Mavzu: Fizika ta’limida axborot texnologiyalarni qo’llash Reja: Kirish Asosiy qism

O’n bir yillik maktab fizika kursining mazmuni va tuzilishi o’quv jarayonida fizikaning tutgan o’rni. Fizikani o’qitishdan maqsad

Fizika kursining Qurilishi. O’zbekiston maktablarida fizika kursi ikki bosqichda o’rganiladi. Kursning bunday tuzilishi o’rta maxsus ma'lumot berishga mos keladi va fizika asoslarining o’quv fani sifatida o’ziga xos xususiyatlari bilan bo?liq. Fizik tushunchalarning shakllanishi uzundanuzoq jarayondir. Kuch, massa, Ish, energiya, molekula, elektr zaryad, maydon to’g’risidagi tushunchalar; fizikaning asosiy qonunlarienergiyaning saqlanish va bir turdan boshqa turga aylanish qonuni, dinamika qonunlari, o’zgarmas tok qonunlari; moddalarning elementlik, platsiklik, murtlik, mustaxkamlik, qovushqoqlik (yopishqoqlik), siqiluvchanlik, Issiqlik o’tkazuvchanlik, elektr o’tkazuvchanlik kabi va boshqa xossalari to’g’risidagi tasavvurlar kursning ayni bir joyda tarkib topshi va puxta o’zlashtirilishi mumkin emas.

Bu tushuncha, qonun va xossalar o’quv materialining murakkablashib borgani sari, fizik kursining har xil qismlarida bir necha marta takrorlashda, hodisa va munosabatlarni o’rganish natijasida, uzoq muddat ichida sekinatsa o’zlashtiriladi. Buning hammasi fizikani takror o’rganishni talab qiladi. Shularni hisobga olgan holda, fizikaning o’rganishni umumiy o’rta ta'limda to’g’ri, bir tekis, ketma-ketlikda xajmi qismlarini o’qsh mo’ljallangan bo’lib, (kursning tugallangan formasi), akademik-litsey va kasb-xunar kollejlarida fizika kursining murakkab materiallarini takror o’qitish mo’ljallangan.

Umumiy o’rta ta'limda ta'lim oluvchilar fizik kattaliklar, fizik hodisalar qonunlar bilan tanishtiriladi, hodisalar orasidagi sodda boqlanishlar aniqlanadi, bu hodisalar orasidagi bog’lanishlar tushunarli qilib izoxlanadi.

Ular eng oddiy o’lchashlar va asboblar bilan, fizikaning texnikadagi ko’pgina tadbig’lari bilan tanishtiriladi. Bularning hammasi ta'lim oluvchilarning kuzatuvchanligini, tafakkurini rivojlantiradi, politexnik bilim doirasini kengaytiradi. Akademik litsey va kasbxunar kollejlarida fizika kursi ancha yuqori saviyada o’rganiladi.

Ta'lim oluvchilarning o’rta umumta'lim maktablarida olgan bilim va malakalari yanada rivojlantiriladi, kengaytiriladi va cho’qurlashtiriladi. Fizika o’qitish pedagogik jarayon bo’lib, o’qituvchi raxbarligi va boshharuvida ta'lim oluvchilarning fizika fani asoslarini egallashi, olingan bilimlarini hayotda qo’llay bilishi, hayotda keng tarqalgan asbob va uskunalar bilan muomala qila olish ko’nikmasini egallashidir.

O’qitish natijasida talabalarda umumiy politexnik ta'lim, to’g’ri ilmiy dunyoharash, insoniylik tuyg’ulari va shu kabilar shakllanishi kerak. Barkamol o’qituvchi faqat fan aoslarini yaxshi bilishi va uni o’qitish metodlarini mustaxkam egallash bilan cheklanib holmay, balki o’qitish jarayoni, talabalarning fanni o’zlashtirishning psixologik qonuniyatlarini amaliy ko’nikma va malakalar xosil qilish va uni rivojlantirish-fikrlash qobiliyatini rivojlantirish yo’llarini-o’qitishda shaxs kamolotida tarbiyaviy masalalarni xal etish. Shuningdek, o’qituvchi psixologik qonuniyatlarni izchil qo’llay bilishi ham talab etiladi. Talabalarning kamolotida ijtimoiy xayotiy tajriba muxim axamiyatga ega. Demak, o’qituvchi bu muxim faktorni ham yodda tutishi kerak.

Talabaning muxit ta'sirida faol o’zgarib borishini tahlil etib borish o’qituvchi faoliyatining samarali bo’lishiga sabab bo’ladi. O’qitish jarayoni uzluksiz ravishda talabaning o’z-o’zini kamolot sari intilishiga va bu borada ijobiy yutuqlarni qo’lga kiritib borishiga erishmoq zarur. Psixologik jihatdan insonning rivojlanishining shart sharoitlaridan biri, uning tabiiy xususiyatlari xisoblanadi. - Aqliy rivojlanish talabaning biologik va fiziologik yetilishiga ham bog’liq. Bu faktni o’quvtarbiya jarayonida hisobga olish zarur. O’qitish talabalarning har tomonlama rivojlanishiga ijobiy ta'sir etishi kerak.

O’qituvchisining psixik rivojlanishining bevosita xarakatlantiruvchi kuch yangilik bilan eskilik o’rtasidagi dialektik harama-harshilikdir. Bu haramaharishilik o’quvtarbiya jarayonida paydo bo’ladi va xal etiladi. harama-harshiliklar xal etila borgan sari rivojlanish yangi bosqichga ko’tarila boradi. - Fizika o’qitishning o’ziga xos psixologik xususiyatlari: Birinchidan fizika predmetining mazmuni va shunga mos ta'lim oluvchilarning yosh xususiyati bilan aniqlanadi.

Ikkinchidan o’ziga xos psixologik xususiyati fizikani o’qitishda modellar, chizmalar formulalar, aqliy tajribalar va shu kabilarning ko’p qo’llanishidir. Uchinchidan o’ziga xos xususiyati kuzatish, tajriba va boshqa mustaqil bajarilishi talab etiladigan amaliy shlarning ko’pligidir.

Bularning barchasi o’qituvchini boshqa xamkasblarga nisbatan boshqacha faoliyat ko’rsatishini talab etadi. - Ilmiy fikrlash va ijodiy qobiliyat ilmiy fikrlash va ijodiy qobiliyat ijtimoiy xayot sharoitlari asosida vujudga keladi va ijtimoiy amaliyot maxsuloti hisoblangan so’z, tushunchalar, mantiqlar asosida amalga oshiriladi. Fikrlashning manbai sezgi xisoblansa, ham u bevosita sezgining in'ikosi chegarasidan chiqadi va inson bevosita qabul qilaolmaydigan haqiqiy dunyoning shunday ob'ektlari, xossalari, munosabatlari haqida bilim olishga imkon beradi. Ijtimoiy amaliyot fikrlashning haqiqatligining mezoni hisoblanadi.

U shuningdek, mantiqiy qoida va qonunlar xosil bo’ladigan asosga xam qizmat qiladi. Fikrlash, taxlil qilish, taqqoslash, sintez qilish abtsraktlash umumlashtirish va xulosa qilish singari xayoliy operatsiyalar yordamida amalga oshiriladi. Xulosa qilish, xukm chiharish vositasida amalga oshiriladi. hozirgi zamon psiXologiyasida emperik va nazariy turdagi fikrlashlar mavjud. Emperik fikrlash bevosita qabul qilishga, xissiy obrazlarga va tasavvurlarga tayanib, ular chegarasidan chiqmaydi.

Umumiy, muxim tasavvurlar bosqichi hamda emperik tushunchalarning xosil bo’lishini aniqlash bilan chegaralanadi. Nazariy fikrlash ham sezgi konkret qabul qilishda berilmagan muxim umumiylikni aniqlash darajasigacha borib yetadi, nazariy fikrlashning natijasi bo’lib nazariy tushunchalar fikriy modellarning gipotezalarini va nazariyalarini tuzish hisoblanadi.

