Mavzu: Iqtisodiy xavfsizlik strategiyasida ijtimoiy siyosatning o‘rni. Anotatsiya. Kirish. Adabiyotlar tahlili

ADABIYOTLAR TAHLILI.


Rus iqtisodchi olimi V.Pankovning talqinicha, “milliy iqtisodiy xavfsizlik, iqtisodiyotning shunday holatiki, bu uning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarining bir zayl davom etishiga halal beradigan, aholining erishilgan hayot darajasini izdan chiqarib, jamiyatda kuchli ijtimoiy tanglikni yuzaga keltiradigan, shuningdek, davlatning suverentligiga xavf tug‘diradigan tashqi va ichki omillar ta’siriga “bardoshli immuniteti” bilan tavsiflanadi degan fikrni ilgari surgan.
Y. Prudiusning fikricha “iqtisodiy xavfsizlikning uch asosiy darajasi mavjud bo‘lib, quyi (asosiy) darajasi o‘z ichiga moddiy bazani, o‘rtacha darajasi tashkiliyhuquqiy asoslarni, yuqori darajasi uni ta’minlashning chora-tadbirlaridan iborat”.
Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra:
“iqtisodiy xavfsizlik – bu shunday sharoitki, unda milliy iqtisodiyotning mustaqilligi, barqarorligi, bardavomligi ta’minlanadi, doimiy yangilanish va muvofiqlashish qobiliyati yaratiladi”;
“iqtisodiy xavfsizlik deganda, iqtisodiyotning milliy va xalqaro darajada umumiy ehtiyojlarni samarali qondirish qobiliyati tushuniladi”;
“iqtisodiy xavfsizlik deganda, milliy iqtisodiyotning normal faoliyatini, aholining mavjud turmush darajasini buzilishiga ta’sir etuvchi, oqibatda, jamiyatda ijtimoiy beqarorlikni yuzaga kelishi, hamda davlat hayotiga xavf solishi mumkin bo‘lgan, tashqi va ichki tahdidlarga qarshi tura olish qobiliyati tushuniladi”.
“iqtisodiy xavfsizlik bu shunday holatki, xalqaro iqtisodiy tizimda ishtirok etayotgan milliy xo‘jalikka, o‘z iqtisodiy suverenitetini amalga oshirish, iqtisodiy qudratini mustahkamlash va turmush darajasi sifatini yaxshilash imkonini beradi”.
Ilmiy adabiyotlarda milliy iqtisodiy xavfsizlik tushunchasiga yagona ta’rif berilmagan. Ayrim mutaxassislar iqtisodiy xavfsizlikni xalqaro iqtisodiy tizim xavfsizligi muammolari bilan bog‘lagan holda (iqtisodiy o‘sishning bir xilda emasligi, qarzdorlikning ortishi, ochlikning tarqalib borishi va shunga o‘xshash boshqa jahon iqtisodini beqarorlashtiruvchi omillar), boshqa mutaxassislar esa, milliy iqtisod o‘sishiga ta’sir etuvchi sharoit yaratish (xorijiy xom-ashyo va resurs manbalaridan foydalanish, investitsiya kirib kelishi barqarorligi, tovar va xizmatlar ayrboshlanishi erkinligi kafolatlanganligi) bilan bog‘lagan holda ta’riflaydi.
Yuqoridagi ta’riflardan ko‘rinib turibdiki, iqtisodiy xavfsizlik tushunchalari o‘zida suverenitet, iqtisodiy qudrat, raqobatbardoshlik, iqtisodiy o‘sish, normal turmush darajasi kabi asosiy elementlarni mujassam etgan.
Mamlakatning iqtisodi o‘sib borishi sari, tashqi sharoit va ichki omillar o‘zgarib, uning ta’sirida mamlakat iqtisodiy manfaatlari yangidan shakllanib boradi. Shu bois, bir jihatan, iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi doimiy o‘zgartirish kiritish va aniqlikni talab etsa, boshqa jihatan, mamlakat iqtisodiy xavfsizligi, manfaatlariga ta’rif berishda hamda xavflarni aniqlashda, muayyan tarixiy davr yoki biror bir davlat amaliyotiga yondoshilganligini kuzatish mumkin.
“Iqtisodiy xavfsizlik” atamasi rasman 1985 -yilda BMTning Bosh Assambleyasining 40-sessiyasida “Xalqaro iqtisodiy xavfsizlik” rezolyusiyasida qabul qilingan. Unda har bir mamlakatning taraqqiyoti va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi maqsadida, halqaro iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlanishiga ko‘maklashish lozimligi belgilangan. BMT Bosh Assambleyasining 42-sessiyasida – Xalqaro iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi qabul qilingan.
Iqtisodiy xavfsizlik tushunchasining mazmun-mohiyatini yoritib berishdan oldin milliy xavfsizlik tushunchasiga to‘xtalib o‘tish kerak deb hisoblaymiz. Milliy xavfsizlik manfaatlarni himoyalashning umumiy shakli sifatida manfaat va ehtiyojlarni qondirish, moddiy, ma’naviy, umuminsoniy qadriyatlardan bahramand bo‘lish va farovonlikka intilish to‘g‘risidagi barcha tasavvurlarni ifodalaydi. Mamlakatning milliy xavfsizligi uning milliy manfaatlarini turli siyosiy, harbiy, iqtisodiy, ekologik, g‘oyaviy va boshqa omillar ta’siri tahdidlaridan himoya qilishga yo‘naltiriladi. Tahdid – shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligi holatini baholash me’yorlaridan biri hisoblanadi.
Tahdidlarni tasniflashga muayyan yondashuvlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1997-yil 29-avgustda 467-I-son qonuni bilan qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik konsepsiyasida ko‘rsatib o‘tilgan. Bunda, ular maqsadli qaratilgan ob’ektlariga - shaxsga, jamiyatga va davlatga solinadigan, tahdidga ko‘ra, tashqi va ichki, real va potensialga bo‘linadi.
Namoyon bo‘lishining miqyosi yoki tarqatilganligiga ko‘ra, global, mintaqaviy va milliyga bo‘linadi.

1.