6
2-rasm
3-rasm
Umuman aytganda, Kirxgofning qoidalari o‗zgaruvchan tok zanjiri uchun
ham to‗g‗ri bo‗ladi, lekin o‗zgaruvchan tok kvazistatsionar tok bo‗lishi kerak.
Shuningdek, o‗zgaruvchan tokka bu qoidalar qo‗llanganda omik qarshilikdan
tashqari, sig‗im va induktiv qarshiliklarni ham hisobga olish zarur. Eslatma sifatida
shuni aytish kerakki, 102 - 103 Gs chastotali toklarni ham kvazistatsionar toklar
deb qarash mumkin.
7
Metall o‗tkazgichda elektronlar va kristall panjaralar tugunchalaridagi
ionlar yuzaga keltirgan elektrostatik maydon yoki Kulon kuchlarining maydoni
mavjud bo‗ladi. Lekin bu maydon elektronlarning tartibli harakatining sababi bo‗la
olmaydi, chunki bu kuchlarning berk kontur bo‗ylab bajaradigan ishi nolga teng.
Berk zanjirdan tok o‗tib turishi uchun kontur bo‗yicha bajaradigan ishi noldan
farqli biror tashqi kuch bo‗lishi kerak, bu kuch zaryadli
zarralarni tok manbai
ichida harakatga keltiradi. Zaryad miqdori bo‗lgan holda, bu kuchning bajargan
ishi
q
A
*
(7) ga teng bo‗ladi. Bu yerda, ε*-manbaning elektr yurituvchi kuchi
bo‗lib, u tok manbai tashqi kuchlari ta‘sirining o‗lchovidir. (7) formuladan
q
A/
*
(7)
Manba E.Yu.K. miqdor jihatidan tashqi kuchlarning
bir-birlik musbat
zaryadni berk zanjir bo‗ylab ko‗rinishida bajargan ishini xarakterlaydi.
Berk zanjir uchun Om qonuniga asosan
ir
U
ir
IR
(8)
E.Yu.K. berk zanjirning ichki (r) va tashqi (R) qarshiligida potensiallar
tushuvlari yig‗indisiga teng. Agarda tashqi qarshilik ichki qarshilikdan juda kichik
bo‗lsa, ya‘ni r » R bo‗lsa, Ye » U bo‗ladi. Bu holat manbaning qisqa tutashuvi deb
yuritiladi. Agarda R » r bo‗lsa, ya‘ni zanjir uzilgan bo‗lsa, manbaning e.yu.k.
uning qutblaridagi potensiallar farqiga (kuchlanishga) teng bo‗ladi (E=U). Bundan
ko‗rinadiki, tashqi zanjir manbaiga qo‗shilmagan vaqtda voltmetr bilan manbaning
qutblari orasidagi kuchlanishni o‗lchab manbaning E.Yu.K. ni aniqlash mumkin.
8
E.Yu.K. ni aniqlashning boshqa usullari ham mavjud, masalan, ma‘lum qarshilik
usuli va kompensatsiya usuli.
Laboratoriyada manbaning e.yu.k. ni aniq o‗lchash
uchun kompensatsiya
usulidan foydalaniladi. Kompensatsiya usuli Kirxgofning qoidalariga asoslangan
bo‗lib, quyida biz shu usulni ko‗rib o‗tamiz, buning uchun esa -rasmdagi sxemadan
foydalanamiz.
Kirxgofning birinchi qoidasiga asosan A tugun uchun
2
4
Dostları ilə paylaş: