Mavzu Kirish

GANDBOL SPORT TURI BOʼYICHA UMUMIY VA MAXSUS MASHQLAR

Gandbol sport o’yinida muvaffaqiyatga erishish, ularning jismoniy tayyorgarligiga bevosita bog’liqdir.

Malakali gandbol o’yinchilarini tayyorlashda umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasining beqiyos ahamiyatini ta’kidlab ushbu jarayon tehnik mahoratni shakillanishida asosiy omil bo’lib hizmat qilishni ko’rsatib o’tganlar.
Sportchining umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarligi jarayonida jismoniy tarbiyaning barcha vositalaridan, ya’ni jismoniy mashqlarning chiniqish va sog’lomlashtirishning tabiiy omillari (quyoshda chiniqish, havo va suv muhitining hususiyatlari), rejm va boshqa gigenik sharoitlardan foydalanililadi.
Hozirgi vaqtda sportning hamma turlarida jismoniy tayyorgarlik ikki;
–umumiy va maxsus tayyorgarlikdan iborat. Umumiy jismoniy tayyorgarlik, maxsus jismoniy tayyorgarlik vazifalarini hal etishga yordam beradi.
Organizmning hamma tizimlarini maxsus jismoniy va qo’shimcha (yordamchi) jismoniy tarbiya vositalari bilan uzviy ravishda qo’shib olib borilgan taqdirdagina sportchining umumiy va maxsus irodaviy harakat sifatlari muvoffaqiyatli rivojlanadi.
Bu hol sportchining har tomonlama rivojlanishini va yuqori natijalarga erishishni ta’minlaydi.
Gandbol bilan shug’ullanuvchi sportchilarning jismoniy tayyorgarligi bevosita yo’nalishiga ega bo’lgani uchun, ayni vaqtda organizimning umumiy jismoniy rivojlanishi, mustahkamlanishi va chiniqishi bilan tamomila bog’liqdir.
Gandbol sport turidagi muvoffaqiyat faqat shu turning o’ziga hos tomonlarini ifoda etuvchi ayrim qobiliyatlar bilangina emas organizmning funkstional imkoniyatlarining umumiy darajasi bilan ham belgilanadi.
Shu sababdan maxsus jismoniy tayyorgarlik, umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan birga qo’shib olib boriladigan sportchining jismoniy tayyorgarligi har tomonlama bo’lishi mumkin.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik, maxsus jismoniy tayyorgarlik uchun zamin yaratadi, ya’ni tanlangan sport turida yuqori natijalarga erishish uchun zarur shart - sharoit sifatida;
kuchlilik, tezkorlik, chidamlilik, egiluvchanlik, chaqqonlik xar tomonlama rivojlanishini ta’min etadi.
Sportchining jismoniy tayyorgarligini qaysi sport bo’yicha ixtisoslashganligiga bog’liq. Biroq ihtisosligigaga qarab g’oyat katta farqlar bo’lishiga qaramay, hamma sohadagi umumiy jismoniy tayyorgarlikda qator o’xshash tomonlari saqlanib qoladi .
Bunga sabab birinchidan;
Sportning har hil turlari faqat bir biridan farq qilib qolmay ma’lum darajada umumiylikka ham ega ekanligida bo’lsa;
ikkinchidan;
Umumiy jismoniy tayyorgarlikning mazmuni faqat sport faoliyatidagi vazifalarni hisobga olib belgilanmay, balki jismoniy tarbiyaning umumiy vazifalariga ham muvofiqlab belgilashdadir.
Shuning uchun bizning sharoitimizda sportchining umumiy jismoniy tayyorgarligi, ayniqsa sport mahoratining dastlabki paytlarida «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasining mezon va talablarini bajarish bilan bog’liq.
Platonov V.N fikricha umumiy jismoniy tayyorgarlik tushunchasi bu sportchining harakat sifatlarini har tomonlama garmonik ravishda rivojlanganlik darajasini anglatadi.
So’z umumiy jismoniy tayyorgarlik va hususan sportchilarni tayyorlashda xarakat sifatlarini (tezkorlik, kuch, chidamkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik) bir birga bog’lab shakillantirish muhimligi haqida borar ekan, bu borada tezkor – kuch sifatiga alohida urg’u berish maqsadga muvofiqdir.
Gandbolda ijro etiladigan harakat malakasi negzida tezkor –kuch sifati hal qiluvchi muhim manbaa bo’lib hisoblanadi.
Yu.I.Portnыx kitobida uzoq yillar davomida turli yoshdagi va malakaga ega gandbolchilar ustida tadqiqotlar o’tkazish natijasida jismoniy sifatlarning tehnik mahoratiga va musobaqa jarayoniga to’g’ridan to’g’ri aloqador ekanligini takidlaydi. Uning fikricha, jismoniy sifatlar qanchalik yuqori darajada shakillangan bo’lsa sport mahorati shunchalik mukammal o’sib boradi.
Binobarin o’quv trenirovka jarayonida jismoniy tayyorgarlik mashqlarini qo’llash har bir gandbolchining yoshi, gandbol sport o’yining hususiyati va sportchining malakasi hamda nasliy imkoniyatlarini e’tiborga olishni taqozo etadi.
Shuning uchun yosh gandbolchilarni tayyorlash masalasi sport trenirovkasi jarayonida muayan maqsadga yo’naltirilgan jismoniy mashqlar majmuasidan iborat bo’lishga undaydi.
Malakali gandbolchilarni tayyorlashda va tehnik mahoratini shakillantirishda egiluvchanlik sifati ham zarur omillardan biridir.
Gandbolda qo’llaniladigan usullar, (tehnik) malakalarni sportchi o’z egiluvchanligida shakillantirib boradi. Lekin, buni o’zi ushbu sifatni to’laqonli rivojlantirish imkoniyatini bermaydi. Bu sifatni samarali takomillashtirish uchun mushak, pay, bo’g’imlarni cho’zish, egish, yoyish, siqish, burash kabi maxsus mashqlarni sekin asta muntazam qo’llash kerak bo’ladi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalari gandbolchining har tamonlama rivojlanishiga yordam beradigan va uning uchun zarur bo’lgan maxsus sifatlarni takomillashtirishga ta’sir etuvchi sportchining boshqa faoliyat turiga o’tishda, hamda hayoti muhim ko’nikma va malakalarni egallashda asosiy vosita bo’lib hizmat qiladigan sifatlar kompleksini rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi lozim. Gandbolchilar uchun umumiy jismoniy tayyorgarlik vositalarini tanlashda quyidagi muhim qoidalarni hisobga olish lozim.
-Mashqlar gandbolchi asab muskullarining zo’r bera olish harakteriga va organizmdagi barcha sistemalarining ish rejmiga yaqin bo’lishi kerak. Mashqlar maxsus sifatlarni rivojlantirishga yordam berishi lozim.
Masalan gandbol o’yinida ba’zi bir akrobatik mashqlar sherigi bilan qarshilik ko’rsatilgan holda juft-juft bo’lib bajariladigan mashqlar va hokozalar.
-Mashqlar harakat koordinastiyasini rivojlantirishi hamda sportchi faoliyatini o’zgaruvchi vaziyatlardagi hamma hil harakat amallari bilan boyitish kerak.
-Mashqlar sportchining boshqa harakat va markaziy nerv sistemasining faoliyatini tezroq tiklanishiga hizmat qilishi kerak.
Bularga sayrlar, krosslar, paxodlar, harakatli o’yinlar bamaylihotir suzib yurish va ochiq havoda o’zgacha sharoitda o’tkaziladigan boshqa o’yinlar kiradi.