Mavzu: Chexiya buxgalteriya hisobi Reja: Kirish

Zaxiralarni baholash Qimmatli qog'ozlar ombor bahosi deb ataladigan narxlarda baholanadi. Chexiya qonunlari qimmatli qog'ozlar narxini ikki yo'l bilan hisoblash imkonini beradi:
Ombor narxini FIFO usuli yordamida hisoblash (ingliz tilidagi qisqartmasi First In, First Out - first in - first out), ya'ni tizimga birinchi kiruvchi element bir vaqtning o'zida uni birinchi bo'lib tark etadi (sotib olingan mahsulotlar). birinchisi birinchi buxgalteriya hisobi sifatida hisobdan chiqariladi)
- Ombor narxini hisoblash, o'rtacha narx usuli deb ataladigan, ya'ni zaxiralar ma'lum bir formula bo'yicha baholanadi va tovarlar ombordan shu narxda chiqariladi (narxi o'rtacha arifmetik).
Agar korxona ma'lum turdagi mahsulot uchun ma'lum bir usuldan foydalanishga qaror qilsa, bu usul yil davomida o'zgarmagan holda yil davomida qo'llanilishi kerak. Chexiya Respublikasida inventarizatsiyani LIFO (qisqartmasi Last In, First Out) usuli yordamida baholashga ruxsat berilmaydi.¹¹

3. 
   Chexiya Respublikasida moliyaviy hisobot
   

Ikki tomonlama buxgalteriya hisobini yurituvchi barcha buxgalteriya bo'linmalari majburiy ravishda korxonaning iqtisodiy va moliyaviy holati to'g'risida asosiy ma'lumotlarni ko'rsatadigan uchta asosiy moliyaviy hisobotni tuzishlari kerak. Bu bayonotlar:
1. Buxgalteriya balansi
2. Foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobot (daromad hisoboti),
3. Ilova.
Buxgalteriya balansi ikki tomonlama buxgalteriya hisobi tizimida tuzilgan eng muhim moliyaviy hisobotdir. U aktivlar va aktsiyalarning tuzilishi haqida ma'lumot beradi. Chexiya Respublikasida amal qiluvchi balansning tuzilishi quyidagicha: Aktivlar Aksiyalar
1. Asosiy vositalar
- nomoddiy aktivlar
- moddiy boyliklar
- uzoq muddatli moliyaviy aktivlar
2. Aylanma aktivlar
- inventarizatsiya
- uzoq muddatli debitorlik qarzlari
- qisqa muddatli debitorlik qarzlari
- qisqa muddatli moliyaviy aktivlar 1. Mulkdorning kapitali
- oddiy aktsiyalar
- kapital mablag'lar
- sof foydadan yaratilgan mablag'lar
- iqtisodiy natijalar
2. Majburiyatlar
- zaxiralar
- uzoq muddatli qarzlar (majburiyatlar)
- qisqa muddatli qarzlar (majburiyatlar)
- bank kreditlari (ssudalar)
S Aktivlar S Aksiyalar
Balans boshqa asosiy buxgalteriya toifalari - xarajatlar (xarajatlar) va daromadlar haqida ma'lumot bermaydi. Ushbu moddalar foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotga (daromadlar to'g'risida hisobot) kiritilgan. Daromadlar va xarajatlar muhim ahamiyatga ega, chunki ular korxonaning iqtisodiy natijasiga bevosita ta'sir qiladi:
Iqtisodiy natija = Daromadlar - Xarajatlar (xarajatlar)
Daromadning daromad olish uchun qilingan xarajatlardan oshib ketishi sof foyda (soliqlardan keyingi daromad) deb ataladi. Agar korxonaning xarajatlari daromaddan oshsa, uning ortishi sof zarar hisoblanadi.Daromad korxonaning iqtisodiy faoliyatining xarajatlarni sarflash orqali erishilgan natijasi (mahsuloti) sifatida belgilanadi. Daromadlar korxonaning iqtisodiy mavjudligini anglatadi. Daromad aktivlarga (aktivlarning ko'payishi) yoki aktsiyalarga (aktsiyalarning kamayishi) ta'sir qilishi mumkin.Xarajat - bu daromad (mahsulot) olish maqsadida korxonaning iqtisodiy faoliyatiga kiritilgan mablag'lar. Xarajat aktivlarga (aktivlarning kamayishi) yoki aktsiyalarga (aktsiyalarning ko'payishi) ta'sir qilishi mumkin.¹²
Xarajatlar va tushumlar ikki tomonlama hisobga olish tizimi tizimidagi maxsus schyotlarda hisobga olinadi. Tizimli ravishda ular foyda va zarar to'g'risidagi hisobotda (daromad hisobotida) qayd etiladi (P/L hisoboti).P/L hisobotining tuzilishi balans tuzilishiga qaraganda biroz murakkabroq. P/L hisoboti korxona xo'jalik faoliyatining alohida qismlarini ifodalovchi bir nechta qisman ko'rsatkichlarni hisoblash maqsadida bosqichma-bosqich tuziladi.
Ilova Chexiya Respublikasida buxgalteriya hisobining bir qismi sifatida tuzilgan uchinchi majburiy bayonotdir. U korxonaning moliyaviy ahvoli to'g'risida to'ldiruvchi ma'lumotlarni, shu jumladan balans va foyda va zararlar to'g'risidagi hisobotdagi moddalar to'g'risida qo'shimcha ma'lumotlarni taqdim etadi. Ilovada buxgalteriya bo'limi (nomi, o'rni, rahbariyati va boshqalar) haqida qo'shimcha ma'lumotlar ham keltirilgan.Yevropa buxgalteriya tizimi Chexiya hisobi tizimidan bir oz farq qiladi. Evropa buxgalteriya tizimi ikkita asosiy ustunga asoslanadi:
1. Yevropa Ittifoqi direktivalari,
2. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari (IAS). IASning yangi atamasi - Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS).
Chexiya buxgalteriya qonunchiligi Chexiya va Evropa huquqiy qoidalarini sinxronlashtirish maqsadida IAS va Direktivlarga kiritilgan ko'plab topshiriqlarni allaqachon qabul qilgan. Evropa buxgalteriya hisobini uyg'unlashtirish zarurati 1957 yilda Evropa Ittifoqining tashkil topishidan kelib chiqdi va u ta'sis shartnomasida (Rim shartnomasi deb ataladi) mustahkamlangan. Uyg'unlashtirishning o'zi Evropa Vazirlar Kengashi tomonidan ratifikatsiya qilingan Evropa direktivalarini qabul qilish va o'zgartirish orqali yaratilgan. Evropa direktivalari xalqaro aktlar xarakteriga ega emas, lekin ular Evropa Ittifoqi a'zolarining milliy qonunchiligida ularni qabul qilish majburiyatini yuklaydi.1957 yilda Yevropa Ittifoqi tashkil topganidan beri 13 ta Direktiv ratifikatsiya qilingan. Buxgalteriya hisobi nuqtai nazaridan eng muhim ko'rsatmalar quyidagilardir:
1. To'rtinchi Direktiv - 1978 yilda ratifikatsiya qilingan. Ushbu Direktiv Evropa Ittifoqiga a'zo mamlakatlarda moliyaviy hisobotlarni birlashtirishga qaratilgan.
2. Ettinchi Direktiv - 1983 yilda ratifikatsiya qilingan. Ushbu Direktiv korxonalar guruhlari (xoldinglar, kontsernlar va boshqalar) tomonidan tuzilishi kerak bo'lgan konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotlarni tuzishga taalluqlidir.
3. Sakkizinchi Direktiv - 1984 yilda ratifikatsiya qilingan va auditorlarning malakasiga qo'yiladigan minimal talablarni belgilaydi.
Xalqaro buxgalteriya standartlari (IAS), Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (IFRS)
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari (mos ravishda Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari) Yevropa buxgalteriya tizimining ikkinchi asosiy ustunini ifodalaydi. IAS Xalqaro Buxgalteriya Standartlari Qo'mitasi (IASC) tomonidan chiqariladi. IASC 1973 yil 29 iyunda Avstraliya, Kanada, Frantsiya, Germaniya, Yaponiya, Meksika, Gollandiya, Buyuk Britaniya, Irlandiya va AQShning buxgalteriya organlarining kelishuvi natijasida vujudga keldi. IASCning maqsadlari uning Ustavida belgilangan. Bu maqsadlar quyidagilardir:
1. Moliyaviy hisobotlarni taqdim etishda kuzatilishi kerak bo'lgan buxgalteriya hisobi standartlarini shakllantirish va jamoatchilik manfaatlarini ko'zlab e'lon qilish hamda ularning dunyo miqyosida qabul qilinishi va rioya etilishini rag'batlantirish;
2. Moliyaviy hisobotlarni taqdim etish bilan bog'liq qoidalar, buxgalteriya hisobi standartlari va tartiblarini takomillashtirish va muvofiqlashtirish bo'yicha umumiy ish olib borish.
Eng muhim buxgalteriya ma'lumotlari har doim moliyaviy hisobotlar orqali taqdim etilganligi sababli, IAS ularga alohida e'tibor beradi va ularning asosiy maqsadlarini belgilaydi. IAS (IFRS) ga muvofiq moliyaviy hisobotning asosiy maqsadi:
- iqtisodiy qarorlar qabul qilishda foydalanuvchilarning keng doirasi uchun foydali bo'lgan korxonaning moliyaviy holati, natijalari va moliyaviy holatidagi o'zgarishlar haqida ma'lumot berish. Shu maqsadda tayyorlangan moliyaviy hisobotlar ko'pchilik foydalanuvchilarning umumiy ehtiyojlarini qondirishi kerak. Moliyaviy hisobotlar, shuningdek, boshqaruvni boshqarish natijalarini yoki unga ishonib topshirilgan resurslar uchun javobgarlikni ko'rsatadi.
Hozirgacha 41 ta xalqaro buxgalteriya hisobi standarti va 5 ta xalqaro moliyaviy hisobot standartlari qabul qilingan. Ayniqsa, Xalqaro Buxgalteriya Standarti №. 1 ushbu bobning maqsadi uchun muhimdir. Xalqaro buxgalteriya standarti №. 1 – Moliyaviy hisobotlarni taqdim etish IAS dan foydalanadigan buxgalteriya bo'linmalari tomonidan majburiy tuzilgan moliyaviy hisobotlarga qaratilgan. Ushbu standartning maqsadi korxonaning o'tgan davrlardagi moliyaviy hisobotlari va boshqa korxonalarning moliyaviy hisobotlari bilan solishtirishni ta'minlash uchun moliyaviy hisobotlarni taqdim etish uchun asoslarni belgilashdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun 1-IAS moliyaviy hisobotlarni taqdim etish bo'yicha umumiy mulohazalarni, ularning tuzilishi bo'yicha ko'rsatmalarni va moliyaviy hisobot mazmuniga qo'yiladigan minimal talablarni belgilaydi. Keyingi BMS 1 moliyaviy hisobotning maqsadini belgilaydi. Ushbu maqsad quyidagicha ta'riflanadi: "Moliyaviy hisobot - bu moliyaviy holat va korxona tomonidan amalga oshirilgan operatsiyalarning tuzilgan moliyaviy ifodasidir". 1-IAS ga muvofiq moliyaviy hisobot quyidagi ma'lumotlarni taqdim etishi kerak:¹³

