Mavzu: Ibn al-Asirning asari tarixiy manba sifatida

Ibn al-Asir hadis va arablarning shajaralarini yetuk bilimdoni boal-Komil fit-tarixTarix atabika al-MusulTarix ad-davlat al-atabikiyyani, Mosulning Zangidiy hukmdorlari, ular bilan muallif zamondosh va yaqinlaridan bolumotlarni ozi guvoh boal-Komil fit-tarixhtatib turgan.
Abu-l-Hasan Ali ibn Muhammad ibn Muhammad ibn Abdu-l-Karim ibn Abdu-l- Vohid ash-Shayboni, bizga Izzadiddin Ibn al-Asir al-Jazari nomi bilan tanish boAl-komil fit-tarixggyicha yozilgan kolyozma nusxalari yetib kelgan, uning alohida tomlari dunyoning kolyozma fondlarida saqlanadi. Bizgacha yetib kelgan qoliq tanqidiy matni, 14 ta tomda 1851-1876-yillarda yevropalik oloim S. Tornberg tomonidan nashr qilingan. Shuningdek, asarning bir nechta arabcha nusxasi ham mavjud, ularning sozbek tilidagi toi bilan bir guruh tarjimonlar Ibn al-Asirning 12 tomlik Misr qochirmasi hozirda Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti qorgangan kodirgan. XIX asr oxiri XX asr boshlaridayoq Rossiyada Ibn al-Asir asarining alohida qismlari nashr qilingan, shuningdek, morib va Ispaniya davlatlari tarixiga oid qismlarini ilmiy- sharhlar asosida fransuz tiliga tarjima qilgan. 1904-yilda esa daniyalik olim I. Oystrap Ibn al-Asir asarining moullargacha va moul davriga oid qismlarini tadqiq qilgan. 1904-05-yillarda esa turk olimi Sharafiddin Ibn al-Asir oilasi va uning ilmiy merosi haqida tadqiqotlarini nashr qildi. Ibn al-Asirning asari va at-Tabariyning asarlari orasidagi aloqalar va farqlar haqidagi savollarni nemis olimi K. Brokkelman tomonidan olumotlarni ajratib olib rus tiliga tarjima qilishdi. 1940-yilda esa P. Juze asrning Ozarbayjon tarixiga oid parchalarni rus tilida nashr qildi. 1873-yilda esa K.B. Starkova asarning qirgiziston tarixiga tegishli parchalarini rus tiliga tarjima qildi. Ibn al-Asir tarixiy asarining manbalari haqidagi savollar borasida O.B. Frolova tomonidann tadqiq qilindi. 1982-yilda esa ingliz olimi D. S. Richards tomonidan Ibn al-Asir asarining sojand tarixiga oid mazbekcha nusxasidan Organagan kotiborini olum qismlarigagina murojaat qilgan. Bundan tashqari ushbu tarjimalar va tadqiqotlar sochilgan holda, turli nashriyotlarda, turli davr va turli tillarda nashr qilingan. Shu bilan birga nashr qilingan tarjimalarda Ibn al-Asir asari matni maplab noaniqliklar va xatoliklarga yoyilgan. Shuning uchun Ibn al-Asir asarini umumiy tarzda tadqiq qilish va undagi Sharq xalqlari xususan Ozi mara, Ibn al-Asirning qalamiga shuningdek, tugallanmagan (Mosul tarixi) asarini ham mansubdir. Lekin, bizga maKashf az-zununMosul tarixal-Lubab fi taxzib al-ansabgrilash) asari ham mansub bod al-Karim ibn Muhammad as-SamKitab al-ansabatining qisqartirilgan shaklidir. Ibn al-Asir ushbu asarni 8 tomdan 3 tomgacha qisqartirib, undagi xatolarni tahrirlab va torilab, unga biroz qoz davrida ancha mashhur bolida koanining asarini esa ancha kamyob borganini yozadi.
Ibn al-Asirning ushbu asari bu holati keyinchalik yana qisqartirilishga uchraydi. YaLubb al-lubabzagi(yuragi). Ibn al-Asirning qisqartmasi va uning as-Suyuti tomonidan qisqartirilgan shakli ham bizgacha bir necha nusxada yetib kelgan Leyden kutubxonasida saqlanadi.
Ibn al-Asir shuningdek biografik rifat as-sixabaUsd as-sixabaAxbar as-sixabani sahobalari biografiyalari yiglum boglumotlarni yigzidan oldingi mualliflar xatoliklariga tuzatishlar kiritadi va yangi maldiradi. Shunday qilib, uning asaridagi sahobalar biografiyalarining umumiy soni 7554 taga yetadi. Keyingi asrlar davomida Ibn al-asirning asari bir necha bor qisqartiriladi.
Ibn al-Asir yana shuningdek al-kabirplam) uslubiyatga oid(ilm al bayan) va ritorikaga oid (ilm al-balagTuxfat al-ajaara asarlarini ham yozgan. Bu ikkala asar ham bizgacha yetib kelgan ularning birinchisi chop etilgan.