Mavzu: Ishlab chiqarish gimnastikasi

Ishlab chiqarish gimnastikasi

Gimnastika ishlab chikarishda o‘zbek jismoniy tarbiyasi tizimining bir bulagi xisoblanadi.
Ishlab chikarish gimnastikasi mehnatkashlar sogligining mustahkamlanishiga yordam beradi, va shu asosida mehnat unumdorligining usishiga hamkorlik kiladi.

Ishlab chikarish gimnastikasi - bu ish kupi tartiblarida jismoniy mashqlarni qo‘llashniig, amaliy jismoniy tarbiyaning tadbirlaridir. Uning maksadi - ishchilarning sogliklarini yaxshilanishiga va mehnatga layoqotligining oshishiga ta’sir ko‘rsatish va ishlab chikarishning usishiga yordam berish

Ishlab chiqarish gimnastikasining vazifalari:

1. 
   Ishga muvofik ravishda yondashish va kirishishni ta’minlash; toliqishni kamaytirish va optimal (eng muvofik) ishga yaroklilikini yanayam tezrok kayta tiklanishiga kumaklashish.
   
2. 
   Soglikni yaxshilash.
   
3. 
   Uyushqoqlikni va tartiblilikni tarbiyalash.²
   

Ommaviy jismoniy - soglomlashtirish va sport ishlariga jalb qilish.
Ishlab chikarish gimnastikasi zamonaviy jismoniy tarbiya sistemasining bir bulagi, va ishlab chiqarishda soglomlashtirish tadbirlaridan biri xisoblanadi. Uning maqsadi mehnatkashlarning sogligini yaxshilanishiga yordam berish, ishga yaroqlilikning oshishiga va ishlab chiqarishning oshishiga kumak berish.
Ishlab chiqarish gimnastikasi ham aqliy, ham jismoniy mehnat bilan band bulgan kishilar uchun bir xil tarzda zarur va foydalidir.
Ishlab chiqarish gimnastikasi - organizmning faoliyatning bir ko‘rinishidan ikkinchi ko‘rinishiga utishiga asoslangan, xordik chiqarishning ko‘rinishlaridan biridir, ular aktiv va passiv bulishi mumkin.

Ishlab chiqarish gimnastikasining fiziologiya asoslari

1905 yili organizmning charchashi muammolari ustida ishlayotgan I.M.Sechenov. Fiziologik nuktai nazardan dam olish bilan absolyut tinchlikka erishib bo‘lmaydi va erishib bo‘lmasligini isbotladi. Bir mehnat faoliyatining ikkinchi bilan almashinishi, dam olishning shakllaridan biridir. I.M.Sechenov tajribada agar bir organ mehnat jarayoni davomida vaqtincha mehnat faoliyatini tuxtatsa, u tez orada o‘zining mehnatga yarokliligini tiklaydi va buning bilan faol xordik chikarishning ustunligini isbotlab berdi. I.P.Pavlov, bosh miya xujayralarining doimo bir -xil nuktasini ko‘zgatish mehnatga layoqatlilikni pasayishiga olib kelishini isbotladi, lekin, agarda faoliyatning xususiyati o‘zgartirilsa va kuchlanish va ko‘zgalish jarayonlari boshka nerv tugunlariga (xujayralariga) o‘zgartirilsa mehnatga layokatliligi qayta tiklanadi. Shunday qilib bir ko‘rinishdagi faoliyatning ikkinchisi bilan almashinishi, charchagan bosh miya kobigi xujayralariga dam beradi.
N.E.Vedenskiy dam olish insonning to‘liq umumiy faoliyatsizligini faraz qilmasligi to‘g‘risidagi xulosaga keldi. Vokelikning yangi muxitiga diqqat e’tiborniig kunirilishi va ishning oddiy o‘zgarishi bilan xordik chikarishga erishish mumkin.
Faol xorlikuning ishlab chiqarish sharoitlarida qo‘llaninishi bir kator olimlar Ye.M.Marshak, A.N.Krestovnikov, I.M.Sarkisov-Saozanin ilmiy ishlarining mavzusi bulib xizmat qildi va insonning keyingi mehnatga layoqatliliga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ta’kidladilar.
Ularning ko‘zatishlari buyicha faol xordik o‘zokrok ta’sirga ega va "urtacha kuchlanishlarda" yanada sermaxsuldir.
Ishlab chiqarish gimnastikasi mobaynida ko‘zgalish jarayonlarining va bosh miya kobigida tormozlanish yuz beradi va nafas olish va yurak-qon tomirlari sistemasining faoliyati kuchayadi.
Professor S.A.Qosimovning-tajribaxonasida ishlab chiqarish gimnastikasidagi bir me’yordagi ish dinamikasini saqlashdagi ijobiy ahamiyati ko‘rsatilgan.
Undagi ma’lumotlarga ko‘ra ishlab chiqarish gimnastikasi ishlab chiqarish ishlari mobaynida rivojlanib kelayotgan (usib, kuchayib) toliqishni ogoxlantirishga imkon beradi. Ishlab chiqarishdagn toliqishning moxiyati dinamik stereotipining chidamliligining bo‘zilishidan iborat.
Ishlab chiqarishdagi toliqishga quyidagilar kiradi: ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligining pasayishi, ishlovchining charchaganlik alomatlari, ish tartibining bo‘zilishi, bir-xil makomlilikning bo‘zilishi va fiziologik vazifalarning muvofikliklarining bo‘zilishi.
Mehnat va dam olishning to‘g‘ri tartibi - bu mehnat va dam olishning almashinishidir, qaysini bu jarayon davomida ishchi dinamik stereotipning eng yukori darajasiga erishishlari va soglik va mehnat unumining yukori darajasi ta’minlanadi. Bir kunlik xaftalik almashinish tartiblari farklanadi.
Almashinish tartibi kuprok ahamiyatga ega. Mehnat jarayoni davomida dam olish tanaffuslari shunday taksimlanishi kerakki, ishlab chiqarishdagi xorishni uning boshlanish vaqtida oldini olish kerak.
Ishlab chiqarish gimnastikasiiing asosiy shakllari:

1. 
   Kirish gimnastikasi (badantarbiyasi).
   
2. 
   Jismoniy to`xtalish.
   
3. 
   Jismoniy daqiqa.
   
4. 
   Ishdan so‘nggi gimnastika (badantarbiya).
   

1. 
   Kirish badan tarbiyasi ishdan oldin utkaziladi. Uning ahamiyati: organizmni ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlash, organizmni tarbiyalab yetishtirish jarayonini tezlashtirish, mehnat qobiliyatini oshirish.
   

Kirish badantarbiyasi ish vaqti xisobiga utkaziladi va 6-8 daqiqa davom etadi. Badantarbiya mashqlari 7-8 ta mashg‘ulotlardai iborat. Eng kup ogirlik mashg‘ulotlarning urtasida utkazilishi kerak. Mashg‘ulotlar ishning makomiga To‘g‘rilanishi kerak.

2. 
   Jismoniy tuxtalish - bu faol dam olishning shakllaridan biridir. Jnsmoniy tuxtalish ish kunining maxsus tanaffusi davomida ish joyida yoki ustaxonaga yakin bulgan binoda utkazdiriladi. Ishchilarda diqqat - e’tibori susayadi, kaysiki asab
   