Nazariy fikrlash deduktsiya bo’yicha xulosa chiharish vositasida, umumiy nazariyaga asosan yangi xodisalarni, jismlarning xossalarini oldindan aytib berish, qonunlarni nazariyaning natijasi sifatida shakllantirib berish mumkin. Ilmiy fikrlash – bu ko’proq nazariy tushunchali fikrlashdir.

Psixologiyaning tekshirish metodlari ayrim ko’rinishdagi fikrlashlarni yuqoriroq bo’lgan shaxslar borligini ko’rsatadi. Yuqori fikrlash ko’rinishga ega bo’lish faoliyatida juda muxim sifatlarga ega bo’lgan maxsus o’ziga xoshuk beradi. Yuqori mantiqiy fikrlashga ega bo’lgan shaxslar nazariy tushunchalarni oson qabul qiladigan va hodisalar orasidan qonuniy bog’lanishlarni tez aniqlab oladigan bo’ladilar. “Amaliyotchilar” amaliy xarakterdagi elektr zanjir sxemalarini yig’ish, o’lchash, loyIXalash, asboblaridagi kamchiliklarni aniqlash vazifalarini bajarishda nazariyachilarga nisbatan amaliy ko’nikma va malakalarini yuksakligini namoysh etadi.

Ammo ular nazariy bilishlarni yomonroq o’zlashtiradilar. Ta'lim oluvchilarning bu xususiyatlarini o’qitish jarayonida e'tiborga olish kerak. Fizika o’qitish jarayonida ta'lim oluvchilarda nazariy xulosalash va umumlashtirishlarga tayangan ham amaliy va nazariy fikrlashni tarbiyalash hamda rivojlantirish juda muxim.

Bunda ilmiy fikrlash uchun: Tekshirish maqsadini aniq ifodalash; Ilgari bajarilgan nazariy yoki ekspremental tekshirishlarga tayanadigan gepotizani ishlab chiqsh; Tekshirish metodikasini ishlab chiqsh; Tekshirishning asosiy bosqichlarini aniqlash; Ishlab chiharilgan metodika va rejaga mos xususiy tekshirishlar o’tkazish; Olingan natijalarning tahlili; Xulosalarni ifodalash xarakterli ekanligini esda tutish zarur.

O’quv jarayonida tekshirishning hamma bosqichlarining mustaqil bajarishni ta'lim oluvchilardan talab etib bo’lmaydi, ammo fan tarixidagi faktlar misolida ilmiy tekshirishlar tuzilishi bilan tanishtirish, ilmiy tekshirishlar mantiqini ochib berish, olimlar u yoki bu nazariy yoki ekspremental kashfiyotlarga qanday kelganliklarini ko’rsatib berish lozim. qanday metodlar olimlarni tekshirishlar bilan shug’ullanishiga undaganini, fan rivojlanishining ushbu bosqichida nima sababdan ushbu muammo xal etilganini, bu tekshirishdan texnika yoki iqtisodiyotni rivojlantirish bilan qanday bog’langanligini ochib berish muximdir.

Bu ta'lim oluvchilarda dialektik fikrlash metodini shakllantirish uchun xam zarur. Masalan, butun olam tortishsh qonunini o’rganishda Nyutonni muxokama qilish, undagi mantiq qanday bo’lganini, nima sababdan shu davrda Nyuton ushbu muammoni xal etishi bilan shug’ullanganini ochib berish zarur.

Yorug’likning kvant nazariyasini o’rganishda ta'lim oluvchilarga tushunarli usulda qanday ilmiy faktlar asosida olimlar energiya nurlanish va yutilishining kvant xarakteri haqidagi taxminga birinchi marta duch kelishini, bunga qanday harma-harshiliklar vujudga kelganini, ular qanday xal etilganini, to’lqin va korpuskulyar xossalarining birlamchi haqidagi ekanligiga qanday qilib kelganliklarini ochib berish zarur. Bu ilmiy fikrlash rivojlanishining birinchi yo’li. Ilmiy fikrlash rivojlanishining ikkinchi yo’li o’quv muammolarini xal etishga haratilishi, gipotezani ta'riflashga, muammolarni xal etish yo’llarini qidirishga, tekshirish rejasini tuzishga, tekshirish metodikasini ishlab chiharishga ta'lim oluvchilarni jalb etishdan iborat.

