Mavzu: Mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarishning o’rni Krish i-bob. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
I-bob. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
I-bob. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
1.1 Mamlakat iqtisodiyoti barqarorligini muhim omili Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish turli xiliqtisodiy resurslardan foydalanish bilan bevosita bog'liq. Iqtisodiy resurslartovarlar va xiz matlar is hlab chiqaris h jarayonid a foydalaniladigan barchaturdagi resurslami anglatadi. Aslida, bu boshqa imtiyozlami ishlab chiqarishuchun ishlatiladigan foydalardir. Shuning uchun ular ko'pincha ishlab chiqarishresurslari, ishlab chiqarish omillari, ishlab chiqarish omillari, iqtisodiy o'sishomillari deb ataladi.Iqtisodiy resurslar nima ekanligini tushunish uchun birinchinavbatda resurslarkontseptsiyasini belgilash, ularning tasnifini, ishlab chiqarishqiymatlari va ishlab chiqarish omillari o'rtasidagi bog'liqlikni hisobga olish,ushbu elementlaming har birini alohida ajratish, shuningdek, turli omillarningta'siriga qarab iqtisodiy resurslardan foydalanishni tahlil qilish kerak. Ushbu turdagi resurslar inson hayoti va foydasini takomillashtirishga qaratilgan ijtimoiy ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan material va nomoddiy vositalarni birlashtiradi. Quyidagi komponentlar farq qiladi iqtisodiy resurslar: yer (boshqacha) tabiiy resurslar); inson mehnatlari; kapital (daromad ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan mulk); ma `lumot; vaqt; tadbirkorlik qobiliyatlari (daromad keltiradigan ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etish qobiliyati). Kapital-daromad olish uchun samarali foydalaniladigan moddiy va nomoddiy boyliklarzaxirasi. Boshqacha qilib aytganda, kapital-ko'proq iqtisodiy mahsulotlar ishlabc h iq a r is h uc h u n ya r a t i l g a n ha r q a nd a y r e s u r s . I s h l a b c h iq a r is h o mi l la r i kontseptsiyasida kapital moddiy (Real) kapitalni anglatadi - uzoq yoki qisqamuddatli ishlab chiqarishning barcha vositalari. Iqtisodiyotda asosiy va ishchikapitalni ajratish odatiy holdir. Korxonaning mehnat resurslaridan foydalanishsamaradorligi mehnat unumdorligini tavsiflaydi, bu ish vaqtining birligidaishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki ishlab chiqarilgan mahsulot yokibajarilgan ishlar birligiga mehnat xarajatlari bilan belgilanadi. 2016 yil 25 oktyabr kuni mamlakatimizda qurilish tarmog‘i sohasida tub burilish yasagan muhim hujjat tasdiqlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika qurilish materiallari sanoatini boshqarishni tashkil etishni yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. Ushbu qaror bilan qurilish materiallari ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish, tarmoq korxonalarini modernizatsiya qilish, texnologik va texnik qayta jihozlash uchun xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish hamda uning eksport salohiyatini oshirish va ularda korporativ boshqaruv xalqaro standartlarini joriy etishga qaratilgan maqsadlarni amalga oshirish «O‘zqurilishmateriallari» aksiyadorlik jamiyati vazifalari sirasiga kiritildi. Ta’kidlash joizki, qurilish materiallari tarmog‘i mamlakat iqtisodiyotining jadal rivojlanishi uchun zarur sharoitlar yaratishda asosiy o‘rinni egallashi kerak. O‘tgan yillar mobaynida O‘zbekistonda yangi sanoat ob’ektlari, turarjoylar, ta’lim va tibbiyot muassasalari va boshqa ijtimoiy-maishiy ob’ektlarni qurish hamda mavjudlarini rekonstruksiya qilish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilib, ularda ilg‘or arxitektura va zamonaviy, yuqori texnologiyali qurilish materiallari qo‘llanildi. Bugun qurilish materiallari ishlab chiqarishni kengaytirish va sohada bar- qaror narxlarni o‘rnatishning dolzarbligi va strategik ahamiyati Tashkent City va Samarkand City zamonaviy ishbilarmonlik markazlari, Nurafshon shahri, Toshkent xalqaro aeroporti, Toshkent halqa