markazlari charchaganda, yana ishlab chiqarish pasayadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bu asosan odatda ish kunining birinchi navbatining tugashiga 1,5-2 soat kolganda yuz beradi.
Jismoniy to‘xtalish - charchashni pasaytirish va ishlash qobiliyatini kutarishga yunaltirilgan. Jismoniy tuxtalishning - mashqlari dinamik xususnyatga ega bulishi kerak, sodda bulishi, mehnat harakatlarining bajarish xususiyatlariga ega bulgan ishchi vaeiyatlari va harakatlarini o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish, mashklar inobatga olgan xolda to‘zilishi kerak.
Eng ko‘p vazifalar mashg‘ulotlarning birinchi Bo‘limida olib borilishi kerak. Jismoniy tinishlar yigindisida kasbga oid mehnat faoliyatidan muskullar faoliyatining boshka ko‘rinishiga o‘zgartiriladigan mashqlar ko‘zda tutilishi kerak. Ish kunining tanaffusi paytida utkaziladigan jismoniy tinilanish, faol jismoniy tinilanish - bilan tulik almashinishi mumkin, lekin kisman - yarim faol jismoniy tinilanish bilan ham tuldirilishi mumkin. Unda vaktning bir kismi tulik utirishga, yotishga va yarim yotishga ajratiladi.
Har xil kasbdagi ishchilarning mehnat sharoitlari har xil,shuning uchun tolikishdan ogoxlantiruvchi va pasaytiruvchn vositalar belgilanishi kerak, ishlab chikarish badan tarbiyasi mashqlari xech kachon hamma kasblar uchun va hamma baxt bir xil bulib kolmasligi kerak.
Ushbu ishlab chikarish jarayoni uchun u yoki bu ishlab chikarish badantarbiyasi mashqlarini tanlash uchun ushbu korxonaning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish kerak.
Misol uchun, agar texnologiya jarayonlar sharoitida ish joyini tashlab ketib bo‘lmasa, bunday xolatlarda fakat kirish badantarbiyasi mashqlari utkazdiriladi, lekin bu paytda uning davomiyligi 10 daqiqagacha o‘zaytiriladi. Insonning mehnati kuchli diqqat e’tibor va harakatlarning chegaralangan uchun jismoniy madaniy tinchlanishlar ayniqsa muxumdir.

3. 
   Jismoniy madaniy daqiqalar - ishlab chikarish badan tarbiyalarining bir ko‘rinishidir. Uni ugirib xizmat kiluvchi, akliy mehnat xizmatchilarn uchun utkaziladi.
   

Korxonaning O‘quv xonalarida utkazdiriladi. Davomiyligi 1,5 dan 3 daqiqagacha, ish kupi davomida bir-ikki marotaba utkazdiriladi. Uncha katta bulmagan, odatda. 3 ta mashqlardan iborat, jismoniy mashqlar yigindisini o‘z ichiga oladi. O‘quv muassasalarida uni 1-15 daqiqa mobaynida utkazish lozim. 4. Mehnatdan keyingi badantarbiya. Uning vazifasi - mehnatdan keningi kunining tuplanishiga yordam berish. Bu ko‘rinishdagi badantarbiya mashg‘ulotlarini dush kabul qilish bilan uygunlashtirish lozim.
Mashg‘ulotlarning davom etish muddati 10-20 daqiqa, mashqlarning soni 8-
10 ta. Ishlab chikarish badantarbiyalarga tayyorgarlik ko‘rish majburiydir. A) Mashg‘ulotlar utkaziladigan joyning kerakli bulgan sanitariya - gigienik xolatini ta’minlash: xavo almashinishini yaxshilash, changlanishni yukotish, nokerak bulgan buyumlarni yukotish. Har bir Mashg‘ulotning boshlanishidan oldin binoni yaxshilab tekshirib chikish kerak, ochik bulgan oyna yoki fortochka ichida yonida shugullanish zarur.
Ayollar oyoklaridagi baland poshnali poyafzallarini shippaklarga almashtirishi lozim;
B) Ishlab chikarishning xususiyati va sharoitini urganish, berilgan tsex, ishlab chikarish va kasb xususiyatlarini aniqlash.
V) Ishchi va xizmatchilarning jinsi, yoshi sogligining xolati, jismoniy tayyorgarligi va boshka munosabatlarda ularning tarkibini urganish.
G) Ishlab chikarishdagi badantarbiya mashqlarini shunday xisob bilan utkazish yanada qo‘lay va maksadga muvofik bular ediki, mashqlar utkaziladigan joyiga tsex yakin bulsa va bunga bor-yugi 1 daqiqa ketsa lozim.

4. 
   Ishlab chiarish badantarbiyasi mashg‘ulotlari boshlanishidan avval tashvikot tushuntirish ishlarini olib borish lozim.
   
5. 
   Xizmatchilarning mehnati jarayonidagi kupchilik xolatlariga e’tibor berish kerak.
   

Utirgan xolda ishlaydigan shaxslar uchuy ishlab chikarishdagi badantarbiya mashg‘ulotlari utirgan xolda utkazdiriladi, tik turib ishlaydigan xizmatchilar uchuy esa utirgan xolatning dastlabki xolatida mashg‘ulotlar utkaziladi.
5. Uyku oldidan utkaziladigan badantarbiya mashqlari. Uning maksadi - tinch va chuko‘r uykuga qo‘lay bulgan sharoitlarni belgilab berish. To‘g‘ridan-tutri uykudan oldin bajariladn. Davomnyligi 5-7 daqiqa, mashqlar soni 8-10 ta. U sekin, bosik xolatda, tinch, xech kanday kuchlanishlarsiz bajariladi. Bu mashqlardan so‘ng oyok, yelka, buyin, gardan va yuzni o‘z-o‘zi massaj qilish tavsiya etiladi. Analizatorlarning sezgirligi darajasi uygongandan so‘ng yukori buladi. Aqliy va jismoniy mehnatning ishlab chikaruvchanlik darajasi birmuncha pasaygan buladi.
Uyqudan so‘nggi nerv sistemalarining ko‘zgaluvchanligi va mehnatga yarokliligi nerv sistemasnga kancha kup retseptiv zonalardan signallar kelib tushsa, shuncha kup kuchayadi.
Signallar okimining kamayishi esa markaziy nerv sistemasining ko‘zgaluvchanligini pasaytiradi. Ertalabki jismoniy mashg‘ulotlarning ahamiyati: markaziy nerv sistemasiga juda kuchli kupgina analizatorlarnnng retseptorlarining signallari okimi kelib tushadi, ayniksa proprio-retseptorlardan, bu markaziy nerv sistemasining tez ko‘zgalishiga va mehnatga yarokliligi normalligini kayta tiklaydi. Sovuk, suv jarayonlarn va chinikish. Agar ertalabki mashqlar teri retseptorlarining sovukka va suv bilan buladigan ta’sirlari bilan birgalikda utkazilsa, nerv sistemasining ko‘zgalish jarayoni tezrok yulga kuyiladi. Tashki muxitdagn ayrim ko‘zatuvchilarnish ta’sirlari (suv jarayonlari, toz xavo va kuyoshning ta’siri) nerv sistemasining ko‘zgalishi bilan bir katorda organizmning chinikishiga yordam beradi. Limfa aylanishinnng kuchayishi.
Ertalabki jismoniy mashqlar gavdaning, muskul guruhlarining hamma kismlarini harakatga keltirish hisobiga limfa aylanishining kuchayishiga yordam beradi (sog‘lom va urtacha xolatdagi kishilarda) va shuning bilan tukimalarning shishishini (salkishini) yukotishga yordam beradi, masalan kovoklarni, darhol uyqudan turgandan so‘ng.
Yurakning va upkaning normal faoliyatining kayta tiklanishi,odatdagi moddalar almashinuvi darajasini oshiradi. Yana ertalabki jismoniy mashqlarning ahamiyati uykudan keyingi xolatlarni yukotishdan iborat emas. Bu axir doimo va tez-tez utkaziladigan muskul mashqlaridir, kaysiki insonning harakatdagi
faoliyatini ifodalovchi asosiy sifatlarini yaxshilaydi: kuchlarni, tezlikni va koordinatsiyalarni, harakatlanish apparatlari va ichki organlarning fiziologik vazifalarini markaziy nerv sistemasi tomonidan doimiyligini yaxshilaydi; sistematik ravishdagi muskul mashqlari davomida rnvojlanuvchi muskullarning o‘ziga xos kimyoviy xususiyatlarini saklab kolishga yordam beradi.
Ertalabki jismoniy mashqlar:

1. 
   Sog‘likni mustahkamlaydi va organizmni chiniktiradi.
   
2. 
   Insonning uykudan keyingi mehnatga layokatini tezda oshiradi.
   
3. 
   Nerv-muskul apparatini mustahkamlaydi.
   
4. 
   Nafas olish va kon almashinuvi, uyku va ishtaxani yaxshilaydi. Moddalar almashinuvini oshiradi .
   
5. 
   Doimiy jismoniy mashq xisoblanadi va muskul apparatlarini shugullantiradi, nafas olish va organizmning boshka sistemalarini shugullantiradi, harakatdagi faoliyat davomida tezlikni, chidamlikni, kuchni oshiradi.
   