Uchinchi yo’l – sabab – oqibat bog’lanishlarini aniqlashga, kuzatilayotgan xodisalarni va jismlarning xossalarini tushuntirishga, ideal modellar bilan shlashga ta'lim oluvchilarni jalb etishdan iborat. To’rtinchi yo’l – induktsiya va deduktsiya asosida xulosa chiharish qobiliyatini ta'lim oluvchilarda xosil qilish. Induktsiya metodi VI-VIII sinflarda fizikani o’rganishda ko’proq qo’llaniladi. Bunday bo’sa ham shu yerdayoq deduktsiya metodi bilan xulosalar chiharishga, ta'lim oluvchilarni astasekin jalb qilib borish kerak. xususan, VIII sinf fizika kursida molekulyar kinetik nazariya masalalarining va o’rta maxsus ta'lim tizimida fizika kursida elektron nazariya hamda atom tuzilishining kiritilishi munosabati bilan qattiq, suyuq va gazsimon jismlarning elektrlanish xossasi, elektr tokning tabiatini va boshqalarni tushuntirish uchun deduktsiya metodidan foydalanishni bilish zarur. Yuqori sinflarda nisbiylik nazariyasi ruxlikning kvant nazariyasi atom tuzilishining nazariyasi, yadro nazariyasiga e'tiborni kuchaytirish munosabati bilan deduktsiya metodidan foydalanish uchun juda keng imkoniyatlar yaratiladi. Energiyaning saqlanish va aylanish qonunining o’rganilishi, uning ko’p hodisalarini tushuntirish va oldindan aytib berish uchun qo’llanilishi muxim nazariy ahamiyatga ega ekanligini ta'kidlab o’tish kerak.

Maxsus bilimlar tizimsini ishlab chiharish kerakki, bularni bajarish ta'lim oluvchilardan deduktsiv xulosalar chiharishini talab etsin. O’qitish jarayonida ko’rib chiqilgan usullarning tizimli qo’llanilishi ta'lim oluvchilarda ilmiy fikrlarning muvofiqqiyatli shakllanishini ta'minlashga imkon beradi. O’quv seminarlari umumiy qiziqsh, tortishuv paydo bo’lishini, jamoa bo’lib ishlashning eng yaxshi shakllaridan biridir. Bunda har bir ta'lim oluvchi fikrlar to’qnashuvini kuzatadi, o’zining nuqtai nazaridan aniqlashga harakat qiladi, fikr bildiradi, fikrini asoslashga, isbotlashga intiladi.

Xam fikrlarini to’ldiradi va nazariy xulosaga keladi. Bu xolatni yechish masalalar va laboratoriya mashg’ulotlarida xam amalda qo’llanish mumkin. Ijodiy laboratoriya ishlariga misollar keltiramiz: aravachani ma'lum tezlanish bilan harakatga keltirish, jismni berilgan yo’lda berilgan vaqtda harakatga keltirish, prujinali tubdan snaryadni ma'lum balandlikka otish, urug’larning zichligini aniqlash, xavoning namligini aniqlash, sochiluvchi jismlarning ishqalanish koeffitsentini aniqlash.

Bunga o’xshash laboratoriya shlarining muxim afzalliklari shundan iboratki, bunda ta'lim oluvchi to’g’ri xulosaga kelganligini javobga qarab emas, balki o’zining o’tkazgan tajribasiga asoslanib shonch xosil qiladi. O’qituvchi shuni esdan chiharmasligi kerakki, o’qitish jarayonida ta'lim oluvchilar ijodiy qobiliyatlarini o’stira borish bilan hozirgi zamonning eng muxim muammolaridan biri bo’lgan yuqori darajali qobiliyatlarga ega bo’lgan ijodiy faol shaxslarni tayyorlash muammosini xal etishga yordam bergan bo’ladi.

3.