yo‘li, Yunusobod metro liniyasi, yo‘l o‘tkazgichlar, namunaviy va xizmat turar joylari, kam ta’minlangan oilalar uchun uylarning qurilishi bilan chambarchas bog‘liq. Ekspertlar tomonidan barcha qurilish ishlarining umumiy qiymatida qurilish materiallari qiymatining ulushi qariyb 60 foizni tashkil etishi hisoblab chiqilgan. Yil sayin qurilish sur’atining oshib borishi qurilish materiallari ishlab chiqarishni rivojlantirishni taqozo etmoqda. Bunda qurilish materiallari sifatli va arzon bo‘lishi muhim sanaladi. Bugungi kunda mamlakatimizda barcha turdagi qurilish materiallari ishlab chiqarilmoqda. Qurilishda foydalaniladigan materiallarning 95 foizi aynan mahalliy korxonalarda ishlab chiqarilayotganligi mamlakatimiz qurilish materiallari industriyasining rivojlanib borayotganligining yaqqol dalili. Mahalliy qurilish korxonalarida sement, shifer, asbotsement quvurlar, gips, ohak, yumshoq tom, quruq qurilish aralashmalari, bitum mastika, shisha mahsulotlar, keramik cherepitsa, yog‘och-qirindi plitalari, gidroizolyatsiya va noruda materiallar, marmar, granit va boshqa turdagi tabiiy toshlar, devor materiallari, elektrodlar ishlab chiqarilmoqda. Sohadagi ijobiy o‘zgarishlar shaharu qishloqlarda qad rostlayotgan binolarning mustahkamligini, qurilayotgan uy-joylarning aholi uchun hamyonbop bo‘lishini ta’minlashga xizmat qilmoqda. Biroq, faoliyat barcha sohalarining isloh qilinishi tarmoqni yangilash va modernizatsiya qilish zaruratini ham taqozo etmoq- da. Energiya tejovchi va zilzilabardosh innovatsion materiallar ishlab chiqarilib, qurilishda qo‘llanilayotganligi ushbu tarmoqning rivoj topib borayotganini ko‘rsatadi. Ushbu tarmoq katta zaxiraga ega bo‘lib, ulardan oqilona va samarali foydalanish sohani rivojlantirishning keyingi istiqbollarini belgilab beradi. Shu o‘rinda qurilish materiallari ishlab chiqarish sohasining rivojlanish ko‘rsatkichlariga e’tibor qaratish joiz. Masalan, 2017 yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJ tarkibiga kirgan korxonalar tomonidan 3,5 trln. so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi, bunda o‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati 108 foizni tashkil qildi. Agar 2016 yilda 120 turdagi qurilish materiallari ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 2017 yilda ushbu ko‘rsatkich 180 turdan oshib ketdi. 2017 yilda sement – 7768 ming t yoki 124,8%, devor materiallari – 74 mln. dona yoki 106,2% mahsulot ishlab chiqarildi. 2018 yil yakunlariga ko‘ra 4,6 trln. so‘m miqdoridagi qurilish-sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish va o‘sish sur’ati 104 foizni tashkil etishi kutilmoqda. Joriy yilning 9 oyi ichida 3,5 trln. so‘mdan ortiq hajmdagi qurilish materiallari ishlab chiqarildi va o‘sish sur’ati 2017 yilning shu davriga nisbatan 102,2 foizni tashkil qildi. Iqtisodiy resurslar ehtiyojlarni qondirish uchun ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan tabiiy va inson imkoniyatlarining barcha turlari hisoblanadi. Ko'p sonli turli xil mahsulotlar - xizmatlar va mahsulotlar yaratadi. Shuning uchun ishlatilgan resurslar soni ishlab chiqarish hajmi kabi katta bo'lishi kerak. Aslida, shuningdek, boshqa imtiyozlar boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan turli xil imtiyozlar mavjud. Ularning barchasi bir nechta yirik guruhlarga birlashtirilgan. Keling, ularni batafsil tahlil qilaylik. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari Bu nom barcha turdagi toshqini, er, o'rmonlar, suv, flora, fauna, iqlim va dam olish imkoniyatlarini birlashtiradi. Tabiiy iqtisodiy resurslar turli yo'llar bilan shug'ullanadilar iqtisodiy faoliyat: Ishlab chiqarishning asosiy asosi sifatida ular zudlik bilan hududni anglatadi ishlab chiqarish ob'ektlari; Ular qazib olish sanoatida qo'llaniladigan manbalar sifatida; Ishlab chiqarish faoliyati ob'ektlari sifatida ular qishloq xo'jaligida taqdim etiladi. Er cheklangan va deyarli almashtirib bo'lmaydigan manba, shuning uchun u foydalanuvchilar va davlat himoyasida ehtiyot bo'lish kerak. Dunyodagi qishloq xo'jaligidan beparvolik munosabati yilida olti million gektardan oshadi. Ikki yarim asrlarda bunday tezlikda, insoniyat qishloq xo'jaligiga mos keladigan barcha erlarni yo'qotish uchun xavf tug'diradi. Ushbu turdagi resurslar sanoat (iqtisodiy) faoliyatida band bo'lgan odamlarni qamrab oladi. Texnik taraqqiyot va avtomatlashtirishga qaramay, ishlab chiqarish jarayonida mehnatning roli sezilarli darajada pasaymaydi. Buning sabablari, birinchi navbatda, o'sib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun zamonaviy ishlab chiqarishda hal qilingan vazifalarni murakkablashtirish. Ikkinchidan, ish intellektual, ya'ni aqliy harakatlarning o'sishiga olib keladi. Uchinchidan, faoliyatning ko'plab sohalarida yuqori xavf va javobgarlik - masalan, atom va havo transporti va boshqalar mavjud. Odamlar aniq texnik va tashkiliy bilim va ko'nikmalarni, madaniyatni, madaniyatlar nafaqat mehnat qilish deb hisoblanadi, balki butun mehnat inson kapitalibu ishchilarning rivojlanish darajasini aks ettiradi. 3) kapital. Ushbu turdagi resurslar tarkibiga (uskunalar, mashina, uskunalar, transport, bino va inshootlar) va moliyaviy imkoniyatlar (banklar va jismoniy shaxslar tomonidan boshqariladigan mablag'lar, ularni kreditlar va investitsiyalar shaklida foydalanishga topshirish). 4) tadbirkorlik qobiliyati. Ushbu iqtisodiy resurslar boshqalardan alohida toifaga ajratiladi va foydali biznesni asoslash va ularni samarali boshqarish qobiliyatini anglatadi. Har bir inson ham tadbirkorlikka tabiiy qobiliyatga ega emas, shuning uchun hamma ham muvaffaqiyatli ishbilarmonlarga aylana olmaydi. Ishlab chiqarish texnologiyalarini bilishga qo'shimcha ravishda muvaffaqiyatli rivojlangan sezgi, aloqa ko'nikmalari va e'tiqodlarini o'z ichiga oladi. 5) ma'lumotlar. Axborot iqtisodiy resurslari ehtiyojlar, imkoniyatlar, ishlab chiqarish va boshqarish texnologiyalari, narxlari va hokazolarini o'z ichiga oladi. Hozirgi jamiyatda quyidagi printsip to'liq amalga oshirilmoqda: kim ma'lumotga ega, u dunyoga egalik qiladi. Shuning uchun u chaqiriladi axborot jamiyati. Hozirda kompyuter texnologiyalari aniqlanmoqda tarmoq tizimlari To'plash va ma'lumotlarni uzatish. Resurs - bu turli insoniy ehtiyojlarni qondirishingiz mumkin bo'lgan narsa. Ushbu maqola atamaning kelib chiqishi, shuningdek, asosiy turlarning asosiy turlari to'g'risida muhokama qilinadi. Iqtisodiyotning har bir tarmog‘ida bo‘lgani kabi qurilishda ham investitsiya loyihalarini o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirish hamda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish borasida keng ko‘lamli ishlar davom etmoqda. Yurt- boshimizning 2018 yil 1 avgustdagi «O‘zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni investorlarni qo‘llab-quvvatlash va ular faoliyati uchun sharoit yaratishda muhim qadam bo‘ldi. Bozor munosabatlari, ichki va tashqi bozordagi raqobat investitsiya loyihalarini amalga oshirishda ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish va mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqarishni o‘zlashtirishni taqazo etadi. «O‘zqurilishmateriallari» AJda «yo‘l xaritalari» ishlab chiqilib, investitsiya loyihalarini amalga oshirishni ta’minlash uchun mas’ul shaxslar va muayyan muddatlar belgilanmoqda. Har bir loyiha bo‘yicha tarmoq grafiklari tasdiqlanadi. O‘tgan yili keramik plitka, santexnika mahsulotlari, keramogranit, sendvich- panellar, yumshoq tom materiallari, kompozit armatura, suyuq gulqog‘ozlar, issiqlikni o‘tkazmaydigan materiallar kabi o‘ndan ortiq yangi turdagi import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 23 dekabrdagi Investitsiya dasturiga muvofiq 2017 yilda 72,4 mln. AQSh dollari qiymatidagi mablag‘larni o‘zlashtirish, shu jumladan, 15,3 mln. AQSh dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb qilish hisobidan 13 ta loyihani amalga oshirish, 38,1 mln. AQSh dollari qiymatidagi to‘rtta ob’ektni foydalanishga topshirish va 217 ta yangi ish o‘rnini yaratish nazarda tutilgan edi. Yakunda amalda 73,3 mln. AQSh dollari o‘zlashtirildi, bu prognozga nisbatan 101,3 foizni tashkil qiladi. Shuningdek, Surxondaryo viloyatidagi «Termizta’minoti» XKda g‘o‘zapoyadan yog‘och-qirindi plitalari ishlab chiqarish, «Ohangaronsement» AJda texnologik liniyani modernizatsiya qilish, «Fruits Season Navoiy» MChJda yiliga 60 ming kub. m quvvatga ega bo‘lgan noruda qurilish materiallarining turli fraksiyalarini ishlab chiqarish hamda «Qizilqumsement» AJda o‘rtacha maydalash konusli maydalash mashinasini o‘rnatgan holda ikkilamchi maydalash tizimini modernizatsiya qilish investitsiya loyihalari amalga oshirildi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev «Asosiy maqsadimiz – mamlakatimizning rivojlanishini, xalqimiz farovonligini ta’minlashdan iborat» deya ta’kidlaydi. Buning uchun avvalo, iqtisodiyot raqobatbardosh bo‘lishi, mahsulot esa o‘zimizda ishlab chiqarilishi kerak. Ushbu maqsadda mahalliylashtirish dasturlari ishlab chiqilmoqda. Mahalliylashtirish dasturlari ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida kooperatsion aloqalarning rivojlanishiga xizmat qi- lib, mahsulot sifati oshishiga va import o‘rnini bosuvchi, eksportbop mahsulotlar assortimenti kengayishiga xizmat qilmoqda. 2017 yil yakunlariga ko‘ra mahalliylashtirish dasturlariga muvofiq «O‘zqurilishmateriallari» AJ tomonidan 103,2 mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi, bu prognozga nisbatan 136,8 foizni tashkil qiladi. Keramikadan tayyorlangan santexnika, qirqiladigan tozalash abraziv doiralar, kompozit armatura, elektr cho‘tkalar, kaprolon mahsulotlari yangi texnologiya – 3D printerni qo‘llagan holda qoplama keramik plitka ishlab chi- qarish shular jumlasiga kiradi. Avval chetdan keltiriladigan mahsulot turlarini o‘zimizda ishlab chiqarish va shu tariqa, import hajmini qisqartirish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish hisobidan 39,4 mln. AQSh dollari (prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 135,3%) miqdoridagi valyuta mablag‘lari tejaldi. Joriy yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJda 120,3 mln. AQSh dollari qiymatidagi kapital qo‘yilmalarni o‘zlashtirgan holda sakkizta investitsiya loyihasini amalga oshirish rejalashtirilgan. Bu mamlakatimiz Prezidentining 2018 yil 19 iyuldagi «2018–2019 yillarda investitsiyaviy va infratuzilmaviy loyihalarni amalga oshirishni jadallashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarorida nazarda tutilgan. 2018 yilning 9 oyi yakunlariga ko‘ra 78,7 mln. AQSh dollari qiymatidagi investitsiyalar o‘zlashtirildi, bu prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 120,8 foizni tashkil qiladi. Mahalliylashtirish dasturlariga muvofiq 2018 yilda 132,5 mlrd. so‘m qiymatidagi mahsulot ishlab chiqarish kutilmoqda. Bu ko‘rsatkichga erishish qiyin bo‘lmaydi, chunki joriy yilning 9 oyida 115,9 mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi, bu prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 2,7 marta ko‘pdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 28 sentyabrdagi qarori bilan 2016–2020 yillar mobaynida umumiy qiymati 1,23 mlrd. AQSh dollarini (shu jumladan: o‘z mablag‘lari – 307,3 mln. doll., banklar kreditlari – 313,4 mln. doll. va jalb eilgan xorijiy investitsiyalar – 609,4 mln AQSh dollari) tashkil qiladigan 80 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Amalda 2016 yilda 160,4 mlrd. AQSh dollari umumiy qiymatidagi 37 ta loyiha amalga oshirildi, shundan o‘z mablag‘lari 93,6 mln. AQSh dollarini, kredit moliyaviy mablag‘lari 44,1 mln. AQSh dollarini va xorijiy investitsiyalar 22,7 mln. AQSh dollarini tashkil qildi. 