Mavzu: kukun materiallar ishlab chiqarish

 
 
2.2. Kukun materiallarning xajmiy massasi 
Kukun materiallarning o’ziga xoss xossalardan biri bu ularning xajmiy 
massasi bo’lib berilgan xajmga qancha massaga ega bo’lgan kukun joylashadi 
degan tushunchani beradi. Bunda aniq berilgan xajmi 100 sm
3
bo’lib unga 
majburlanmasdan u to’lguncha kukun materiali quyiladi va torozi yordamida 
massasi o’lchab g. da topiladi. 3-rasmda xajmi bir xil ammo massasi xar xil 
bo’lgan kukunlarning sxematik tasfiri keltirilgan. 

---

3-Rasm. Xajmi bir xil massasi xar xil bo’lgan kukunlar. 
Rasmdagi ma‘lumotlarga tayangan xolda – berilgan kukunlarning xajmiy 
massalari quyidagicha bo’ladi:1 – 100/300 = 0,33 sm
3
/g, 2 – 100/200 = 0,5 sm
3
/g, 
3 – 100/100 = 1 sm
3
/g. Unga teskari bo’lgan tushuncha kattalik kukuning shu 
xajmdagi egallangan zichligi bo’lib chiqadi:1 – 300/100 = 3 g/sm
3
, 2 – 200/100 = 2 
g/sm
3
, 3 – 100/100 = 1 g/sm
3
.
2.3. Kukun oquvchanligi
Kukunlarinig bu xossasi asosan kukun materiallarini ishlab chiqarish 
jarayonini avtomatlashtirish uchun zarur ko’rsatgich xisoblanadi. Yomon 
oquvchanlikga ega bo’lgan kukunlar ishlab chiqarish jarayoning unimdorligiga va 
ishlab chiqarilgan detal sifatiga katta salbiy tasir ko’rsatadi, chunki u press-qolipni 
bir tekis tuldira olmaydi. Kukun materiallarini oquvchanligi standart talablarga 
mos keluvchi maxsus qurilma yordamida aniqlanadi, bunda oquvchanlikni 
izoxlavchi kattalik g/s xisoblanadi yaniy malum massaga ega bo’lgan kukun 
qancha vaqt davomida berilgan teshikdan oqib o’tgan degan tushunchani beradi. 
Bunda asosan 100 g massaga ega bo’lgan kukun tekshirib kuriladi.[2-5] Qurilmaga 
quyiladigan voronka diametri 100 mm, konus burchagi 60
o
, konus dagidagi 

---

silindirik teshikning diametri 0,8 mm bo’ladi. Voronka tagiga shisha plastinkalar 
30
o 
burchak ostida malum oraliqda joylashtirilgan bo’lib ularning yuza qismi 
silliqlangan. Rasm 5 da kukuning oquvchanligini tekshirishga mo’ljallangan 
qurilma tasvirlangan. 
4- rasm Kukun materiallarni oquvchanligini aniqlavchi qurilma: 
1 – ushlab turgich; varonka;
3 – mayda panjara turi;
4 – Shisha plastinka ushlagich;
5 – pastgi varonka;
6 – xajm o’lchagich.
Kukun materiallarning ko’rib chiqilgan turlari va xossalari ulardan ishlab 
chiqariladigan material xossalariga va ulardan turli detallar ishlab chiqarish 
unumdorligiga, murakabligiga katta ta‘sir ko’rsatadi. Demak kukunning 
xossalaridan kelib chiqgan xolda uning qo’llanilish soxasi belgilanadi, masalan: 
murakkab geometrik shaklga ega bo’lgan detallarni ishlab chiqarishda sferasimon 
yoki yassisimon kukunlarni qo’llab bo’lmaydi, chunki ularning shakllanish 
darajasi juda past bo’lib ular qolipdan chiqarilgandan keyin yoki sexlarda 
transpartiroaka qilishda, qizdirib pishirish jarayonida buzilib ketishi mumkin, bu 
esa korxonada ishlab chiqarilayotgan detallarning 25% dan ko’p nuqsonli detallar 
bo’lishligiga olib keladi. Shuning uchun bunday xollarda zarracha shakli 
qirrasimon yoki g’ovaksimon kukunlarni qo’llash talab etiladi, chunki ular yaxshi 

---

shakllanadi bu esa murakab shakllangan detallarni press-qolipdan chiqazilgandan 
to qizdirib pishirishgacha bo’lgan jarayonlarda o’z shakllarini saqlab qolishadi.