Mavzu: Konstruksiyalash haqida umumiy ma’lumot va mashina yaratish tartibi

4.2-jadval
G`ildirak gardishi materiallari

Po`lat Markasi	Xom ashyo turi	Xom ashyo o`lchami, mm		Termik ishlov berish	Tishning qattiqligi, HB			Mexanik xarakteristikasi N/mm^2
		Dcheg	Scheg		o`zagi	Yuzasi	sv		sok	s-1
40L	quyma	barcha	barcha	Normal-lash	163...207	163...207	550		320	220
45	pokov-ka	125 80	80 50	Yaxshi-lanadi	232...262 269..302	235...262 269...302	780 899		540 650	335 380
40X	pokov-ka	125	80	Yaxshi-lash va y.ch.t	269...302	45...50 HRC	900		750	410
40XN	pokov-ka	315	200	Puxta- lanadi	235...262	235...262	800		630	380
20XMN	pokov-ka	200	125	Puxta se-mentit. va toblash	300...400	56...63 HRC	1000		800	450

4.2-jadvaldan chervyak uchun termik ishlov beriladigan 40X markali po`latni tanlaymiz. Xom ashyo materiali 269 ... 302 HB qattiqlikkacha puxtalanib, yuqori chastotali tok yordamida o`ramlar yuzasi HRC 45...50 qattiqlikgacha toblanadi. O`ramlar yuzasi jilvirlanib, polirovka qilinadi.

2) g`ildirak gardishi materiali uchun ruxsat etilgan kuchlanish qiymatini aniqlaymiz:

a) ruxsat etilgan urinma kuchlanish;
[s]_n=(300 - 25V_s) N/mm²= (300 - 25 ´ 3,9) N/mm²= 202,5 N/mm²
b) Egilishdagi ruxsat etilgan kuchlanishni aniqlaymiz. Chervyak g`ildiragining siklik yuklanish qiymatida
N=573·w<sub>2</sub> ·L<sub>h</sub><sup>=</sup>573·4,7·10<sup>3</sup>=40,4·10<sup>3</sup>
doimiylik koeffitsent
K<sub>FL</sub>= Ö 10<sup>6</sup>/N=Ö 10<sup>6</sup>/ (40,4 ´ 10<sup>6</sup>)=0,87
Bundan
[s]<sub>g`=</sub>0,16 [s]_b K_FL= 0,16 ´ 490 ´ 0,87= 68,3 H/ mm²
3) Uzatmaning o`qlar orasidagi masofasini aniqlaymiz:
a<sub>w</sub> ³ 61ÖT<sub>2</sub> / [s]<sub>n</sub><sup>2</sup> =61Ö 730·10<sup>3</sup>/ 202,5<sup>2</sup><sub>=</sub>158,7 mm
Standart qiymatini tanlaymiz:
a<sub>w</sub>= 160 mm
4) Chervyakning o`ramlar soni z₁ va g`ildirakning tishlar soni z<sub>2</sub> ni aniqlaymiz: u=21,4 da z<sub>1</sub>=2 qabul qilamiz, bundan
z<sub>2</sub>=z<sub>1</sub> u=2·21,4=42,8; z<sub>2</sub>=43 qabul qilamiz
5) Ilashish modulini aniqlaymiz:
m =(1,5 ... 1,7) a<sub>w</sub>/ z<sub>2</sub>=(1,5 ... 1,7) 160/ 43=5,58 ... 6,33 mm
Standart qiymatda m=6,3 mm qabul qilamiz.
6) Chervyak diametri koeffitsentini q ni aniqlaymiz:
q ning minimal qiymati
q<sub>min</sub>= 0,212 z<sub>2</sub>= 0,212 ´ 43=9,1
Standart qiymatda q=10 qabul qilamiz.
7) Asbobning siljish koeffitsentini aniqlaymiz:
x =(a<sub>w</sub>/ m) - 0,5( q + z<sub>2</sub>)= ( 160/ 6,3) - 0,5( 10 + 43)=-1,1
bu esa, chegaraviy qiymatidan ortiq x=± 1.
-1£ x£ 1 olish uchun q=10 kamaytirish mumkin emas, g`ildirak tishlar soni z₂=42 qabul qilinsa, x=-0,6 bo`ladi.
8) Uzatish sonini hisobiy qiymatini aniqlaymiz:
u<sub>h</sub>= z<sub>2</sub>/z<sub>1</sub>= 42/2=21
u<sub>h</sub> bilan berilgan qiymat orasidagi xatolik 1,8 % < 4%, qoniqarli.
Natijada uzatmaning quyidagi parametrlariga ega bo`lamiz:
a_w= 160 mm; m=6,3 mm; z₁₌2; z₂₌42; q=10; u=21; x=-0,6
9) Chervyak va g`ildirak gardishining asosiy geometrik o`lchamlarini aniqlaymiz:
chervyakning bo`lish aylanasi diametri
d<sub>1</sub>= q·m= 10 · 6,3 mm= 63 mm
tish ustki diametri
d<sub>a1</sub>= d<sub>1</sub> +2m= 63+(2·6,3) mm= 75,6 mm;
tish ostki diametri
d<sub>f1</sub>= d<sub>1</sub> - 2,4m= 63 - (2,4·6,3) mm= 47,88 mm;
chervyakning o`yilgan qismi uzunligi
v₁ ³ m(11 + 0,06 z₂)= 6,3(11 + 0,06·42)= 85 mm
Texnologik sababga ko`ra jilvirlangan chervyakning o`yilgan qismi uzunligini » 3m ga uzaytiramiz va v =100 mm qabul qilamiz. O`ramning bo`luvchi ko`tarilish burchagi
tgY=z<sub>1</sub>/q= 2 /10= 11° 18¢ 36¢¢;
g`ildirakning bo`lish aylanasi diametri
d<sub>2</sub>= m·z<sub>2</sub>= 6,3·42 mm= 264,6 mm
g`ildiraknin eng katta diametri
d_am2 £ d_a2 + 6 m/(z₁+2) mm= 269,64 + 6·6,3/(2+2) mm= 279 mm;
tishning gardishi kengligi
v₂₌0,355·a_{w =}0,355·160 mm=57 mm
10) Hisobiy sirpanish tezligini aniqlaymiz:
V_S= u_h·w₂· d₁/ 2 cosY=21·4,7·0,063/ 2·cos11° 18¢ 36¢¢=3,2 m /s
11) Uzatmaning foydali ish koeffitsentini 4.3-jadvaldan aniqlaymiz. V_S= 3,2 m /s tezlikda j¢=1°56¢ qabul qilamiz. Bunda
h=tqY / tq(Y +j¢)= tq 11° 18¢ 36¢¢/ tq(11° 18¢ 36¢¢ + 1°56¢)= 0,85
4.3-jadval
Uzatmaning foydali ish koeffitsentini aniqlash

VS,m /s	j¢	VS,m /s	j¢	VS, m /s	j¢
0,1 0,5 1,0	4°30¢... 5°10¢ 3°10¢... 3°40¢ 2°30¢... 3°10¢	1,5 2 2,5	2°20¢... 2°50¢ 2°00¢... 2°30¢ 1°40¢... 2°20¢	3 4 7	1°30¢... 2°00¢ 1°20¢... 1°40¢ 1°00¢... 1°30¢

Izoh: j¢ ning kichik qiymati qalayli bronzadan yasalgan uzatma uchun, j¢ning katta qiymati esa qalaysiz bronzali uzatma uchun.
12) Chervyakli uzatmalardagi kuchlarni aniqlaymiz:
g`ildirakdagi aylana kuch va chervyakdagi o`qiy kuch
g`<sub>t1=</sub>g`_a2=g`<sub>t2</sub>· z<sub>1</sub>/q· h= 5520 ´ 2/10 ´ 0,85=1300 N;
chervyakdagi va g`ildirakdagi radial kuch (a=20°)
g`<sub>r1=</sub>g`_r2=g`<sub>t2</sub>tga=5520 ´ tg 20°=2010 N
13) g`ildirakning aylanma tezligini aniqlaymiz:
V₂= 0,5´w₂´ d₂= 0,5 ´ 4,7 ´ 0,2646=0,62 m/s;
14) g`ildirak tishlarini urinma kuchlanish bo`yicha tekshiramiz:
a) yuklanish koeffitsenti K=1 qabul qilamiz;
b) hisobiy sirpanish tezligi V_S= 3,2 m /s dastavval qabul qilinganidek farq qiladi, shuning uchun
[s]_n=(300 - 25V_s) N/mm²₌(300 - 25´ 3,2) N/mm²= 220 N/mm²
v) ilashmadagi hisobiy urinma kuchlanish:
s_n=340 Ög`<sub>t2</sub>´ K/d<sub>1</sub>´d<sub>2</sub> N/mm<sup>2</sup> =340 Ö5520´ 1,0/63´264,6 N/mm<sup>2</sup> =
=196 N/mm<sup>2</sup> < [s]<sub>n=</sub>220 N/mm<sup>2</sup>
Yuklanishning yetishmasligi 10,9% < 15%, bu esa qoniqarli. Uzatmaning urinma kuchlanish bo`yicha mustahkamligi ta’minlanadi.
15) g`ildirak tishlarini eguvchi kuchlanish bo`yicha mustahkamligini tekshiramiz:
a) g`ildirak tishining ekvivalent soni
Z<sub>v2=</sub>z<sub>2</sub>/ cos<sup>3</sup>Y= 42/ cos<sup>3</sup>11° 18¢ 36¢¢= 45
b) tishning shakli koeffitsentini U<sub>F2=</sub>1,48 qabul qilamiz
v) tish asosini egilishdagi kuchlanishining hisobiy qiymati:
s<sub>F</sub>=0,7U<sub>F2</sub> g`_t2´ K/v₂´m N/mm²=0,7´1,48´5520 ´ 1,0/57´6,3 N/mm²=16 N/mm² < [s]_F=696 N/mm², bu esa qoniqarli.
13-Amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Texnologik jihozlarning tayanch yuzalarini mustahkamlikka hisoblash
To`g`ri tishli silindrik shesternya o`rnatilgan joyidagi diametri 100 mm bo`lgan valning mustahkamligi aniq usul bilan hisoblansin. Val 50 markali po`latdan yasalgan, bunday po`lat uchun s_v=6000 kg/sm²; valdagi eguvchi kuchlanish simmetrik sikl bilan, burovchi kuchlanish esa pulsatsiyalanuvchi sikl bilan o`zgaradi; aylanishlar soni 65 ayl / min ; val N=35 kVt quvvatni uzatadi. Valning bir uchiga zanjirli uzatmaning yulduzchasi o`rnatilgan, yulduzchadan valga R_Z=1200 kg kuch ta’sir etadi. Bu kuch shesternyadagi aylana kuchdan valda hosil bo`ladigan deformatsiyani oshiradi.
1. Valdagi burovchi momentni aniqlaymiz;




4.11-rasm. To`g`ri tishli silindrik shesternya tayanch yuzalarini mustahkamlikka hisoblash

2. Shesternyadagi aylana kuch:

3. Valga ta’sir etuvchi radial kuch:
4. T ning ta’siridan tayanchlarda hosil bo`ladigan reaksiyalar:
; bundan
; bundan
5. Shesternya o`rnatilgan joyda vertikal yo`nalishda ta’sir etuvchi eguvchi moment:
6. va ta’siridan tayanchlarda gorizontal tekislikda hosil bo`ladigan reaksiya: ;
bu yerda:
bundan:
7. Shesternya o`rnatilgan joyda gorizontal yo`nalishda ta’sir etuvchi moment:
Chap tomondagi podshipnikda ish yo`nalishida ta’sir etuvchi eguvchi moment:

8. 
   Shesternya o`rnatilgan joy xavfli kesim bo`lgani uchun shu yerdagi eguvchi momentlarning teng ta’sir etuvchisini topamiz:
   

Eguvchi hamda burovchi moment epyuralarini chizamiz.

8. 
   Xavfli kesimdagi normal kuchlanish:
   

Burovchi moment ta’siridan hosil bo`ladigan urinma kuchlanish:

bundan ; ; bo`ladi.
10. Chidamlilik chegarasini topamiz:

11. 
    Ehtiyot koeffitsentlar va ni aniqlaymiz. Buning uchun valga shponka o`rnatilishini e’tiborga olib, va ekanligini topamiz. ; bo`lgan holda
    

;

bo`ladi.

11. 
    Valning xavfli kesimi uchun ehtiyot koeffitsentining umumiy qiymatini topamiz:
    

demak, valning mustahkamligi yetarli, chunki: