferensiyalarni kengaytirish va liberallashtirish bo‗yicha olib borilayotgan ishlar izchil davom ettirilmoqda. ―Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‗g‗risida‖gi qonunga ko‗ra, qonunchilik normalarining o‗zgartirilishi investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirishga olib kelgan taqdirda chet ellik investorlarga nisbatan o‗n yil mobaynida investitsiya kiritilgan sanada amal qilgan qonunchilik qo‗llanadi. Yana bir qulaylik tomoni shundaki, davlat boshqaruv organlari yoki davlat hokimiyati mahalliy organlari tomonidan chet ellik investorlarning huquqlarini kamsitadigan normativ hujjatlar qabul qilingan, shuningdek, chet ellik investorlarning xo‗jalik faoliyatiga g‗ayriqonuniy aralashishga yo‗l qo‗yilgan taqdirda, bularning oqibatida yetkazilgan zarar sud orqali mazkur organlar tomonidan qoplanadi. Mamlakatimizda chet ellik investorning O‗zbekistonda olgan daromadlarini qaytadan investitsiya sifatida kiritish bo‗yicha hech qanday cheklovlar yo‗q – chet ellik investorning daromadi, uning xohishiga ko‗ra, har qanday shaklda ishlatilishi mumkin. Mazkur qonunga muvofiq, yurtimizda chet el investitsiyalari va xorijiy investorlarning boshqa aktivlari xalqaro huquqda qabul qilingan umumiy holatlarni (masalan, tabiiy ofatlar, falokatlar va boshqalarni) mustasno etganda, natsionalizatsiya qilinmasligiga yana bir bor e‘tibor qaratish o‗rinlidir. O‗zbekistonda 2012-yilda mamlakatimizning investitsiyaviy jozibadorligini yanada yaxshilashga yo‗naltirilgan bir qator qo‗shimcha muhim qonun hujjatlari va huquqiy normalar qabul qilindi. Biz mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun muhim ahamiyat kasb etadigan investitsiya loyihalarini amalga oshirish yo‗lida zarur bo‗lgan barcha ishlab chiqarish infratuzilmalarini davlat mablag‗lari hisobidan ta‘minlash prinsipini nafaqat qabul qildik, balki uni amalda joriy etmoqdamiz. Biz qiymati 50 million dollardan oshadigan va xorijiy investorning ulushi kamida 50 foiz bo‗lgan aniq loyihalarning o‗z muddatida amalga oshirilishini ta‘minlaydigan infratuzilmani loyiha hujjatlari asosida o‗z vaqtida qurish majburiyatini zimmamizga olamiz. Surg‗il koni negizida Ustyurt gaz-kimyo majmuasini qurish bo‗yicha amalga oshirilayotgan loyiha buning yaqqol dalilidir. Bu yerda umumiy qiymati 212 million dollarni tashkil etadigan tashqi muhandislik infratuzilmasini barpo etishni davlat o‗z zimmasiga olgan. ―Navoiy‖ erkin industrial-iqtisodiy zonasi va ―Angren‖ maxsus industrial zonasida yaratilgan sharoitlar ham bunga misol bo‗lishi mumkin. Mamlakatimizda yaratilgan ishbilarmonlik muhiti qulay investitsiyaviy jozibadorlikning muhim tarkibiy qismi va omilidir. O‗zbekistonda Jahon banki tomonidan ishlab chiqilgan metodologiyaga mos va mamlakatimizda biznesni yuritish bilan bog‗liq barcha jarayonlarni yanada liberallashtirish, soddalashtirish, arzonlashtirish va ularning ochiqligini ta‘minlashga yo‗naltirilgan kompleks dastur qabul qilindi. Bugungi kunda O‗zbekistonda biznesni ro‗yxatga olish jarayoni ―bir darcha‖ tamoyili asosida