Mavzu: Ekologiya fani va uning bo’limlari, uslublari va vazifalari Reja: Ekologiyaning asosiy bo’limlari: autoekologiya, demekologiya, eydekologiya, sinekologiya haqida tushuncha

Fosforning tabiatda aylanishi. Ekosistemada mineral moddalarning aylanishidagi asosiy xislatlar O₂, CO₂, va azotning tabiatda aylanishi orqali yuzaga keladi. Fosforning aylanishi kichik sikllardan iborat bo’ladi, ya’ni o’simliklar tomonidan fosfor ioni ko’rinishidagi formasini to’g’ridan-to’g’ri tuproq yoki suvda assimilyatsiya qiladi. Hayvonlardagi ortiqcha fosfor esa, fosfatga aylantiriladi, siydik orqali muhitga chiqariladi. Bu jarayonda atmosferaga chiqadigan fosfor faqat chang ko’rinishiga ega bo’ladi.

Ekosistemada suvning aylanishi. Ma’lumki, suv hamma kimyoviy reaksiyalarida ishtirok etadi. Ekosistemadan o’tadigan suvning bir qismi fotosintez jarayonida bug’lanish, transpiratsiyaga va yana bir qismi nom formasida tushadi.Suv bug’lari atmosferaga to’planib, yomg’ir, qor, do’l sifatida Yerga tushadi. Yer yuzida bor suvning 90% I tog’ jinslari bo’lib o’tadigan gidrologik siklga juda kam qatnashadi. Yer ustiga tushadigan namlik shu joydagi organizmlarning hayot faoliyati, bug’lanishiga ketadi. Yer usti o’simliklari yiliga 55  10¹⁸ g suvni transpiratsiya qiladi. Bir gram suvning bug’lanishi uchun 0,536 kkal energiya sarf qilinadi. Yer yuzida yillik bug’lanish 37810¹⁸ g bo’lsa, unga 210²⁰ kkal energiya sarf qilinadi. Bu yerga tushayotgan quyosh energiyasining 1/5 qismiga to’g’ri keladi.
Atmosferaning suv bug’larini ushlab turish juda past bo’lganligi tufayli, ular to’planib, yerga namlik sifatida tushadi. Yer yuziga tushadigan o’rtacha namlik 65 sm ni tashkil etadi. Bu atmosferadagi namlikdan 25 barobar ko’pdir. Suvning suyuq holdagi formasi Yer yuzi bo’yicha o’tishiga 3650 yil kerak. Bu suvning atmosferadan o’tishida 100 000 marta ko’pdir.


Oltingugurtning aylanishi. Oltingugurtning asosiy fondi tuproq, cho’kmalar, va ozroq atmosferadadir. Oltringugurt fondining almashinib turishida asosiy rolni mazsus mikroorganizmlar bajaradi. Ularning har bir turi oksidlanish yoki tiklanish jarayonida o’tadi. Oltingugurt fondining doimiyligidan geoximik va metrologik jarayonlar hamjihatlikda o’tadi. Undan tashqari, havo, suv va tuproqning birlikdagi harakati oltingugurtning katta masshtabda aylanishiga yordam beradi.