Mavzu: Fe’llarning zamon, mayl va shaxs kategoriyalari. Fe’lning vazifadosh shakllari va modal shakllari. Fe’l yasalishi



Yüklə 0,62 Mb.
səhifə6/22
tarix26.12.2023
ölçüsü0,62 Mb.
#197866
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
Mavzu Fe’llarning zamon, mayl va shaxs kategoriyalari. Fe’lning

Aniq nisbat. Bu shakldagi fe’lda harakatning bajaruvchisi grammatik jihatdan ega vazifasini bajargan shaxs yoki predmet bo'ladi. To'ldiruvchi esa harakatning obyekti bo'ladi. Gapning bunday qurilishi tilshunoslikda aktiv konstruktsiya (faol qurilma) deb yuritiladi. Masalan: Navoiy shiringina yasogliq uyda tanho ishlar edi (O.). Ushbu gapda ishlar edi harakatining bajaruvchisi (subyekti) Navoiy bo'lib, u ega orqali ifodalangan. Harakatning obyekti esa uyda holi orqali ifodalangan.
Bunday shaklda maxsus nisbat ko'rsatkichi yo'q. Bu nisbat ma’nosi fe’l negizi orqali ifodalanadi, shuning uchun ham u boshqa nisbat shakllarini hosil qilishi uchun asos bo'la oladi (qiyoslang: o'qidi, o'qildi, o'qishdi, o'qildi kabi).
O'zlik nisbat. Bu nisbatdagi fe’lda harakatning subyekti bilan obyekti bir shaxsning o'zi bo'ladi. Masalan: Men har tong Toshkentninggo'zilligi, fayzi bilan zavqlanaman (U.Mahkamov) gapida zavqlanaman fe’li tarkibida kelgan -lan qo'shimchasi harakatning subyekti bilan obyekti men shaxsi ekanligini ko'rsatib turibdi.
O'zlik nisbati quyidagi affikslar bilan yasaladi:

  1. fe’l negiziga unlidan so'ng -n, undoshdan so'ng -in qo'shish bilan: maqta-n, o 'ra-n, yuv-in, kiy-in kabi;

  2. fe’l negiziga unlidan so'ng -l, undoshdan so'ng -il qo'shish bilan: surka- l, shosh-il kabi;

v) -lan (-la+-n dan tuzilgan qo'shma affiks) affiksini qo'shish bilan: zavq- lan, tinch-lan, shod-lan kabi;
g) -ish qo'shimchasini qo'shish bilan: ker-ish kabi.
So'ra, bor, yugur kabi fe’l negizlaridan (o'timli, ba’zi bir o'timsiz) o'zlik nisbati yasalmaydi.

Yüklə 0,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin