Мавзу: “Касбий билимлар асосида кўникмаларни шакллантиришнинг психологик жихатлари

Islom Karimov
Xulosa.
Fan psixologiya tizimida psixologik jarayonlarni eksperimental o‘rganish kasbiy layoqatlarning shakllanishi va ularning shaxs faoliyatidagi o‘rni bugungi kunning dolzarb masalalaridan ekanligi tadqimqot jarayonida yana bir bor o‘z isbotini topdi. Kasbiy kizikishlar va ular asosida o‘quvchilarning kasbiy layokatlari, bilimlarining rivojlanishi,kasbiy ko‘nikmalarini shakllanishi xar bir o‘quvchining kelajakdagi qanday kasb egallashida muxim rol o‘ynaydi. Kasblarning ijtimoiy ahamiyati kasb tanlash va tashviqot targ‘ibot ishlarini tashkil etish jarayonining asosiy mohiyatini bildiradi. bu orqali o‘quvchilarning o‘z layoqatlari va qiziqishlari asosida to‘g‘ri kasb egallash imkoniga ega bo‘ladilar va kasbiy bilimlari asosida kasbiy ko‘nikmalari shakllanadi.
Albatta jamiyat taraqqiyotining asosini yetuk mutaxasisslar va kasb egalarini tarbiyalashdir. Bu ishni amalga oshrishda shaxslarning kasbga bo‘lgan kizikishlari va xar bir kasb egasining bilimdonligi, tadbirkorligi va kasbiy fidoiyligi muximligini e’tirof etish maqsadga muvofikdir.
Tajribalar natijalarining ko‘rsatkichlariga ko‘ra birinchi bosqichga kelgan o‘quvchi kasblar haqida, ularning mohiyati, jamiyatdagi o‘rni haqida to‘la tushunchaga ega bo‘lmaydilar ekan. Ta’limning keyingi bosqichi davomida o‘quvchilarning kasbiy qiziqishlari o‘rganilib, ularni o‘z qiziqishlari asosida kasbga yo‘naltirish ishlarini rivojlantirish o‘quvchilarning kasbiy bilimlarini mustahkamlaydi. Kasbiy ko‘nikma va malakalrini shakllantirish uchun to‘la imkoniyatlari yaratiladi. Albatta buning uchun muxandis pedagoglar va mutaxsiss o‘qituvchilar o‘quvchilar bilan olib boriladigan proforientatsiya ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘ysalar ko‘zlangan maqsadga erish mumkin. Ta’lim-tarbiya ishlarini olib borishda ta’lim jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarni tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Buning uchun har qanday yo‘nalishdagi kasbni egallayotgan o‘quvchilarda fikrlash, o‘z-o‘zini tahlil qilish qobiliyati yaxshi rivojlangan bo‘lishi kerak. Bu esa o‘quvchilarni kasbga tayyorlash jarayonida intellektual komponentga doimo e’tibor berilishi lozimligini taqozo etadi. Bu esa o‘quvchilarning kasbiy qiziqishlarini shakllantirishdagi motivlar mohiyatiga ham bog‘liqligini ko‘rsatdi.
O‘quvchilar bilan olib borilgan IPS metodi, kasbi motivlarini aniqlash usuli va suhbat metodlari natijalariga ko‘ra o‘rganilgan respondetlardan 70-80% o‘quvchilar kasbiy bilimlarga kasb hunar kollejlariga kelgandan so‘ng ega bo‘lishi va ayni shu ta’limning o‘rta bo‘g‘inida kasbiy ko‘nikmalarning shakllanishi uchun shart - sharoitlar mavjudligini ko‘rsatdi. Tajribalarning natitjalariga ko‘ra, o‘quvchilarning kasbiy qizikishlari asosida kasb ko‘nikmalarini shaklantirish imkoniyatlari ijtimoiy psixologik ta’sirlar yordamida oshib borishi isbotlandi.

• 
  Kasb hunar kolleji tizimida kasbiy bilimlarni takomillashtirish va kasbga bo‘lgan munosabat motivlarini rivojlantirish o‘quvchilarning kasbiy qiziqishlarini shakllantirishdagi motivlar muammolarini xal etish mumkin.
  
• 
  Psixologik maslahat va proforientatsiya ishlarini rivojlantirish va to‘g‘ri yo‘lga qo‘yiish orqali o‘quvchilarning kasbiy ko‘nikmalarini shakllantirish kasb xunar kollejida kasbiy ta’lim mazmunan sifat jihatdan takomillashtirish mumkinligi isbotlandi.
  
• 
  Kasbiy ko‘nikma va malakalar yuzasida talabalarning bilimlari oshiriladi. Kasb tanlash motivlarining aniqlanishi ularning kasbga yo‘llash ishlarida muhim omil ekanligi asoslandi. Shuningdek,
  

1. 
   Kasbiy bilimlarni maktab ta’limidanoq boshlash o‘quvchilardagi kasbiy ko‘nikmalarni shaklantirish imkonini oshiradi va kasb tanlashda to‘g‘ri yo‘l tutishga yordam beradi.
   
2. 
   O‘quvchilarning kasbiy qizikishlari asosida kasb ko‘nikmalarini shaklantirish imkoniyatlari oshadi.
   
3. 
   Kasb hunar kolleji tizimida kasbiy bilimlarni takomillashtirish va kasbga bo‘lgan munosabat motivlarini rivojlantirish muammolarini hal qilishda proforientatsiya ishlarini rivojlantirish maqsadga muvofiq.
   
4. 
   Psixologik maslahat va proforientatsiya ishlari rivojlantiriladi va to‘g‘ri yo‘lga qo‘yiladi.
   

Kasb xunar kollejida kasbiy ta’lim mazmuni sifat jihatdan takomillashtirish zaruriyligi o‘z isbotini topdi.

5. 
   Psixologik maorif va psoforientatsion ishlarda o‘qituvchilar hamda ota- onalar hamkorlik ishlari rivojlantirildi.
   
6. 
   Kasbiy ko‘nikma va malakalar yuzasida talabalarning bilimlari oshirilganligi va ularning kasbiy munosabat motivlarining o‘ziga xos xususiyatlari aniqlandi. (burch motivi, ma’suliyat motivi)
   
7. 
   Kasb tanlash motivlarining aniqlanishi ularning kasbga yo‘llash ishlarida muhim omil ekanligi asoslandi.
   

8.Turli kasblar bilan nazariy tanishib kolmay, balki bir muncha ommaviy kasblarni bilish, ishlab chiqarish jamoalariga qo‘shilish uchun zarur bilim va ko‘nikmalarni egallash o‘quvchilarning kasb tanlashiga imkon beradi.
Bolaning qanday kasbni tanlashi juda muhim hayotiy masala bo‘lib, uni hal qilishda oila hamda maktab jamoasining hamkorlikdagi olib boradigan kasb-hunarga yo‘naltirish ishlari ma’lum bir natijalarga asoslangan hamda rejali bo‘lishi darkor. Chunki kelajakda bolaning jamiyatda qanday o‘ringa ega bo‘lishi, kasb-hunarni egallashi yuqoridagi ishlarni qay tarzda amalga oshirilishiga bog‘liq. Tavsiya.
Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib, quyidagicha tavsiyalar ishlab chiqdik:

1. 
   Kasbiy qiziqishlarni shakllantirish va rivojlantirish orqali ularga ta’sir etuvchi ijtimoiy psixologik omillarini qaror toptirish, shaxs faoliyati va faolligini oshirishga ko‘maklashuvchi psixologik xizmat tizimining asosiy yo‘nalishlarini va bugungi dolzarb vazifalarni aniqlash;
   
2. 
   O‘quvchilarning ongli ravishda o‘z kasbiy faoliyatini o‘rganishi hamda o‘zi tanlagan soha bo‘yicha kelajakda o‘z faoliyatini davom ettirishga yo‘naltirish.
   
3. 
   Kasbiy qiziqishlarning shakllanishida bugungi jamiyat taraqqiyoti talablariga mos ilmiyamaliy jihatlarini tadqiq etishda psixologik xizmat va psixologik maslahatlar ishlarini takomillashtirish.
   
4. 
   Umumta’lim maktablarida kasbiy bilimlarini oshirish bo‘yicha seminar treninglar, ochiq eshiklar kuni tadbirlarini sifatini oshirish.
   
5. 
   Bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy tayyorgarligini shakllantirishda ularning individual xususiyatlarini o‘rganish, ular bilan ta’lim-tarbiya ishlarini tashkil etishga yaxlit yondosh bo‘yicha zarur chora-tadbirlar ishlab chiqish.
   
6. 
   Kasbiy bilimlarni rivojlantirish va ko‘nikmalarni shakllantirishni mazmun mohiyatini ochib beruvchi uslubiy tavsiyalar va o‘quv uslubiy qo‘llanmalar tayyorlash.
   
7. 
   Ijtimoiy-gumanitar, psixologik-pedagogik fanlarni o‘rganishga, auditoriyadan tashqi ta’limtarbiya ishlarini ham amaliyotchi psixologlar tayyorlash ishlari ko‘lamini kengaytirish.
   

Ta’limda nazariy va amaliy mashg‘ulotlarni uyg‘unligini ta’minlovchi shart-sharoitlar yaratish.
Kasb-hunar kolleji o‘quvchilarining kasbiy ko‘nikmalarini shakllantirish usullarini ishlab chiqish zarur.