6. 
   Irodani tarbiyalaydi. Izox buyicha.
   

Ertalabki jismoniy mashg‘ulotlar ish kunining boshlanishidan oldin utkazdirilgani uchun keyingi mehnatga yarokliligini yomonlashmasligi uchun jadalligi xaddan tashkari bo‘lmasligi lozim. Undan keyin tetiklik buladi, charchok emas. Mashqlarning darajasiga qarab insonnning funktsional imkoniyatlari sezilarli darajada mukammallashtiriladi, mashq ko‘rgan, shugullanib yurgan shaxslarda, xattoki shunday mashqlar: yugurish, changida yurish, velosipedda unish, otda yurish va so‘zish keyingi butun kun davomidagi mehnatga yarokliligini oshiradi.
Umumiy ta’sirlar. Ertalabki gigienik badantarbiya insonning sogligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, tetiklik, xayotga ishonch, o‘z kuniga ishonish, mehnat qilishga ishtiyok uykotadi, irodani tarbiyalaydi.
Agar insonlar sistematik (doimiy) ravishda badantarbiya mashqlarini bajarib yursa uykudan uygotibgina qolmay, balki uning barcha organlari va sistemalari faoliyatini oshiradi va insonlarning umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligini oshiradi.
Mashqlar shartlar talab kilmaydi. U kam vaktni oladi, yashash joyidan, yil faslidan va ob-xavoning sharoitlariga qarab kolgan emas, maxsus uskunalar talab kilmaydi, uyda, maktabda, lagerda va kunning har-xil vaktida utkazilishi mumkin. (uykudan so‘ng, ish davomida, uykudan oldin).
Utkazishning (amalga oshirishning) tashki shart-sharoitlari. Ertalabki mashqni xavosi almashinadigan xonada olib borish kerak. Kunning ilik, paytlarida mashqlarni ochik xavoda utkazish lozim. Mashg‘ulotlar uchun kiyim-boshlar yengil va harakatlarga xalal bermaydigan bulishi lozim.
Amalga oshirish uslubi. Yurakning urishi. Mashqlarni bajarish paytida nafas olishni tutib turmaslik lozim. Chuko‘r va bir zaylda nafas olish kerak. burundan nafas olib, ogizdan chikarish kerak. Kuchli yurak urishini va nafas olishni keltirib chikaruvchi mashqlardan so‘ng (sakragandan so‘ng, utirib turish, joyida turgan xolda yugurish) xonada (yoki xovlida) 30-90 soniya davomida yurib turish lozim.
Mashqlar charchak keltirib chikarmasligi lozim. Shuning uchun asta-sekin sodda mashqlardan biroz murakkab mashqlarga ugish lozim va shu bilan bir katorda asta-sekinlik bilan organizmga kuchlanishni kupaytirish lozim. Kuchlanishlar mashqlarning kiyinlashuvi xisobiga, kaytarilishlar soni xisobiga, harakatlarning tezlik darajasini oshishi va ayrim mashqlar orasidagn tuxtalishlarni kamaytirish xisobiga oshiriladi.
Mashqlarning tarkibi.
Xilma-xil badantarbiyaviy mashqlar: sakrash, yugurishdagi yengil atletikaviy mashqlar, so‘zish, eshkak eshish, nayza otish, ogirliklar kugarish.
O‘ziga xos xususiyatlarning xisobi.
Shugullanuvchilarning jinsi, yoshini, sogligi xolatini xisobga olish lozim.
Ayollar. Agar oylik yoki xomiladorlik yaxshi ketayotgan bulsa gigienik mashqlari tuxtatilmaydi.
Fakat ogirlikni birmuncha chegaralash lozim va bel kismga ogirlik, bosim va ogrik beradigan mashqlar, yugurish, sakrash va boshka mashqlar mashqlar majmuidan olib tashlanadi.
Xomiladorlar vrach boshkaruvi ostida mashqlarni bajarishi lozim.
Davomiyligi 10-20 daqiqa.
Gigienik badantarbiya mashqlarini o‘tkazdirishni tashkil qilish. Gigienik badantarbiya mashklarining 2 ta shakli mavjud:

