Mavzu: ish haqi va mehnat munosabatlari

Davlatning mehnat munosabatlariga ta'sir 

ko’rsatish usullari va yo’llari 

---

---

ASOSIY TUSHUNCHA VA IBORALAR 
1. Ish haqi 
2. Nominal ish haqi.
3. Real ish haqi. 
4. Vaqtbay ish haqi.
5. Ishbay ish haqi. 
6. Tarif tizimi.
7. Mehnat munosabatlari. 
8. Mehnat shartnomalari.
a) Nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan tovar va xizmatlar miqdori. 

b) Mamlakat hududlari, ishlab chiqarish va kasb turlari, toifadagi xodimlar hamda

xizmat vazifalari bo’yicha ish haqi tabaqalashtirish tizimi. 
c) Ma'lum vaqt oralig’ida olingan pul shaklidagi miqdor.
d) Mehnat haqi ishlagan vaqtiga qarab to’lanadi. 
e) Yalpi milliy mahsulotni ishlab chiqarishda qatnashuvchilar mehnatining
miqdori, sifatiga qarab, undan oladigan pul shakli. 
f) Ishchi kuchi, mehnat omillaridan foydalanish jarayonida yuzaga keladigan
munosabatdir. 
j) Ish haqi to’langanda mahsulot ishlab chiqarish miqdori bilan belgilanadi.
l) Ishga kiruvchilar va ishga qabul qiluvchilar o’rtasida bir-birlariga qo’yadigan 
talablarini o’zida mujassamlashtiradi.


TEST SAVOLLARI 
1. Mamlakatda ish haqining umumiy darajasiga qanday omillar tasir ko’rsatadi? 

A) Foydalanilgan umumiy kapital miqdori

B) Foydalanilgan tabiiy resurslar miqdori
C) Texnologiya
D) Mehnat unumdorligi 
E) Yuqoridagilarning barchasi.
2. Qaysi nazariya ish haqini yashash uchun zarur bo’lgan hayotiy vositalarning 
eng kam jismoniy miqdori bilan bir xil deb hisoblaydi?
A) Ish haqini tovar bo’lgan ishchi kuchi qiymatining o’zgargan shakli deb
hisoblovchi nazariya
B) Ish haqini "yashash uchun vosita minimumi" deb hisoblovchi klassik nazariya 
C) Ish haqini mehnat bahosi deb hisoblovchi hozirgi zamon g’arb iqtisodiy
nazariyasi 
D) A) va B) to’g’ri
E) Yuqoridagilarning barchasi to’g’ri. 
3. Ish haqining mohiyatini quyidagi tasdiqlardan qaysi biri to’laroq ochib beradi?
A) Ish haqi belgilangan vaqt davomida ma’lum bir topshiriqni, ish hajmini yoki 
xizmat vazifasini bajarganlik uchun ishchi kuchi egasiga to’lanadigan, ular
sarflagan mehnatning pul ekvivalenti 

---

---

B) Ish haqi iqtisodiy resurs hisoblangan mehnatning bahosi

C) Ish haqi ishchi kuchi egasining hayot va mehnat faoliyatini ta’minlash vositasi 
D) Yuqoridagilarning barchasi
E) To’g’ri javob yo’q. 
4. Ish haqining vazifasi nimadan iborat?
A) Ishchi va uning oilasining hayot faoliyati uchun sharoitni ta'minlash 
B) Ishlovchining mehnat faoliyati uchun sharoitni ta'minlash
C) Sarflangan mehnatning miqdori va sifatini hisobga olish 
D) Iqtisodiy faoliyatni rag’batlantirish
E) Yuqoridagilarning barchasi. 
5. Ish haqining qaysi tizimida normadan ortiqcha bajarilgan ish yoki ishlab
chiqarilgan mahsulotga o’sib boruvchi rassenka bo’yicha haq to’lanadi? 
A) Oddiy ishbay
B) Ishbay - mukofotli 
C) Ishbay - progressiv
D) A) va B) to’g’ri 
E) Yuqoridagilarning barchasi.
6. Nominal ish haqining to’g’ri ta'rifini toping: 
A) Ma'lum vaqt oralig’ida pul shaklida olingan ish haqi
B) Ish haqining sotib olish layoqati 
C) Barcha pul daromadlari (foyda, renta, foiz) summasi
D) A) va B) to’g’ri 
E) Yuqoridagilarning barchasi.
7. Real ish haqining to’g’ri ta'rifini toping: 
A) Nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar miqdori
B) Pul shaklida olingan ish haqi 
C) Ish haqining pul shaklida qat'iy belgilangan stavkasi
D) Yuqoridagilarning barchasi 
E) To’g’ri javob yo’q.
8. Real ish haqi darajasi quyidagilarning qaysi birining o’zgarishiga to’g’ri 
mutanosib bog’liqlikda o’zgaradi?
A) Tovar (xizmat)lar bahosi 
B) Nominal ish haqi miqdori
C) Soliqlar darajasi 
D) Majburiy to’lovlar
E) Yuqoridagilarning barchasi. 
9. Mamlakatda ish kuchining umumiy taklifini belgilab beruvchi asosiy omilni
toping:

A) Aholi soni

B) Aholi sonida mehnatga layoqatlilar ulushi 
C) Tabiiy ishsizlik darajasi
D) Umumiy ishsizlik darajasi 
E) Yuqoridagilarning barchasi.

---

---

10. Firmalar qachon ish haqining darajasini oshirishga majbur bo’ladi?

A) Ishsizlar ko’payganda 
B) Ishsizlik mavjud bo’lmaganda
C) Ishga yollovchi boshqa raqobatchi firma bo’lmaganda 
D) Kasaba uyushmalari mehnat munosabatlariga aralashmaganda
E) Yuqoridagilarning barchasi. 
11. Mehnat shartnomasida nimalar aks etadi?
A) Ish haqi darajasi, ortiqcha bajarilgan ishlar uchun stavka 
B) Dam olish kunlari, tanaffuslar
C) Pensiya fondi, sog’liqni saqlashga ajratma 
D) Baholar o’zgarganda ish haqini tartibga solish tizimi
E) Yuqoridagilarning barchasi. 
12. Inson kapitaliga investitsiyalar qanday sarflarni o’z ichiga oladi?
A) Umumiy va maxsus ta'limga hamda malaka oshirishga sarflarni 
B) Sog’liqni saqlashni va tibbiy yordam ko’rsatishga sarflarni
C) Ishchilarning migratsiyasi (harakatchanligi)ni cheklash uchun 
sarflarni
D) Malaka oshirishga sarflarni 
E) Yuqoridagilarning barchasi.
13. Qaysi iqtisodiy resursning taklifi mutloq cheklangan (doimiy)? 
A) Kapital
B) Yer va boshqa tabiiy resurslar 
C) Ishchi kuchi
D) Tadbirkorlik layoqati 
E) Yuqoridagilarning barchasi.