Mavzu: ilk o’rta asrlarda xitoy. Reja: Kirish

SUY VA TAN ILK FEODAL IMPERIYALARINING TASHKIL TOPISHI

VI asrning ikkinchi yarmida Shimol va Janub munosabatlari yumshadi. Ko'chmanchilar xanlar orasiga singib ketdi. Jangovar tobi vujudga kelgan kuchini yo'qotdi. Uning ustiga Markaziy Osiyoda vujudga kelgan ko'chmanchilarning Turk Xokonligi xujum xavfi paydo bo'ldi. Bunday sharoitda shimol butun mamlakatni birlashtirish tarafdori edi⁸.

Shimoldagi davlatlardan biri Chjou konsolidatsiya (birlashuv) markaziga aylandi. 581 yili shimol lashkarboshisi Yan Szyan Suy sulolasining imperatori deb e'lon qilindi (581-618). Siyosiy va iqtisodiy vaziyat ulkan mamlakatni harbiy yo'l bilan birlashtirishni taqozo etardi.
Yangi sulolaning tashkil topishi Xitoy tarixi oqimini keskin burib yubordi. 4 asrlik qarama-qarshilik tugadi. Birlik va markazlashuv davri boshlandi. Iqtisodiy va madaniy rivojlanish boshlandi. Yangi hokimiyat soliqlarni ozaytirib, tartibga soldi, tuz va vino monopoliyasini bekor qildi, yangi tanga zarb etdi, o'lchov va standartni bir shaklga soldi.
Konfutsiylik ta'limoti tarafdan imperator olimlarni davlat xizmatiga taklif etdi, chinovniklar imtihon topshiradigan bo'ldi. Suy saroyi Xan byuroktartik sistemasini o'zlashtirdi. Madaniyatda shimol va janub sintezi ro'y berdi.
Yan Szyan 604 yili o'z o'g'li Yan Guan tomonidan o'ldirildi. Yan Guan iqtisodiy va siyosiy markazilashuv sistemasini davom ettirdi, poytaxtni va 10 ming boy oilani Loyanga ko'chirdi. Aloqani kuchaytirish maqsadida Xuanxe, Yantszi, dengiz suv yo'li vujudga keltirildi. Buyuk kanal shimol va janub iqtisodini bog'ladi.
Buyuk Xitoy devori mustaxkamlandi qushimcha qurildi. Axolini ruyxatga oldi. Soliq ko'paytirildi, barshchina muddati uzaytirildi oqibatda 610 yili xalq qo'zg'oloni ko'tarildi⁹.
Qo'zg'olonchilar Dou Szyaneni (starosta, voin) hukmdor deb e`lon qildilar. Bundan norozi bo'lgan yirik feodallar isyon ko'tarildi. Bu vaqtda Koreyaga qilingan yurish ham muvaffaqiyatsiz chiqqan edi. Janubga qochgan Yan Guan o'ldirildi. Mamlakatda tartibsizlik boshlandi. Shansi hukmdori Li Yuan Chan'anni egallab, imperatorga aylandi, yangi Tan sulolasiga asos soldi (618-907).
Eski qarzlar bekor qilndi, davlat barshinasi muddati qisqartirildi, qulikka sotilgan dehqonlar ozod etildi, feodallarning dehqonlarni o'ldirishi ta'qiqlandi. Ochlarga yordam berildi, suv bosishga qarshi kurashildi. Savdogarlarga xomiylik qilindi. Qo'zg'olonchilar avf etildi, lekin qo'zg'olon markazlari yo'qotildi, Dou Szyandeni qatl etildi. Li Yunning o'g'li Li Shimin (627-649) davrida Tan imperiyasi mustahkapmlandi, territoriyasi kengaydi.