1. 
   chi aloxida. Direktor tomonidan radio orkali eshittiriladigan darslar ko‘rinishidagi ommaviy tarkalishga egabuldi.
   
2. 
   chi guruhni. Maktablarda, oliy O‘quv yurtlarida, uylarda, armiyada utkaziladi.
   

Akademik A.A.Bogomants "Xayotning davom etishi" degan asarida yozgan edi: "Massaj organizmning ayrim joylaridagi konning yigilib kolishiga karshi juda foydalidir. U bilan kunni boshlab, yoki u bilai tugatish kerak. 10- 20 daqiqa har kuni massajga ajratilgan vakt fakat tetiklik beribgina qolmay, xayotni birmuncha o‘zaytiradi.³

Va oxiri xalk makoli aytadiki: "Tongni badantarbiya bilan kutib ol, kechni esa sayr bilan ko‘zat". Shuni unutmangki:
"Sportga ancha kam vakt ajratsangiz, davolanish uchun u juda kup kerak buladi".
Ritmik gimnastika.
Ritmik gimnastika soglomlashtirish yunalishidagi badan tarbiya mashqlarining ko‘rinishlaridan biri xisoblanadi. Uning asosiy mazmuni yugurish, sakrash, uyin ko‘rinishlari xisoblanadi.
Bularning hammasi soglikni oshirishga yordam beradi. U hammaga tushunarli, yukori ta’sirchan va jushkindir. Ritmik gimnastika bilan hamma shugullanishi mumkin - turli xil yoshdagi va imkoniyatlarga ega bulgan ayollar va erkaklar.
Ritmik gimnastikada harakat chegaralanmagan buladi, kaysiki gavdaning hamma kismiga ta’sir kiladi, kaysiki chakkonlik,epchillik, egiluvchanlik, chidamlilik.

Musikaviy ritm harakatlarni tashkillashtiradi, shugullanuvchilarning kayfiyatini kugaradi. Xis - tuygularning ijobiy xolati harakatlarni yanada gayrat bilan bajarishga undaydi, bu narsa ularning - organizmga ta’sirini kuchaytiradi. Ritmik gimnastika atletika yunalishga ega bulishi mumkin, agar harakatlarda chidamlilikka, plastiklikka, uyin yoki aralash mashqlar ustun tursa. Mashqlar majmuida raksiy daqiqalar kupchilikni tashkil etadi. Axir ayollar ayniksa xis- xayajonlarga va rakslarga intilishadilar. Shuning uchun bu badan tarbiyaning nomi ritmikdir. Badantarbiyaviy Mashg‘ulotlar yigindisi o‘zining xos xususiyatga ega. Birinchidan, ularda aerobik xususiyatga eta bulgan mashqlardan (yugurish, sakrash) tashkari buginlarning cho‘zilishi egiluvchanligi va harakatchanligi uchun kerak bulgan mashklar ishtirok etadi. Rakslar uchun muljallangan mashklar juda kup.

Ikkinchidan musikaviy ko‘zatuv sifatida kupgina o‘zbek kompozitorlarining musikalari va dunyo rakslarn qo‘llaniladi.
Harakatlarning go‘zalligini shakllantirayotib, biz bir vaktning o‘zida insonning ruxiy olamiga ta’sir ko‘rsatamiz. Va shu yerda ritmik badantarbiyaning yosh avlod tarbiyasidagi ahamiyatini bebaxoligini ko‘ramiz.
Ritmik badantarbiya - bu insonlarning dam olishi va tarbiyasi uchun ijobiy vositadir.