• 
  aktivlar,
  
• 
  Majburiyatlar,
  
• 
  Kapital,
  
• 
  Daromadlar va xarajatlar, shu jumladan daromadlar va zararlar,
  
• 
  Pul oqimlari.
  

Moliyaviy hisobotlarning to'liq to'plami quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi (IAS 1 ga muvofiq):

• 
  Balans,
  
• 
  Daromad hisoboti (P/L deklaratsiyasi),
  
• 
  Quyidagilardan birini ko'rsatadigan bayonot:
  
• 
  O'z kapitalidagi barcha o'zgarishlar yoki
  
• 
  Egalari bilan kapital operatsiyalari va mulkdorlarga taqsimlash natijasida kelib chiqadigan o'zgarishlardan tashqari o'z kapitalidagi o'zgarishlar;
  
• 
  Pul oqimi to'g'risidagi hisobot,
  
• 
  Hisob siyosati va tushuntirish yozuvlari
  
• 
  Balans kamida quyidagi elementlarni o'z ichiga olishi kerak
  
• 
  Asosiy vositalar,
  
• 
  nomoddiy aktivlar,
  
• 
  Moliyaviy aktivlar,
  
• 
  Kapital usulidan foydalangan holda hisobga olingan investitsiyalar,
  
• 
  inventarizatsiya,
  
• 
  Savdo va boshqa debitorlik qarzlari,
  
• 
  Pul mablag'lari va ularning ekvivalentlari,
  
• 
  Savdo va boshqa kreditorlik qarzlari,
  
• 
  Soliq majburiyatlari,
  
• 
  Qoidalar,
  
• 
  uzoq muddatli foizli majburiyatlar,
  
• 
  ozchilik manfaatlari,
  
• 
  Chiqarilgan kapital va zaxiralar.
  

Daromad to'g'risidagi hisobotda kamida quyidagi elementlar bo'lishi kerak:

• 
  Daromad,
  
• 
  Operatsion faoliyat natijalari,
  
• 
  Moliyaviy xarajatlar,
  
• 
  uyushmalar va qo'shma korxonalarning foyda va zararlaridagi ulushlari,
  
• 
  Soliq xarajatlari,
  
• 
  Oddiy faoliyatdan olingan foyda yoki zarar,
  
• 
  Favqulodda narsalar,
  
• 
  ozchilik manfaatlari,
  
• 
  davr uchun sof foyda yoki zarar.
  

Keyingi IAS va UFRS moliyaviy buxgalteriya hisobining boshqa sohalarini tartibga soladi (masalan, tovar-moddiy zaxiralar, pul oqimi to'g'risidagi hisobot, daromadlar va boshqalar). Chexiya Respublikasidagi ba'zi korxonalar (qimmatli qog'ozlari davlat moliya bozorlarida sotiladigan kompaniyalar) majburiy ravishda ikki xil buxgalteriya hisobini yuritishi kerak (Chexiya buxgalteriya qonunchiligiga asoslangan buxgalteriya hisobi va IAS/IFRS asosidagi buxgalteriya hisobi).IAS va ularning Chexiya milliy buxgalteriya standartlari bilan aloqasi IAS (IFRS) va Chexiya buxgalteriya qonunchiligi o'rtasidagi munosabatlarda ba'zi muhim tendentsiyalar va tendentsiyalar aniqlanishi mumkin. Eng muhim tendentsiyalarni nomlash mumkin:
- Chexiya milliy standartlari IAS (IFRS) tobora ko'proq qabul qilinmoqda,
- Yaqin kelajakda IAS (IFRS) Chexiya qonunchiligiga to'liq integratsiya qilinishi kutilmoqda,
- IAS va AQSh GAAP (AQShning umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari) ehtimol hamma uchun maqbul bo'lgan yagona buxgalteriya tizimi uchun asos bo'ladi.

4.