Mavzu: Fizik kimyoning zamonaviy muammolari. Zamonaviy fotofizika va fotokimyo bilan tanishish

MAVZU:Fizik kimyoning zamonaviy muammolari.Zamonaviy fotofizika va fotokimyo bilan tanishish
REJA:

1.Fizik kimyoning zamonaviy muammolari

2.Zamonaviy fotofizika

3.Zamonaviy fotokimyo

Moddiy olamni tashkil etuvchi barcha moddalar, jumiadan, organik va noorganik tuzilishdagi barcha moddalar orasida kimyoviy reaksiyalar bilan boradigan jarayonlardan iborat boMadi va bu o‘zgarishlar favqulodda juda xilma-xil kechadi hamda ularning hammasi ma’lum bir umumiy qonun vaqonuniyatlarga bo‘ysunadi. Mana shu holat o'zgarishlarini fizikaviy kimyo fani0‘i’ganadi.Kimyoviy hodisalar fizikaviy jarayonlar bilan birga borishi kuzatiiadi.Masalan: issiqlik ajralib chiqishi yoki yutilishi bilan boradigan kimyoviy reaksiyalar, ionlarning harakatlanishi tufayli elektr tokining hosil bo'lishi va boshqalar. etishda termodinamik usullami qofcllash orqali XX asrning boshida fan sifatida vujudga keldi. В unday yondoshuv juda ham samarali bo4lib chiqdi va empirik kimyoning o'rganib qolingan tamoyillarini tubdan o'zgartirib yubordi. Bu esa kimyoviy o‘zgarishlar muammosiga umuman yangicha qarash hosil qildi. Moddalaming kimyoviy reaksiyalarga kirishi faqal reagentlaming tabiatigagina bogiiq bo‘lmasdan, balki jarayonni olib borishning fizikaviy sharoitlariga, ya’ni bosim va haroratga ham bog'liqiigini isbotlab berishga muvaffaq bo‘lindi. Muvozanatdagi sistemalar uchun bunday bog'lig'likni miqdoran ifodalashga erishildi va bu zamonaviy kimyoviy texnologiyaning rivojlanishiga asos bo‘ldi. Termodinamikaning yutuqlaridan yana biri kimyoviy tajribalar o'tkazmasdan turib kimyoviy muvozanatlarni hisoblash mumkinligini ko'rsatilganidir. Alohida reagentlai*ning termodinamik xossalari
haqidagi ma’lumotlarga asoslanib reaksiya mahsulotlarining unumlarini oldindan aytib berish imkoniyati pay do bo4ldi. Modda tuzilishi nazariyasining rivojlanishi va kvant mexanikasining paydo bo‘lishi termodinamikaning kimyodagi о‘mini kengaytirdi.
Zamonaviy statistik termodinamika molekulalarning tuzilishi haqidagi ma’lumotlami jalb qilgan holda xuddi shu muammolarni hal qiladi. Bu esa, moddaning kimyoviy o‘zgarishlari muammosini muhokama qilishda, reagent molekulalarining xossalari haqidagi model tushunchalami reagentlaming termodinamik ftinksiyalari qiymatlariga tayanuvchi fenomenologik termodinamik yondoshuv bilan birlashtirishga olib keldi. Shu sababli zamonaviy fizikaviy
kimyo kursi klassik va statistik termodinamika natijalarining umumlashuvidir, desak adashmaymiz. Nazariy fizikaning ushbu qismlari klassik boiib, u hech qachon eskimiaydi, aksincha vaqt o4ishi bilan ulami amaliyotga qo‘llash sohalari o‘zgaradi, xalos.
“Fizikaviy kimyo” fanining ta’rifi birinchi bor 1752-yil M.V.Lomonosov (1711-1765) tomonidan berilgan fizikaviy kimyofcmi kimyoviy hodisalarni fizika fcini yordamida o ‘rganuvchivci bu hodisalarning qonuniyallarini nazariy jihatdan ochib
beruvchi hamda tushuntiruvchi fandir. M.V.Lomonosov fizikaviy kimyoni “kimyoning falsafasi” deb aytgan. Uning nazariy va tajribaviy tadqiqotlari hozirda ham o‘z ahamiyatini yo'qotmagan kashfiyotlarga olib kelgan. Lomonosovning atomistik tushunchalari issiqlikning kinetik tabiati haqidagi xulosaga olib keldi va u “eng katta va oxirgi sovuqlik darajasi” mavjudligini tahmin qildi, ya’ni zarrachalarning harakati toMiq to'xtashiga mos keluvchi juda kichik harorat borligini ta’kidladi hamda termodinamika ikkinchi qonunining ta’riflaridan bin bo4lmish “issiqlik sovuqroq jismdan issiqroq jismga o^z-o'zidan o'ta olmasligini” ta’kidlagan.XlXasrning boshlaridaAngliyadaDaltonning(1801), Fransiyada
Gey-Lyussakning (1802), Italiyada Avogadroning (1811) ishlari natijasida gazsimon holatning qonnnlari kashf etiladi va atomistik tushunchalar yana ham rivojlandi. Gessning termokimyo bo‘yicha qilgan ishlari ham ushbu davrga tegishlidir. Galvanik elementlar, elektroliz, elektrolitlarda tokni tashib o‘tish tadqiqotlari tufayli elektrokimyoning asoslari tashkil etiladi. 1799-yilda Italiyada Galvani va Volt galvanik element yaratdilar. 1802- yil V.V.Petrov elektr yoyi hodisasini ochdi. 1805- yil Grotgus (Rossiya) elektroliz nazariyasining asoslarini ishlab chiqdi. 1800- yil Devi moddalar ta’sirlashishining elektrokimyoviy nazariyasini ilgari surdi va kimyoviy tadqiqotlarda elektrolizni keng qoiladi. Faradey 1833- 1834- yillarda elektrolizning miqdoriy qonunlarini ta’rifladi. Yakobi 1836- yil elektroliz jarayonini tajribaga qo4llab, galvanoplastikani
kashf etadi.XIX asrning ikkinchi yarmida Guldberg va Vaage hamda Gibbs
kimyoviy muvozanat haqidagi ta'limotni rivojlantirdilar. Le Shatele
tashqi sharoit o'zgarishi bilan muvozanatning siljishi haqidagi umumiy prinsiplarini yaratdi. Vant-Goff kimyoviy muvozanat nazariyasini rivojlantirdi. U suyultirilgan eritmalaming miqdoriy nazariyasini ham ishlab chiqqan. Gittorf va Kolraush (Germaniya) eritmalarda elektr tokini tashib o4ishnio‘rgandilar. S. Arrenius 1883- 1887- yillarda elektrolitik dissotsilanish nazariyasini rivojlantirdi.XIX asming oxiridagi buyuk kashfiyotlar atom tuzilishining murakkabligini isbotladi va fizikaviy kimyoning rivojlanishiga juda katta hissa qo‘shdi. Ularga Perren (1895) va Tomson (1897) tomonidan elektronning kashf qilinishi, 1895- yil RentgenX-nurlarni va 1896- yil Bekkerel radioaktivlik hodisasini kashf etishini aytish mumkin. Bundan tashqari Plank (1900) nurning kvant tabiatini, Lebedev (1889) nur bosimi mavjudligini hamda Per Kyuri va Mariya Kyuri (Skladovskaya) (1905-1920) tomonidan radioaktivlik hodisasini o‘rganishni misol qilsa bo‘lad XX asming boshiga kelib fizikaviy kimyo modda tuzilishi, kimyoviy termodinamika, eritmalar, kimyoviy kinetika va elektrokimyolarni o'rganuvchi fan sifatida namoyon bo'ldi. Yangi nazariy usullaming qo41anilishi bilan atom, molekula va kristallaming tuzilishini tadqiqot qilish birinchi o4ringa chiqdi. Ushbu sohada Rezerford tomonidan taklif qilingan atomning yadro tuzilishi (1911) va Bor (1913) tomonidan vodorod atomining
birinchi miqdoriy nazariyasining yaratilishi juda katta yutuq bo4di. Kimyoviy bog'ning tabiati va molekulalaming tuzilishini o'rganish atom tuzilishini o‘rganish bilan birgalikdaolib borildi. 1920-yillarda Kossel va Lyuis kimyoviy bog‘ning elektron nazariyasini ishlab chiqdilar. 1927-yilda Gey tier va London kimyoviy bog'ning kvantmexanik nazariyasini rivojlantirdilar.
XX asming o‘rtalarida kimyoviy reaksiyaning tezligi haqidagi ta’limot, ya’ni kimyoviy kinetika jadal rivojlandi va u molekulalar tuzilishi va molekuladagi atomlararo bog'laming mustahkamligi bilan bog'liq ravishda olib borildi. Fizikaviy kimyoning yangi boiimlari paydo bo'ldi va muvaffaqiyatli rivojlandi. Ulaming
ayrimlari alohida fan sifatida universitetlarda o"rganilmoqda. Masalan, kvant kimyo, modda tuzilishi, kinetika va kataliz, elektrokimyo, radiatsion kimyo, radiokimyo, magnetokimyo, yuqori molekulyar birikmalaming fizik kimyosi, silikatlaming fizik kimyosi va boshqalar.Fizikaviy kimyoning hozirgi vaqtda ham jadal rivojlanayotganligini qator olimlaming Nobel mukofoti laureati bo‘lganligidan ham bilib olish mumkin. Masalan, energiyaning kalta impulsi ta’sirida muvozanatni siljitish orqali оЧа tez boruvcliikimyoviy reaksiyalar ustidaolib borgan tadqiqotlari uchun(M.Eygen va RNorrish, 1967) hamda kimyoviy reaksiyalar mexanizmlarining nazariyasini rivojlantirgani (K.Fukui, R.Xofman, 1981); metallaming komplekslarida elektron o‘tishlari biian boruvchi reaksiyalarning mexanizmlarini o‘rgangani (G.Taube, 1983); polimer sistemalarining termodinamikasiga skeyling konsepsiyasini qoMlagani (De Jen, 1987), fotosintetik reaksiya markazining uch o'lchamli strukturasini aniqlagani (Y.Dayzenxofer, R.Xuber, X.Mishel, 1988), magnit maydoni yuqori kuchlanganlikka ega bo‘lgan YaMR-spektroskopiya metodologiyasini rivojlantirishga qo'shgan hissasi uchun, (R.Ernst, 1991), iullerenni kashf etgani
(X.Kroto, 1996), kvant kimyoning hisoblash usulini ishlab chiqqani (A.Zevayl, 1999), biologik makromolekulalaming eritmalardagi uch o'lchamli strukturasini aniqlash uchun YaMR-spektroskopiya usulini ishlab chiqqani (K.Vyiixrich, 2002), xujayramembranalarida kanallarni, suv kanallarini ochgani (REgr, 2002), ion kanallami strukturaviy va mexanistik o4rgangani (R.MakKinnon, 2003) va qattiq yuzalarda boruvchi kimyoviy jarayonlar sohasidagi tadqiqotlari uchun (G.Ertl, 2007) oliy darajadagi mukofotga sazavor boMadilar.Hozirgi kunda “Kvant kimyo”, “Modda tuzilishi”, “Kolloid kimyo”, “Fizikaviy tadqiqot usullari” va “Yuqori molekulyar birikmalar kimyosi” kurslari mustaqil fanlar sifatida universitetlarda alohida o^qitilayotganligi tufayli, zamonaviy fizikaviy kimyoning asosiy bo‘limlari quyidagilardan iboratdir: kimyoviy termodinamika (fenomenologik tenmodinamika, kimyoviy muvozanat, statistik termodinamiJca, nomuvozanat jarayonlaming termodinamikasi), eritmalar temodinamikasi, geterogen fazaviy muvozanatlar, kimyoviy reaksiyalarning kinetikasi va kataliz, elektrokimyo.Ushbu darslik universitetlaming kimyo fakultetlari uchun fizikaviy kimyo kursi bo^yicha tuzilgan dastur asosida yozilgan. Darslik fizikaviy kimyoda hozirgi kunda tashkil topgan holatni aks ettiradi va Oczbekiston Milliy universitetining fizikaviy kimyo kafedrasi professor-o'qituvchilarining ko‘p yillik ilmiy-pedagogik tajribasiga asoslangan.boruvcliikimyoviy reaksiyalar ustidaolib borgan tadqiqotlari uchun(M.Eygen va RNorrish, 1967) hamda kimyoviy reaksiyalar mexanizmlarining nazariyasini rivojlantirgani (K.Fukui, R.Xofman, 1981); metallaming komplekslarida elektron o‘tishlari biian boruvchi reaksiyalarning mexanizmlarini o‘rgangani (G.Taube, 1983); polimer sistemalarining termodinamikasiga skeyling konsepsiyasini qoMlagani (De Jen, 1987), fotosintetik reaksiya markazining uch o'lchamli strukturasini aniqlagani (Y.Dayzenxofer, R.Xuber, X.Mishel, 1988), magnit maydoni yuqori kuchlanganlikka ega bo‘lgan YaMR-spektroskopiya metodologiyasini rivojlantirishga qo'shgan hissasi uchun, (R.Ernst, 1991), iullerenni kashf etgani
(X.Kroto, 1996), kvant kimyoning hisoblash usulini ishlab chiqqani (A.Zevayl, 1999), biologik makromolekulalaming eritmalardagi uch o'lchamli strukturasini aniqlash uchun YaMR-spektroskopiya usulini ishlab chiqqani (K.Vyiixrich, 2002), xujayramembranalarida kanallarni, suv kanallarini ochgani (REgr, 2002), ion kanallami strukturaviy va mexanistik o4rgangani (R.MakKinnon, 2003)
va qattiq yuzalarda boruvchi kimyoviy jarayonlar sohasidagi tadqiqotlari uchun (G.Ertl, 2007) oliy darajadagi mukofotga sazavor boMadilar.Hozirgi kunda “Kvant kimyo”, “Modda tuzilishi”, “Kolloid kimyo”, “Fizikaviy tadqiqot usullari” va “Yuqori molekulyar birikmalar kimyosi” kurslari mustaqil fanlar sifatida universitetlarda alohida o^qitilayotganligi tufayli, zamonaviy fizikaviy kimyoning
asosiy bo‘limlari quyidagilardan iboratdir: kimyoviy termodinamika
(fenomenologik tenmodinamika, kimyoviy muvozanat, statistik
termodinamiJca, nomuvozanat jarayonlaming termodinamikasi), eritmalar temodinamikasi, geterogen fazaviy muvozanatlar, kimyoviy reaksiyalarning kinetikasi va kataliz, elektrokimyo.
Ushbu darslik universitetlaming kimyo fakultetlari uchun fizikaviy kimyo kursi bo^yicha tuzilgan dastur asosida yozilgan. Darslik fizikaviy kimyoda hozirgi kunda tashkil topgan holatni aks ettiradi va Oczbekiston Milliy universitetining fizikaviy kimyo kafedrasi professor-o'qituvchilarining ko‘p yillik ilmiy-pedagogik
tajribasiga asoslangan. kimyoning asosiy bo’limlari:
1) Modda tuzilishi. Bu bo’limda modda (molekula) tuzilishi kvant-mexanika nazariyasi asosida tushuntiriladi. Molekulalarining hosil bo’lishidagi bog’lar, ularning mohiyati, bir-biridan farqlari haqida so’z yuritiladi. Molekulalarni tadqiq qilish usullari yoritiladi.(o’quv dasturi bo’yicha bu bo’lim kursda ko’rilmaydi.)
2) Kimyoviy termodinamika. Yuqorida aytilgandek, bu bo’limda umumiy termodinamikaning 3 posto’lati (qonuni) ni kimyoviy jaryonlarga tadbiqi o’rganiladi. Bu erda kimyoviy jarayonlarda yutiladigan-chiqadigan issiqlik miqdorini, uni temperaturaga qarab o’zgarishini aniqlash; jarayonlarini borish-bormasligini, yo’nalishini va muvozanat shartlarini aniqlash kabi masalalar ko’riladi.

3) Kimyoviy muvozanat. Bu bo’limda kimyoviy reakstiyalarning muvozanat ҳolatlari, ularga ta’sir qiluvchi omillar ko’rib o’tiladi.

4) Eritmalar (noelektrolit eritmalar) bo’limida suyuq eritmalar xossalari, eruvchanlik muammolari ҳaqida so’z yuritamiz.

5) Fazolararo muvozanat. Bu bo’limda ko’p fazali sistemalardagi muvozanatga ta’sir qiluvchi omillar va bunday sistemalarni o’rganishdagi fizik kimyo usullari yoritiladi.

6) Elektrokimyo. Bu bo’limni o’zi 2 qismdan iborat deb qarash mumkin. Birinchi qismda elektrolit eritmalar, ularning xossalari, ionlar aro muvozanatlar va bu eritmalarning elektr o’tkazuvchanligi va unga ta’sir qiluvchi omillar o’rganilsa; ikkinchi qismda elektro kimyoviy jarayonlar-elektrod potenstiallar turlari, vujudga kelishi, galvanik elementlar, ularning turlari ҳaqida gap yuritamiz. Elektroliz va uning borish qonunlari ҳam shu bo’limda aytiladi.

7) Kimyoviy kinetika va kataliz bo’limida turli kimyoviy reakstiyalar tezliklari, bularga tasir qiluvchi omillar, kimyoviy reakstiya borish mexanizmlari haqida; katalitik jarayonlar, ularning turlari ta’sir qiluvchi omillar, borish mexanizmlari (nazariyalar) haqida so’z yuritiladi.

Yuqoridagi bo’lish nisbiy ҳarakterga ega bo’lib, bazi bir adabiyotlarda bularni yoki ko’proq yoki kamroq bo’limlarga bo’lingan bo’lishi mumkin.
Yuqoridagi aytilganlarga yakun qilib shuni aytish mumkinki ҳozirgi kunda fizik kimyo fani o’zining keng eksperimental va nazariy usulariga ega bo’lgan va kimyo fani va amaliyoti oldida turgan ko’pgina muammolarni ҳal qilishda asosiy rol o’ynaydigan fandir.
Fizik kimyo faning oxirgi 30 yil ichidagi yutuqlarini quyidagi Nobel mukofati laureatlari ro’yxatidan ҳam ko’rish mumkin. Kisqa impulsli energiya yordamida muvozanatni siljitish orqali o’ta tezkor kimyoviy reakstiyalarni tadqiq qilish (M.Eygen va R.Norrin 1967), qaytmas jarayonlar tatqiqotlari (L. Onsager 1968 yil). Mikromolekulalar fizik kimyosi soҳasida eksperimental va nazariy izlanishlar (P.Florn 1970 y). Borrovodorolar strukturalarini o’rganish (U.Lipiskob 1976 y), qaytmas jarayonlar termodinamikasiga xossasi uchun (I.Prikojin1977), biologik energiyaning kuchishining molekulyar asoslarini tadqiqoti uchun (P.Mitchell 1978 y), kimyoviy reakstiyalar mexanizmlari nazariyalarini rivojlantirgani uchun (K.Fukin, Ryu Xofmon 1981 y), Elektron tashish bilan boradigan reakstiyalar mexanizmlari ҳaqidagi ishlari uchun (G.Taube 1983), mukofotlanganligi fizik kimyoning aҳamiyatini yanada namoyon qiladi.
Kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonalarida ishlaydigan texnika fanlari bakalavrlari ҳam kimyo fanlari ichida aloҳida va umumlashtiruvchi o’rin egalagan fizik kimyo fanini mukammal o’zlashtirish va bu bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay olishlari zarur.
Boshqa tarafdan qaralsa fizikaviy jarayonlar kimyoviy hodisalarga sabab boladi. Masalan: haroratning oshirilishi kimyoviy reaksiyalarning tez ketishiga;eritmadan elektr tokini o'tishi elektrolizga, ya’ni oksidlanish - qaytarilishrcaksiyalarining sodir bo'lishiga olib keladi. Ko'pgina reaksiyalar ultratovushyoki turli xildagi nur ta’siridagina amalga oshadi.Fizik kimyo kimyoviy jarayonlar va fizikaviy hodisalar orasidagi bog‘lanisbnio'rganadi, moddalarning kimyoviy tarkibi va tuzilishi bilan ularningxossalari o'rtasidagi qonuniyatlami o‘matadi.Kimyoviy reaksiyalarning tezligi, borish mexanizmi, ketish - ketmasligi,muvozanat sodir boiisb shartlarini hamda energiya almashinuvi (issiqlik effektlarini о 'zgarishi) natijasida olingan natijalami ko‘pincha matematik usulda ifodalaydi. XVIII asrning o‘rtalarida buyuk rus olimi M.5. Lomonosov tabiat sirlarini,shu jumiadan, kimyoviy jarayonlarni o‘rganishda kuzatish - tajriba usuli bilan bir qatorda, fikrlash usulini ham qoilashni tavsiya etdi va yuqorida bayonctilgan vazifalami hal etuvchi ,,Nazariy kimyo,, fanining yaratilishi kerakligini,yani kimyoviy jarayonlarni o‘rganishda fizika qonunlari va usullariga asoslanish lozimligini maslahat berdi va bu yangi fanni ,,Fizikaviy kimyo,,nomi bilan atadi.1752-1753-yilda birinchi darslikni yozdi. Uni ,,Chin fizikkimyoga kirish,,deb atadi. Bu darslikda fizika va matematikani kimyogar uchun, kimyonitibbiyot uchun ahamiyatini tushuntirdi. U kimyoni tibbiyotga bog'liqligini,,Kimyoni bilolmagan medik и to'liq medik bo'lolmaydi,, deb ta’riflasa,kimyoni fizikaga bog'liqligini ‘’Fizilcani bilmagan kimyogar, har narsani timirskilab topuvchi odamga o'xshaydi va bu fanlar shunday yaratilganki, ularbir- birisiz hech qachon mukammal bo ‘la olmaydi’’ - deydi.Bu davrda kimyoviy hodisalami tushuntirishda oddiy fizikaviy usullarqo'liana boshlandi. Massaning saqlanish qonuni, karrali nisbatlar qonunlari(Lomonosov, Lavuaze, Dalton) ta ’riflandi. Gazlar adsorbtsiyasi (Sheyele),eritmada erigan modda adsorbiyasi (Lovits), elektrokimyo sohasidagi birinchiizlanishlar (Volta, Faradey) olib borildi.XIX asr o'rtalariga kelib, fizik kimyoning bir qancha yo‘nalishlariga asossolindi. 1836-yiIda peterburglik akadcmik G J . Gess issiqlikning doimiyligito‘g‘risidagi qonunini yaratdi. Termodinamika qonunlari tariflandi (Kamo,Tomson va boshqalar), 1837 yilda amerikalik olim D.Gibbs tomonidan
kimyoviy va fazalararo muvozanat qonuniyatlari o‘rganildi.1884-yilda gollandiyalik olim Y.Vant-Goff va shved olimi S.Arreniuslarning eritmalar to‘g‘risidagi nazariyalari yaratildi. Shu bilan bir qatordakimyoviy kinetikaning klaSsik nazariyasiga asos solindi. Nemis olimiF.Kolraush va Nemstlaming ishlari elektro-kimyoning yadrosini tashkil qildi.Fizikaviy kimyo fani aiohida fundamental fan bo'lib ajralib chiqish davriqarayib 100 yil davom etdi.Bu vaqt fizikaviy kimyoning haqiqiy fan sifatida vujudga kelish davri bo'ldi. Shu tariqa mazkur fan rivojlanib borib, hozirgi kunda fizikaviy kimyo fani yer yuzining barcha o‘quv maskanlarida fan sifatida aiohida o'qitilibkelinmoqda. 0 ‘zbekistonda fizik-kimyoviy jarayonlarni o‘rganish Beruniy, Ibn-Sino,Amir Temur, Ulug‘bek davrlarida taraqqiy etgan deyish mumkin.Xorazmlik Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy (9730-1048) ‘Qimmatbaho toshlami bilib olish bo‘yicha ma’lumotlar’’ (‘’Mineralogiya‘’) kitobida yoqut, la’l, olmos, zumrad, aqiq, marvarid, lojuvard, billur,fcruza, marjon, zabarjad kabi minerallar hamda oltin, kiunush, simob, temir,mis, qalay, qo‘rg‘oshin kabi metallar to‘g‘risida ma’lumotlar berdi.U dunyoda birinchi bo‘lib toshlaming solishtirma og'irliklarini oichadi
(aniqladi), minerallami, metallami qanday vujudga kehshini, ranglari, xossalari,
xususiyatlari, metallami mdadan ajratish yo'llarini (texnologiyasini) ilmiy asoslab berdi. Minerallami turlarga ajratdi, toshlaming qattiqligi, tiniqligi,og'irlik va magnitga tortilish xususiyatlari haqida fikr yuritdi. Buxorolik Abu Ali ibn Sino (980-1037) birinchi bo'lib distillangan suv oldi; siydik (peshob)ni rangi, hidi, tiniqligi bo'yicha tahlil qildi; 1200 ta mineral dorilar ustida ishladi. U tabiatda mutloqlik yo‘q, har qanday jism harakatda bo'ladi degan fikmi olg‘a surdi. ≪Ma’dan va oliy jinslar≫ nomli risolasida minerallami, toshlar, oltingugurtli ma’danlar, yonar toshlar va tuzlar guruhiga bo'ldi. (1956-yilda uning sharafiga yangi topilgan mineralga ≪Avitsenit≫ debнот qo ’yildi).
