Mavzu Kirish

Chaqqonlikni saqlash qobiliyatini takomillashtirish.
Chaqqonlik - chaqqonlik sifatlarining tarkibiy qismi sifatida bu turli harakat va holatlarda tananing turg’un holatini saqlab qolishdir.
Statik va dinamik chaqqonlik mavjud.
Statik va dinamikda chaqqonlikni saqlash insonning tashqi muhit bilan faol o’zaro ta’sirining murakkab shartlaridan biridir. Ba’zi sport turlarida (gimnastika, akrabatika, parashyut sporti va boshqalar) muvaffaqiyatga erishish ko’p jixatdan chaqqonlik funkstiyasining rivojlanganlik darajasi bilan belgilanadi. Statokinetik chaqqonlikning past darajasida umumiy axvolning yomonlashuvi, bosh aylanishi, ko’ngil aynishi, hatto hushini yo’qotishlar kuzatiladi.
Statokinetik turg’unlikni rivojlantirish uchun chaqqonlik bo’yicha mashqlar qo’llaniladi, ularni bajarishda tananing turg’unligini saqlab turish qiyin kechadi. Bunda quyidagilar qo’lla­niladi:
-tana qismlarini turg’unligi uchun biomehanik noqulay bo’lgan holatlarda chaqqonlikni saqlash (masalan, qo’lda turganda);
-statistik holatlarda va insonning yuqoriga yoki pastga harakatlanishi vaqtida tana holatini saqlab turish (gimnastik yog’ochda harakatlanish)
-kushimcha halakit berish sharoitida statik va dinamik turg’unlshshi saqlash (kuzlar yumuq holda bir necha marta aylan-gandan so’ng bir chiziqda yurish).
Faol usulda, shug’ullanuvchilar ko’p martalab maxsus mashqlarni takrorlaydilar (turli burilishlar, bukilishlar, aylanma harakatlar va h.k.). Pas­siv usulda maxsus qurilmalar (stentrifuga) qo’llaniladi.chaqqonlikni rivojlantirishning samarali usuli aralash usuldir. Tenglikni saqlab turish qobiliyatini takomillashtirish uchun usuliy yondashuvlarni qo’llash maqsadga muvofiqdir (3-jadval).
Ritm qobiliyatlarini takomillashtirish.
Insonning harakat faoliyatini tavsiflovchi omillardan biri ritmik xarakat­larni bajara olish imkoniyatidir.
Ritm harakatlarda umumlashtiruvchi holdir. U turli elemetlarning bir butun sifatida bog’lanishiga yordam beradi. Harakatlarning ritmini to’g’ri aniqlash pedagog uchun juda muhimdir. Harakatlarning maqsadga muvofiq ritmini ushlash bilan sport natijalarini ham ko’tarish mumkin.
Shug’ullanuvchilarda kutilmagan chaqqonlik hissi paydo bo’ladi, u bir muhim narsani topganini tushunadi.
Shuning uchun avvalgidan kam kuch sarflagan holda ko’prok samaraga erishadi. Ritmlilik motor iqtidori ko’rsatkichlarining biri sifatida namoyon bo’ladi. Bu qobiliyatlar odatda ikki yo’l bilan aniklanadi.
1.Inson ritmik harakatlarni birin ketin va belgilangan vaqt oralig’ida kelayotgan ovoz yoki boshqa signallarga mos bajarayotganda.
2.Harakat vaqtida ritmni signallarni eshitgandan so’ng belgilanganda (yani hotira bo’yicha).
Nisbatan mustaqil ritmik qobiliyatlarning ikki turi mavjudligi aniqlangan. Birinchisi ritmik harakatlarni asosan bir tekis, ikkinchisi notekis bajarilishida namoyon bo’ladi. Ritmik qobiliyatni tarbiya qilsa bo’ladi. Bunda asosiy shartlardai biri musiqa va harakat hissini maqsadli takomillashtirishdir.
Quyidagilar ritmlilikni rivojlantirishning vositalari bo’lishi mumkin:
-sanoq, musiqa ostida, she’r o’qigan holda qo’l, oyoq, bosh va gavda harakatlarini bir joyda turib bajarish;
-yurib harakatlanish - qarsak chalib yurish, bir hil sur’atda yurish yoki yugurish, musiqa ostida yoki murabbiy komandasi bilan sur’atni va harakat yo’nalishini o’zgartirish;
-raqs mashqlari;
-improvizastion mashg’ulotlar – musiqa ostida improvizastiya bilan harakatlanish, zamonaviy musiqaga erkin raqs tushish.
Jismoniy tarbiya nazariyasida Kuch deb mashqni qarshiligini mushak kuchi orqali engishga aytiladi.
Gandbolchilarning sport faoliyatida, hususan musobaqada olishuv davomida barcha turdagi kuch sifatlari mutloq va nisbiy, statik va dinamik, tezkor va portlovchi kuch chidamliligi hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Kuch qobiliyatlarining yo’naltirilgan rivojlanishi faqat mushaklar maksimal taranglashgandagina yuz beradi.
Shuning uchun kuch tayyorgarligi usulbiyotining asosiy muammosi, mashg’ulotlar jarayonida mushaklar kuchlanishining eng yuqori darajasini taminlashdir. Usuliy jihatdan maksimal kuchlanishlar hosil qilishning turli yo’llari bor: o’ta og’ir yuklarii bir necha marta ko’tarish, katta bo’lmagan og’irlikdagi yuklarni ko’p martalab ko’tarish; mushaklar doimiy cho’zigan holda tashqi qarshiliklarni engish va h.k. Keltirilgan mushak kuchlanishlarini hosil qilishning quyidagi usullari mavjud:
1.Maksimal urinishlar usuli.
2.Chegaraviy bo’lmagan urinishlar usuli.
3.Izometrik urinishlar usuli.
4.Izokinetik urinishlar usuli
5.Dinamik urinishlar usuli
6.«Jadal» usul
Ta’kidlab o’tish kerakki, usullarning bunday nomlanishi kuch mashg’ulotlari nazariyasi va amaliyotida keng tarqalgan. Ularning yaxshi tomoni qisqaligida.
Lekin ilmiy nuqtai nazardan kuchni rivojlantirish usullarini bunday nomlash juda ham to’g’ri emas, chunki masalan, maksimal izotermik va izokinetik urinishlar usullari, qaytarma mashqlar sinfiga ham kiradi.
Mushaklarning dinamik qisqarishi nafaqat dinamik urinishlar usuliga, boshqa ko’plab usullar uchun ham hosdir.
Maksimal urinishlar usuli.
Mazkur usul mashg’ulotlarni submaksimal, maksimal va o’ta maksimal og’irliklar bilan o’tkazishga asoslangan. Har bir mashq bir necha marta takrorlanadi. Bir urinishda chegaraviy va o’ta yuqori qarshilikni engan, ya’ni og’irlik 100% va undan ko’p bo’lgan holda mashqlarni takrorlashlar soni 1-2, ko’pi bilan 3 marta bo’lishi mumkin. Urinishlar soni 2-3, urinishdagi qaytarishlar orasida dam olish 3-4 daq., urinishlar orasida 2 dan 5 daq.gacha. Chegaraga yaqin qarshiliklar bilan mashqlarni bajarishda (maksimaldan 90-95% og’irlik bilan) bir urinishdagi harakatlar qaytarilishi soni 5-6, urinishlar soni 2-5. mashqlarni qaytarish orsidagi dam olish vaqti 4-6 daq. va urinishlar orasida 2-5 daq. Harakatlar sur’ati - erkin, tezkorlik — eng kamdan maksimalgacha. Amaliyotda bu usulning turli yo’llari bor, ularning asosida og’irliklarni oshirishning turli usullari yotadi.Nazarda tutish kerakki, chegaraviy yuklamalar harakatlar tehnikasini nazorat kilishni qiyinlashtiradi, jarohat olish va ko’p shug’ullanib yuborish havfini kuchaytiradi ayniqsa, bolalarda va boshlovchilarda. Shuning uchun u oliy malakali sportchilarning mashg’ulotlarida asosiy, lekin yagona bo’lmagan usuldir. U haftasiga 2-3 marta qo’llaniladi. Katta vaznlar, ba’zi hollarda 7-14 kunda bir marta ishlatiladi. 100% dan ortiq, yuklar bilan mashqlar sheriklar yordamida yoki maxsus moslamalarni qo’llash yo’li bilan o’tkaziladi. 16 yoshgacha bo’lgan bolalarga bunday usulni qo’llash tavsiya etilmaydi.
Qaytarma maksimal urinishlar usuli maksimal dinamik kuchni mushaklar xajmini sezilarli ko’paytirmasdan oshirish uchun asosiy hisoblanadi. Uni qo’llash uchun sportchi oldindan tayyorgarlik ko’rgan bo’lishi lozim. Ushbu usul urinishlarning kuch darajasini baholash uchun o’tkaziladigan nazorat sinovlari asosida yotishi mumkin. Nazorat uchun mashqlar, masalan, poldan shgangani tortish; gorizantal yotgan holda shtanga ko’tarish; elkada shtanga bilan o’tirib turish.
Yuqorida ko’rib chiqilgan harakat hodisalaridagi tezkorlik qobiliyatlari doimo birgalikda namoyon bo’lishadi. Ularning majmuaviy paydo bo’lishi harakat faoliyatining asosiy mazmuni hisoblanadi.
Mavsumiy sprinter harakatlari bir necha bosqichlari bilan farqlanadi.
1. Harakatning boshlanishi (start) va start tezkorligi.
2. Tezkorlikni caqlash (uning nisbiy mustahkamlanishi).
3. Tezlikni pasaytirish.
Xar bir bosqich sprinterdagi tezlik qobiliyatlarining bir marta ko’rinishidir: birinchisi — start tezlik qobiliyati, ikkinchisi - masofa tezkorlik qobiliyati, uchinchisi - sprinterning bardoshli-ligi. Masalan: kuchli sprinterlar 100 m ga yugurishda maksimal tezkorlikni yo’lning 40-50 m qismida egallashadi, 85 m da sekinlashib, keyin pasayib ketadi.
XULOSA

Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalari gandbolchining har tamonlama rivojlanishiga yordam beradigan va uning uchun zarur bo’lgan maxsus sifatlarni takomillashtirishga ta’sir etuvchi sportchining boshqa faoliyat turiga o’tishda, hamda hayoti muhim ko’nikma va malakalarni egallashda asosiy vosita bo’lib hizmat qiladigan sifatlar kompleksini rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Gandbolchilar uchun umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalarini tanlashda quyidagi muhim qoidalarni hisobga olish lozim.

Malakali gandbolchilarni tayyorlashda va tehnik mahoratini shakillantirishda egiluvchanlik sifati ham zarur omillardan biridir.
Gandbolda qo’llaniladigan usullar, (tehnik) malakalarni sportchi o’z egiluvchanligida shakillantirib boradi. Lekin, buni o’zi ushbu sifatni to’laqonli rivojlantirish imkoniyatini bermaydi. Bu sifatni samarali takomillashtirish uchun mushak, pay, bo’g’imlarni cho’zish, egish, yoyish, siqish, burash kabi maxsus mashqlarni sekin asta muntazam qo’llash kerak bo’ladi.
-Mashqlar gandbolchi asab muskullarining zo’r bera olish harakteriga va organizmdagi barcha sistemalarining ish rejmiga yaqin bo’lishi kerak. Mashqlar maxsus sifatlarni rivojlantirishga yordam berishi lozim.
Masalan gandbol o’yinida ba’zi bir akrobatik mashqlar sherigi bilan qarshilik ko’rsatilgan holda juft-juft bo’lib bajariladigan mashqlar va hokozalar.
-Mashqlar harakat koordinastiyasini rivojlantirishi hamda sportchi faoliyatini o’zgaruvchi vaziyatlardagi hamma hil harakat amallari bilan boyitish kerak.
-Mashqlar sportchining boshqa harakat va markaziy nerv sistemasining faoliyatini tezroq tiklanishiga hizmat qilishi kerak.