Mavzu. Kirish. Parazitologiya fanining maqsadi va vazifalari parazitizmni turli XIL shakllari va

---

1-MAVZU. KIRISH. PARAZITOLOGIYA FANINING 
MAQSADI VA VAZIFALARI PARAZITIZMNI TURLI XIL SHAKLLARI VA 
PARAZITLARNI XO’JAYINLARI BILAN BOG’LANISHI 
 
Reja: 
1. Kirish 
2. Parazitologiya fanining maqsadi va vazifalari. 
3. Fanning rivojlanish tarixi. 
4. Parazit hayvonlarning xilma-xilligi va tabiatda tarqalishi. 
«Hamma joyda hayot mavjudligi – tabiatning mangu shiori. Tabiat 
o’zining eng nodir burchaklarigacha hayot baxsh etganidan 
qanoatlanmagandek o’zi yaratgan mavjudotlarni bir-birining 
ustiga qalashtirib, bir jonivorning ikkinchisining hisobiga hayot 
kechirishga majbur qilib, hayotni tirik jonlar bilan to’ldira 
boshladi, ya’ni parazitizmni yaratdi» (K.Flammarion). 
Parazitizm organik olam vakillari (bular o’simliklar, hayvonlar) orasida uchraydigan 
o’zaro munosabatlarning bir ko’rinishi. Parazit so’zi yunoncha bo’lib, aniq ma’nosi para – 
yonida, sites – oziqa, to’g’ridan-to’gri tekinxo'r, bitta hayvon boshqa bir hayvon hisobiga 
yashashi tushiniladi. Qadimgi Rimga bu so’z Gretsiyadan o’tgan bo’lib, o’sha paytda alohida 
kasbga ega odamlarni parazit deyishgan, ular boshqalar hisobiga yashagan. Shu xususiyatdan 
kelib chiqib, parazit qadimiy tibbiyotga, har qanday boshqa organism hisobiga yashab, 
oziqlanuvchi organizmlar parazit deb atalgan. Parazitlarni parazitologiya fani o’rganadi. 
Fanning maqsad va vazifalari odamlarda, hayvonlarda, o’simliklarda parazitlik qilib 
hayot kechiradigan hayvonlarni tuzilishi, rivojlanishi, tarqalishi, o’ziga xos biologik 
xysusiyatlarini, parazitlar keltirib chiqaradigan kasalliklarni o’rganish, ularga qarshi kurash 
choralarini to’g’ri tashkil qilishdan iboratdir. 
Tirik organizmni o’ziga xos xususiyati bu uni tashqi muhit bilan bog’liqligidir. Tirik 
organizmlar o’rtasida biotik bog’lar murakkab va xilma-xilligi bilan xarakterlanadi va uni 
asosida oziqa va makon bog’lanishlari yotadi. Shu bog’lanishlardan biri parazitizm ko’rinishida 
namoyon bo’ladi. Demak, organik olamdagi ikkita boshqa-boshqa turga mansub organizmlarni 
bir-biri bilan bo’lgan munosabatlarini bir ko’rinisi bu parazitim hodisasi ekan. 
Parazitizm tabiatda keng tarqalgan hodisa bo’lib, uni yuzaga chiqish shakllari xilma-
xildir. Barcha mikroorganizmlar (virus, bakteriya, zamburug’) parazitik hayot kechirishga 
o’tgan. Yuksak o’simliklar orasida ham parazit formalarni kuzatish mumkin (zarpechak, 
pechak). Hayvonat dunyosining ham ko’pchiligi parazitik hayot kechirishga o’tgan. Hayvonat 
olami o’rtasidagi munosabatlarga to’htalib o’tamiz. 
Umuman, parazitlarni o'rganish obyektlariga ko'ra tibbiyot parazitologiyasi veterinariya 
parazitologiyasi, agronomiya parazitologiya va umumiy parazitologiyaga bo'linadi. 
Parazitologiya ko'pgina biologik, tibbiyot va veterinariya sohasidagi maxsus fanlar bilan 
chambarchas bog'langan. Parazitlarning tavsifi, morfologiyasi, biologiyasi va rivojlanish 
sikllarini o'rganish bilan zoologiya fani shug'ullansa, ular qo'zg'atadigan kasalliklar patogenezi, 
klinikasi, diagnostikasi va davolashini o'rganish bilan patologik anatomiya, patologik fiziologiya, 
immunologiya, virusologiya, mikrobiologiya, terapiya, farmakologiya, epizootologiya, xirurgiya, 
biokimyo, veterinariya-sanitariya ekspertizasi, zoogigiyena va boshqa fanlar shug'ullanadi 
hamda ulardagi tadqiqot usullariga tayanadi. 
Parazitologiya (yunoncha ikkita so’zdan kelib chiqqan bo’lib, parasitos – tekinxo’r, logos 
– ta’limot, fan demakdir). 
Parazitologiya – biologiya fanining bir tarmog’i hisoblanib, parazitizm hodisalari, ya’ni 
parazit bilan xo’jayin o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, ularning tashqi muhit omillariga 

---

bog’liqligi, odam, hayvon va o’simliklarda uchrovchi parazitlar va ular qo’zg’atadigan 
kassaliklar hamda bu kasaliklarga qarshi kurash usullarini o’rganadigan fan. 
Shu o’rinda parazitologiya fani parazitlarning morfologiyasi, anatomiyasi, gistologiyasi, 
fiziologiyasi, embriologiyasi, ekologiyasi, geografiyasi, tasnifi, filogeniyasi hamda parazit 
xo’jayin o’rtasidagi munosabatlarni tekshiradi. 
Shunday qilib, turli xil parazitlar hayotini ular ta’sirida paydo bo’ladigan kasalliklarni 
hamda shu kasalliklarga qarshi kurash choralarini va oldini olish tadbirlarini o’rganadigan fan