Suvni zararsizlantirish uchun filtrlash, haydash, qaynatish kabi fizikkimyoviy
usullami qoMladi (taklif etdi). Turli xil gilmoyalaming xossalarini o'rganib, ulami insondagi yoqimsiz hidlarni yo'qotishda (ya’ni adsorbtsiyada) qoMladi. Ulami qizdirib sirka kislota bilan ishlov berib, faollash mumkinligini ko'rsatdi. Gilmoyalami dorishunoslikda qo'llashda ularning dispersligigi,g'ovakligiga katta e’tibor berdi.1927-yil 0 ‘zbekiston milliy universiteti (o'sha vaqtdagi 0 ‘rta Osiyo davlat universiteti)da birinchi bo‘lib fizik kimyo kafedrasi tashkil etildi. Professor
Alekseyev kafedraga rahbarlik qildi. 1932-yil Samarqand davlat universitetida
ham professor N.A.Kolosovskiy rahbarligida ana shunday kafedra tashkil etildi.
O'zbekistonda fizik kimyoning rivojlanishida N.A.Kolosovskiy, A.Usanovich,
A.M.Murtazayev, 5.5.Udovenko, E.I.Pozner, B.G.Zaprometov, X.U.Usmanov,
X.R.Rustamov, K.S.Axmedov, R.S.Tillayev, E.A.Oripov, A.Y. YoMchiboyev,
S.S.Xamrayev, A.S.Sultanov, X.R.Raximov, AAAgzamxo!jayev, A.Abdusamatov, S.Z.Mo‘minov, GMJ.Raxmatqoriyev, H.T.Sharipov,S.N.Aminov, Н.1.Akbarov va boshqalar muhim hissa qo‘shdilar.
Shunday qilib, fizikaviy kimyo murakkab moddalarda sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarning sababini fizika qonunlari va tajribalari asosida tushuntiruvchi fandir. U kimyoviy jarayonlarning umumlashgan qonunlari va ular orasidagi bog ‘lanishlarni aniqlaydi.
Ma’lumki, kimyo fanining ‘’anorganik kimyo’’ boiimi noorganik moddalaming, ‘’organik kimyo’’ bo'limi esa organik moddalarning olinishi yoilari va xossalarini, ‘’analitik kimyo’’ eritmalaming sifati va miqdoriy tarkibini tekshiradi. Fizikaviy kimyo esa kimyoviy jarayonlardagi o‘zgarishlami har tomonlama taqqoslab, kimyoviy jarayon va u bilan boradigan yondosh fizikaviy jarayonlarni kompleks ravishda tekshiradi va taplil qiladi. Kimyoviy jarayonlarda qanday moddalar (anorganikyoki organik) ishtirok qilishidan qat’I nazar fizikaviy kimyo qonunlari o‘z kuchini saqlaydi.
Fizikaviy kimyo fani bu vazifalami yechishda, asosan quyidagi uch usuldan:
• termodinamika,
• molekulyar-kinetik nazariya va
• kvant mexanika usulidan foydalanadi.
Termodinamika usuli - termodinamikaning uch qonuniga asoslangan bo'lib, unda uzoq vaqt davomida to‘plangan tajriba va kuzatish natijalari umumlashtirilgandir.
Bu usulda termodinamika qonunlaridan foydalanib aniq natijalar olinadi. Termodinamika usulida sistemadagi moddalar molekulalarining tuzilishini bilish shart emas, ya’ni bu usul vositasida jarayonning mohiyati oydinlashmaydi (termodinamika usulining kamchiligi). Bu usulning yana bir xususiyagi shundaki, unda sistemaning umumiy xossalari (masalan, harorat, hajm, bosim va hokazolar) bilan ish ko'riladi. Molekulyar-kinetik - yoki stadstik usulda sistemani tashkil
ctuvchilarning (atomlar va molekulalar harakati) xossalari tekshirilib va
jamlanadi. Bu usuldan foydalanish uchun asosan sistemaning tuzilishini bilish
kcrak. Biroq, bu usulda ko‘pincha taxmin qilishga va soddalashtirishga yo‘l
qo'yiladi, bu esa natijalaming biroz noaniq chiqishiga sabab bo‘ladi. Bu usulda