atigi ikki kun ichida amalga oshiriladi va bu eng yaxshi xalqaro amaliyot talablariga to‗la mosdir. Mamlakatimizda tadbirkorlik sub‘ektlari huquqlarining ustuvorligi tamoyili joriy etilgan bo‗lib, bunda tadbirkorlik faoliyatini yuritish bilan bog‗liq qonunchilikdagi bartaraf etib bo‗lmaydigan qarama-qarshilik va noaniqliklar tadbirkorlik sub‘ekti foydasiga talqin qilinishi belgilab qo‗yilgan. Yurtimizda ishbilarmonlik muhitini takomillashtirish borasidagi chora-tadbirlar o‗zining ilk natijalarini ko‗rsatayotganini ta‘kidlash joiz. Jahon banki hisob-kitoblariga ko‗ra, 2012-yilda O‗zbekiston biznesni yuritish bo‗yicha reytingda 14 o‗rin yuqoriga ko‗tarildi. Ayni paytda mazkur yo‗nalishda yana ko‗p ishlarni amalga oshirish lozimligini ta‘kidlash kerak. Mamlakatimizdagi ishbilarmonlik muhiti jahon tajribasida qabul qilingan biznesni yuritish mezonlariga qay darajada mos kelishini doimo kuzatib borishimiz va tegishli qarorlar qabul qilishimiz zarur. Vazirlar Mahkamasi bu ishga rahbarlik qilishi, Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‗mitasi bu masala bilan tizimli asosda shug‗ullanishi maqsadga muvofiq bo‗lur edi. Hech kimga sir emaski, hayot darajasi, birinchi navbatda, aholining daromadlari miqdori bilan belgilanadi. O‗tgan 2012- yilda bu ko‗rsatkich yurtimizda 17,5 foizga o‗sdi, eng kam ish haqi 26,5 foizga oshdi. Umuman olganda, 2000-yil bilan taqqoslaganda, real daromad aholi jon boshiga 8,6 barobar ko‗paydi. Hisob-kitoblarga ko‗ra, o‗rtacha ish haqi iste‘mol savatchasi bahosidan 4 barobardan ziyod oshdi. 2013-yilda byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, nafaqa va stipendiyalar miqdorini o‗rtacha 23 foizdan kam bo‗lmagan darajada oshirish, 2013-yilda va keyingi ikki yilda aholi real daromadlarini kamida bir yarim barobar ko‗paytirish vazifasi qo‗yilmoqda. Mamlakatimizda aholi daromadlarining oshib borishi bilan uning tarkibi o‗zgarib, tadbirkorlik faoliyatidan olinayotgan daromad barqaror o‗sib borayotgani alohida e‘tiborga molikdir. O‗tgan 2012-yilda ushbu ko‗rsatkich 51 foizni tashkil qildi, boshqacha aytganda, odamlarimiz daromadining yarmidan ko‗pi birinchi navbatda tadbirkorlik, kichik va xususiy biznes hisobidan shakllanmoqda. Ana shu davrda aholining banklardagi omonatlari o‗sishi 34,6 foizni tashkil qildi, so‗nggi o‗n yilda esa 40 barobardan ziyod oshdi. 2012-yilda mamlakatimizdagi barcha investitsiyalarning 20 foizdan ortig‗ini aholi investitsiyalari tashkil etgani, ayniqsa, e‘tiborlidir. 2012-yilda Buyuk Britaniyaning xalqaro miqyosda tan olingan Legatum instituti o‗zining Farovonlik va rivojlanish indeksida O‗zbekistonni dunyo mamlakatlari orasida haqli ravishda 64- o‗ringa kiritgani e‘tiborga loyiqdir. Ijtimoiy farovonlik, jumladan, umr ko‗rish davomiyligi, oilalarning tinchligi va osoyishtaligi, ishsizlik darajasining pastligi, ijtimoiy infratuzilmadan foydalanish darajasi bo‗yicha ham O‗zbekiston jahon hamjamiyatida o‗zgalar havas qiladigan o‗rinni mustahkam egallab turibdi. Yüklə 317,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|