Mavzu: Magniy qotishmalari markalari va ishlatish sohalari Reja

Mavzu: Magniy qotishmalari markalari va ishlatish sohalari
Reja:

1. 
   Magniy va uning qotishmlari.
   
2. 
   Quyma magniy qotishmalari.
   

Magniy juda yengil metall bo'lib, och kulrang ko'rinishga ega, uning zichligi esa 1,74 g/sm³ ga teng. Geksogonal kristall panjaraga ega bo'lib, kimyoviy faolligi katta, hatto havoda o'z-o'zidan yonadi. Texnik tozalikka ega bo'lgan magniyning uchta tamg'asi(markalanishi) ma'lum: Mr 90 (99,90 %Mg) Mr 95 (99,95% Mg) va
Mr 96 (99,96% Mg).
Quyma magniyning mexanik xossalari quyidagicha: ϭ_b =115MPa, ϭ₀,₂=25MPa δ= 8 %, HB=40 MPa.
Magniyning Al, Zn, Mn bilan hosil qilgan qotishmalari ma'lum. Magniy qotishmalarining holat diagrammalari alyuminiy qotishmalarinikiga o’xshash bo’lib, ular ham deformatsiyalanadigan va quyma qotishmalarga bo’linadi. Shuning uchun termik ishlov turkumlari alyuminiy qotishmalariga beriladigan termik ishlash turkumiga o'xshash. Magniy qotishmalariga toblash va eskirtirish berilgandan keyin mustahkamlik bir oz oshadi. Qotishmalarni toblash uchun 3 80...420⁰ C, eskirtirish uchun esa 200...300⁰ C qizdiriladi. Magniy qotishmalarini termik ishlash xususiyati shundan iboratki, ularda diffuzion jarayon sekin borganligi uchun, toblash haroratida ko'proq (4...24 soat) ushlab turishga to'g'ri keladi. Eskirtirish haroratida ham uzoq vaqt (16…24 soat) ushlab turiladi. Buning natijasida deformatsiyalangan qotishmaning: (b ko'rsatkichi 10...30% va quyma qotishmaniki 30...60% ga oshadi. Magniy qotishmalaridan avtomashina, samolyot, yigiruv va to’qimachilik dastgohlari vositalarini tayyorlashda keng qo’llaniladi.
Magniyli qotishmalar - asosini magniy tashkil qiladigan qotishmalar. Magniyli qotishmalarda 12% gacha A1, Zn, Mn, Zr, Th, Sa, Se va boshqa elementlar boʻladi. Sof holdagi magniyli buyumlar ishlab chiqarishda material sifatida ishlatib boʻlmaydi, chunki ularning fizik-mexanik mustahkamligi past. Eng mustaxkam va olovbardosh Magniyli qotishmalar magniy-metall tizimlari asosida ishlab chiqilgan. Qotishmaning asosini qattiq eritmalar tashkil etadi.
Dastlabki Magniyli qotishmalar 20-asr boshlarida paydo boʻlgan ("Elektron" nomi bilan atalardi). 20—30-yillarga kelib sanoatda ularning ahamiyati oshdi. 40- yillargacha, asosan, Mg—Al—Zn va Mg—Mn tizimi asosidagi, 50-yillardan

boshlab esa Mg—Zn—Zr Mg — noyob metall — Zr (yoki Mn), Mg—Th tizimidagi qotishmalar, shuningdek, Mg—Li tizimidagi juda yengil qotishmalar ishlatila boshladi. Oxirgi yillarda Magniyli qotishmalar mustaqkamligini, ayniqsa, yuqori temperaturada oshirish uchun oz miqdordagi Th, Nd, La, Y va boshqa elementlar bilan legirlanadi.
Magniyli qotishmalar quyma va deformatsiyalanadigan guruhlarga boʻlinadi. Quyma Magniyli qotishmalar shakldor quymalar tayyorlash uchun ishlatiladi. Mg—Al—Zn, Mg—Zn—Zr, Mg— Nd—Zr tizimidagi Magniyli qotishmalar koʻp qoʻllanadi.Deformatsiyalanadigan Magniyli qotishmalar presslash, prokatlash, bolgʻalash va shtamplash yoʻli bilan yarim fabrikatlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Magniyli qotishmalarning xona haroratida plastikligi nisbatan oz boʻlganligi uchun ularga bosim ostida 250° haroratda ishlov beriladi. Magniyli qotishmalar suyultirilganda juda kuchli oksidlanish va yonish xususiyatiga ega. Oksidlanish va yonishdan himoyalash uchun su-yuqlanma saqlanayotgan idish flyus bilan yopiladi.
Magniyli qotishmalarning termik kengayish koeffitsiyenti alyuminiy qotishmalarnikidan oʻrtacha 10—15% katta.
Past temperaturada Magniyli qotishmalarning elastiklik moduli, oquvchanlik va mustahkam chegarasi ortadi, nisbiy uzayishi va zarbiy krvushokligi kamayadi, plastikligi esa keskin kamayadi. Magniyli qotishmalarning kamchiligi ular chuchuk va dengiz suvi korroziyasiga chidamsizligidir. Magniyli qotishmalar organik va mineral kislotalarda (xromat va ftorid kislotalar bundan mustasno) hamda tuzlarda korroziyalanadi (yemiriladi). Xlor ionlari Magniyli qotishmalar korroziyasini suvda kuchaytiradi. Sutoltirilgan ishkrrlarda kucheiz korroziyalanadi. Magniyli qotishmalarning asosiy afzalligi — ular zichligining pastligi. Magniyli qotishmalar yaxshi bolgʻalanadi, ularni kesish, shliflash va silliklash jarayonlari yengil oʻtadi.
Magniyli qotishmalar avtomobil, traktor sanoatida (dvigatellarning kraterlari, uzatmalar qutisi, gʻildirak barabani va boshqa tayyorlashda), elektrotexnika, radiotexnika, optikada, toʻqimachilik sano-atida, aviatsiya, raketa texnikasida va boshqa koʻp tarmoqlarda ishlatiladi.