Yechish. Yechish. Davrlar oralig’ini kengaytirish va sirg’anchiqli o’rtachalarning hisobini quyidagi jadvalda keltiramiz: |
Yil-lar
|
Iste’mol tovarlari qiymati,
mlrd so’m
|
3 yillik qiymat
|
O’rtacha yillik, mlrd so’m
|
Sirg’anchiq o’rtacha darajalarini hisoblash
|
Sirg’anchiqli o’rtacha qiymat, mlrd so’m
| |
2006
|
1825,3
| | |
-
|
-
| |
2007
|
1200,6
| | |
(1825,3+1200,6+1535,2):3
|
1520,4
| |
2008
|
1535,2
|
4561,1
|
1520,4
|
(1200,6+1535,2+2023,3):3
|
1586,4
| |
2009
|
2023,3
| | |
(1535,2+2023,3+1821,4): 3
|
1793,3
| |
2010
|
1821,4
| | |
(2023,3+1821,4+1733,7):3
|
1859,5
| |
2011
|
1733,7
|
5578,4
|
1859,5
|
(1821,4+1733,7+2156,1):3
|
1903,7
| |
2012
|
2156,1
| | |
(1733,7+2156,1+2001,4):3
|
1963,7
| |
2013
|
2001,4
| | |
(2156,1+2001,4+2687,3):3
|
2281,6
| |
2014
|
2687,3
|
6844,8
|
2281,6
|
-
|
-
| Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki sirg’anchiq o’rtachalar hisoblangan qator miqyosida ishlab chiqarilgan iste’mol tovarlari qiymati mutassil o’sib borish yo’nalishiga ega. Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki sirg’anchiq o’rtachalar hisoblangan qator miqyosida ishlab chiqarilgan iste’mol tovarlari qiymati mutassil o’sib borish yo’nalishiga ega. Vaqtli qatorlarida mavjud tendensiyani aniqlashning eng muhim usullaridan biri-analitik tekislashdir. Bunday sharoitda dinamika qatori quyidagi tenglama bilan tekislanadi: , bu yerda: t-vaqt birligi; -a0, a1- tenglama parametrlari. : Va parametrlarni aniqlash uchun quyidagi tenglamalar sistemasini yechish kerak Va parametrlarni aniqlash uchun quyidagi tenglamalar sistemasini yechish kerak Barcha hisob-kitoblarni quyidagi jadvalda bajaramiz: Barcha hisob-kitoblarni quyidagi jadvalda bajaramiz: |
Yillar
|
Iste’mol tovarlari, mlrd so’m (U)
|
t
|
t2
|
Y t
|
Yt=1887,1+113,4∙ t
| |
2003
|
1825,3
|
-4
|
16
|
-7301,2
|
Yt=1887,1+113,4∙ (-4)=1433,5
| |
2004
|
1200,6
|
-3
|
9
|
-3601,8
|
Yt=1887,1+113,4∙ (-3)=1546,9
| |
2005
|
1535,2
|
-2
|
4
|
-3070,4
|
Yt=1887,1+113,4∙ (-2)=1660,3
| |
2006
|
2023,3
|
-1
|
1
|
-2023,3
|
Yt=1887,1+113,4∙ (-1)=1773,7
| |
2007
|
1821,4
|
0
|
0
|
0
|
Yt=1887,1+113,4∙ (0)=1887,1
| |
2008
|
1733,7
|
1
|
1
|
1733,7
|
Yt=1887,1+113,4∙ (1)=2000,5
| |
2009
|
2156,1
|
2
|
4
|
4312,2
|
Yt=1887,1+113,4∙ (2)=2113,9
| |
2010
|
2001,4
|
3
|
9
|
6004,2
|
Yt=1887,1+113,4∙ (3)=2227,3
| |
2011
|
2687,3
|
4
|
16
|
10749,2
|
Yt=1887,1+113,4∙ (4)=2340,7
| |
∑
|
16984,3
|
0
|
60
|
6802,6
|
16984,3
| 3. Biznesda prognozlash (bashoratlash). Iqtisodiy sharoitlar vaqt oralig’iga qarab o’zgarar ekan, menejerlar o’z komponiyalariga tasir etuvchi shu sharoitlarni prognoz (bashorat) qila olishlari lozim. Aniq rejalashtirishni amalga oshirishni taminlovchi usullardan biri bu prognozlash yani, bashoratlash (forecasting)dir. Prognozlash- ijtimoiy- iqtisodiy hodisa va jarayonlarni rivojlanish tendentsiyalari va o’zaro bog’liqligini tahlil qilgan holda kelajakdagi xolatini baholashga yoki aytib berishga aytiladi. Prognozlashga (bashoratlashga) yondashishning ikki usuli mavjud:1.sifatli ; 2.Hajmli(sonli). Prognozlashga (bashoratlashga) yondashishning ikki usuli mavjud:1.sifatli ; 2.Hajmli(sonli). Agar izlanuvchiga hajmli malumotlar malum bo’lmasa, unda u sifatli prognozlash usuli (qualitative forecasting methods)dan foydalanishi mumkin. Bu usul subektiv xarakterga ega. Agar izlanuvchi tadqiqot obektining tarixi to’g’risidagi maumotlar ega bo’lsa, unda hajmli (sonli) prognozlash (quantitative forecasting methods) usulini qo’llashi lozim. Bu usullar obektning kelajakdagi holatini uning o’tgan davrdagi holatidan kelib chiqib, prognozlash imkoniyatini beradi. Bu usullar obektning kelajakdagi holatini uning o’tgan davrdagi holatidan kelib chiqib, prognozlash imkoniyatini beradi. Hajmli (sonli) prognozlash usuli 2 kategoriyaga bo’linadi:
Vaqtli qatorlarni tahlil qilish;
Bog’liqlikning xatolik –sabablarini tahlil qilish;
Vaqtli qator(time series) ni tahlil qilish usuli sonli o’zgaruvchilarning o’tmishi va kelajagi asosida uning ko’rsatkichini (mohiyatini) bashoratlash imkoniyatini beradi. Masalan: Nyu-York fond birjasida aktsiyalarning har kungi kotirovkasi-vaqtli qatorni beradi. Vaqtli qatorlarga boshqa bir misol qilib, istemol narxlar indeksining har oylik ko’rsatkichlarini, YaIMning har chorakdagi o’lchamini kabilarni ko’rsatish lozim. Vaqtli qator(time series) ni tahlil qilish usuli sonli o’zgaruvchilarning o’tmishi va kelajagi asosida uning ko’rsatkichini (mohiyatini) bashoratlash imkoniyatini beradi. Masalan: Nyu-York fond birjasida aktsiyalarning har kungi kotirovkasi-vaqtli qatorni beradi. Vaqtli qatorlarga boshqa bir misol qilib, istemol narxlar indeksining har oylik ko’rsatkichlarini, YaIMning har chorakdagi o’lchamini kabilarni ko’rsatish lozim. Bog’liqlikning sabab- oqibatlarini (causal forecasting method ) tahlil qilish usuli- prognoz qilinayotgan o’zgaruvchining ko’rsatkichlariga qaysi omillar tasir qilishini aniqlash imkoniyatini beradi. Bu usullar qatoriga : ko’pfaktorli regressiya tahlili, ekonometrik modellash.
http://hozir.org
Dostları ilə paylaş: |
