Mavzu: Husnixatga o`rgatishning maqsad va vazifalari reja

MAVZU: Husnixatga o`rgatishning maqsad
va vazifalari
REJA:

1. 
   Husnixatga o‘rgatishning maqsadi.
   
2. 
   Husnixatga o‘rgatishning vazifalari.
   
3. 
   Husnixatga o‘rgatish fanining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi.
   

Turkiyxalqlarningqadim-qadimdano‘zyozuvlaribo‘lgan. U jahon xalqlari yozuv madaniyati tarixiga ulkan hissa qo‘shgan.

Turkiyxalqlarningyozuvlaritahminan 2500 yilliktarixgaegabo‘lib, uqadimiyturkiyyodnomalariUrxun-Enasoy, uyg‘ur, so‘g‘diy, xorazmiyyozuvlardabitilgan. Arabimlosihamtahminanmingyillardanziyodtarixiy, badiiymerosimizgavamadaniyatimizgakupriksifatidaxizmatqilibkelmokda.
Yozuvfikrnitovush yetmaydiganjoyvakelajakka yetkazishextiyojidankelibchiqqan. Dastlabbuvazifaniramziyma’nolarniifodalaganbuyumlarbajargan.
Umuman yozuvningildiziniodamzodbirorjoygabelgilabqo‘yib, turlichiziqlarnichizaboshlaganvaqtgaolibboribtaqashmumkin.
Keyinchalikinsonningjismoniyvaaqliytakomillashuvinatijasidako‘nglidagifikrnitasvir, rasmorqaliifodalagan. Shutarzdayozuvningpiktografik (shakliy), ideografik (ramziy), ierografik (belgili) vaboshkaturlarkelibchiqqan.
Fanografik - fonetikyozuvesayozuvningengso‘nggiko‘rinishidir. Hozirgidavrdajahonningto‘rtdanuchqismiyozuvningbuturidanfoydalanadi.
Fonetikyozuvdanutqtovushiniharflarifodalaydi. Lotinchaharflarasosidayuzagakelganalifbolardajahonahlining 30 foizislyavan-kirilldan, 20 foiziarabimlosidan, 10 foizihindyozuvidanfoydalanadi.
Sakkizinchi asrning birinchi choragidan asta-sekin arab yozuviga o‘tilgan. Bu yozuv 20 asrning boshlarigacha turkiy xalqlar, xususan o‘zbek tili nutq tovushlariga moslashtirmay arab alifbosida qanday bo‘lsa o‘zbek tilida ham shundayligicha qo‘llanilgan. Bu esa xat savodni qiyinlashtirgan. Shunday bo‘lishiga qaramay asrlar davomida xat savod o‘rgatishda ma’lum izchillik yaratilib "taxta" vositasida ish olib borilgan.
O‘rta Osiyoda birichi bo‘lib o‘zbek tilida tovush usulida xat savod o‘rgatishda toshkentlik Saidrasul Saidazizov kirishib, u tovush usulida yaratgan kitobini "Ustodi - Avval" deb nomlagan va bu alifbo darsligi 1902-yilda har yili qayta-qayta nashr qilib turilgan.
1917-yil to‘ntarishidan keyin rasmiy ravishda arab alifbosini isloh qilish boshlandi. Bu masala yuzasidan maxsus anjumanlar 1918-1923 yillarda Toshkent, Buxoro va Samarqandda o‘tkazilgan arab alifbosining islohi va imlo yuzasidan qarorlar qabul qilinib, ular xuquqiy kuchga kirgan.
1919-1920 o‘quv yilidan maktablarda anashu alifbo va imlo asosida ta’lim berishga kirishilgan.
1927-1928 o‘quv yilidan esa "Lotincha xat" asosida ish olib borilgan.
1940-1941 o‘quv yilining 1-sentyabridan kirill alifbosi asosida birlashgan o‘zbek alifbosida xat savod o‘rgatishgan.
O‘zbekistonda mustaqillik qo‘lga kiritilganidan keyin (1991-yil 31 avgust) 1993-yil 2-sentyabrda lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosiga erishilgan. Bu alifboni tuzishda o‘zbek yozuvini dunyodagi lotin yozuvida ish olib boradigan davlatlar tillari, alifbolariga yaqinlashtirish, texnika vositalaridan foydalanish tamoyili asosida ish olib borildi. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risidagi qonun chiqqandan so‘ng O‘zbekiston Xalq ta’limi Vazirligida qonunni ta’lim-tarbiya tizimidagi muassasalar hayotiga joriy qilish yuzasidan tadbirlar tuzildi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 6-7-mayda bo‘lib o‘tgan majlisida 1993-yil 2-sentyabrda qabul qilingan "Lotin yezuviga asoslangan o‘zbek alifbosi hamda uni hayotga joriy etish to‘g‘risida"gi qonun va qarorga o‘zgartirishlar kiritildi.
Umumiy ta’lim maktablarida yangi alifbo bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. 1996-1997 o‘quv yilidan 1-sinflarda yangi alifboda o‘qitish boshlandi. Bu ish 2005-yilda tugatiladi.
Ta’lim mazmuni o‘quv fani sifatida husnixat oldiga qo‘yilgan vazifalarga qarab belgilanadi. Bu vazifalar ko‘p qirrali bo‘lib, o‘quvchilarni aqliy rivojlantirishga, ularning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirishga, ahloqiy va estetik didlarni tarbiyalashga, ongli o‘qish va yozish malakalarini hamda darslik bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltiradi.
Bu vazifalarning barchasi o‘zaro bog‘liq holda olib boriladi. Darslikda harf va uning elementlarini berish bilan birga turli mashqlar ham beriladi. O‘quvchilar faoliyatining xususiyatiga ko‘ra bu mashqlar analitik-sintetik tarzda bo‘lib o‘tadi.
Masalan: rasmlar o‘rniga va nuqtalar o‘rniga so‘zlara yozish.
Bunday materiallar o‘quvchilarning atrof-muhit hakidagi bilimini kengaytirishga xizmat qiladi. Bolalarga axloqiy tarbiya berishni nazarda tutadi.
Chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun bolalarning maktabga qadam quygan kunidan boshlab quyidagi fazilatlarni bajarishi talab etiladi.
1.Yozuv vaqtida partada to‘g‘ri o‘tirishi.
2.Ruchkadan to‘g‘ri foydalanish.
3.Daftardan to‘g‘ri foydalanish.
4.Yozma va bosma harflarning shakli bilan tanishtirish.
5.Yozma shakldagi harflar yordamida bo‘g‘in, so‘z va gap tuzishga o‘rgatish.
Husnixat malakasini shakllantirish uchun birinchi navbatda xarflarning shaklini to‘g‘ri tasavvur etishga bir xil qiyalikda (65 gradusda) yozishga, so‘zlarda xarflarni to‘g‘ri bog‘lashda xarflarni to‘g‘ri joylashtirishga o‘rgatiladi. Xarflarning qiyaligini va ular orasidagi masofani saqlash zarur. Shuningdek, bu davrda xarflarning ma’lum guruhlari asosida o‘rgatish ham yaxshi natija beradi.
Chiroyli yozuvga o‘rgatish didaktik qoidalar bilan birga yozuv malakasini shakllantiruvchi o‘ziga xos qoidani o‘z ichiga oladi.
Umumiy didaktik qoidalar takroriylik, ko‘rgazmalilik, yosh va o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olish, tushunarlilik, onglilik xusnixat qoidalarini amalga oshirishda muhimdir.