2017 yilda 23 ta loyiha amalga oshirilib, 108,4 mln. AQSh dollari qiymatidagi kapital qo‘yilmalar o‘zlashtirildi. Ushbu vazifani bajarish maqsadida 2018 yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJ tomonidan 207,3 AQSh dollari qiymatidagi 15 ta loyiha amalga oshirilishi kerak edi. Amalda o‘tgan 9 oy mobaynida rejalashtirilgan moliyaviy mablag‘larning 89,3 foizi o‘zlashtirildi, bu 185,1 mln. AQSh dollarini tashkil qiladi. Respublikamizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar o’zining ko’lami va mazmuni bilan iqtisodiyotni barcha jabhalarini qamrab olishi bilan birga tadbirkorlik faoliyatini yuritishda hamda biznesni olib borish imkoniyatlarini kengaytrishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Yurtimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash borasida olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror sur’atlarda rivojlanishiga katta zamin yaratmoqda. Yurtimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash borasida olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror sur’atlarda rivojlanishiga katta zamin yaratmoqda. Ayniqsa, so’nggi yillarda respublikamiz Prezidentining tadbirkorlikni yanada qo’llab-quvvatlash borasida qabul qilgan Farmon va qarorlari kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlarini o’z faoliyatlarini yanada kengaytirishlariga va ishlab chiqarishni samarali tashkil etishga keng imkoniyatlarni ochib berdi. Ma’lumki, kichik biznesning respublikamiz yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 2014-yil yakuniga ko’ra 56,6% ni tashkil etgan. Bunda ayniqsa, real sektorda xalq iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan va yangi mahsulotlarni ishlab chiqarayotgan mahalliy kichik biznes korxonalarining salmog’i kundan-kunga ortib bormoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish orqali mamlakatimizning chekka joylarida yangi ish o’rinlari yaratilishi bilan birga xalqimizning farovonligi ortishiga zamin yaratadigan ichki bozorimizda talab yuqori bo’lgan sifatli mahsulotlarni ishlab chiqarish ko’payib bormoqda. Bugungi kunda “O’zbekistonda ishlab chiqarilgan” rukni ostida respublikamizning kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar ichki bozorda o’zining sifati va arzon narxi bilan nafaqat xalqimizga manzur bo’lmoqda, balki xorijiy bozorlarda ham o’z xaridorlarini topmoqda. Ma’lumki, mahsulot ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan tadbirkorlik sub’yektlari mahsulotni bozorda tez tanilishga erishish, reklama qilish, uni mahalliy bozorda sotish hamda dilerlik tarmog’ini yaratish masalalarida dastlabki qo’llab- quvvatlashga ehtiyoj sezadilar. Shu munosabat bilan 2013-yildan boshlab, O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi xalq iste’mol tovarlarini ishlab chiqarishni yo’lga qo’ygan tadbirkorlik sub’yektlarini qo’llab-quvvatlash maqsadida, ommaviy axborot vositalari ishtirokida “O’zbekistonda ishlab chiqarilgan” rukni ostida kichik biznes korxonalari ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning taqdimotini o’tkazish tashabbusini ilgari surmoqda, deya xabar beradi palata matbuot xizmati. 2014-yilda respublika hududlarida “O’zbekistonda ishlab chiqarilgan” rukni ostida 350 dan ortiq kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari ishtirokidagi 12 ta taqdimotlar o’tkazildi. Kichik biznes korxonalari tomonidan o’tkazilgan taqdimotlar mobaynida turli iste’mol va noiste’mol mahsulot turlari namoyish etildi. Shuningdek, Xorazm, Sirdaryo, Samarqand, Buxoro viloyatlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi va Toshkent shahrida yurtimiz tadbirkorlari ishtirokidagi ko’rgazmalar o’tkazildi. Ushbu tadbirlarda jami 319 nafar kichik biznes sub’yektlari ishtirok etdi. Istiqlol yillarida iqtisodiyotimiz va uning yetakchi tarmoqlari, jumladan elektrotexnika sanoati jadal sur’atlarda rivojlanib bormoqda. O’tgan yil yakunlariga ko’ra, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari umumiy hajmida elektrotexnika sanoati ulushi qariyb 2 foizni tashkil etdi. Ana shu omillarni hisobga olgan holda, bu yilgi “O’zbekistonda ishlab chiqarilgan” rukni ostidagi ko’rgazma elektrotexnika sohasiga bag’ishlanadi. Prezidentimizning shu yil 4 martidagi 2015-2019-yillarda ishlab chiqarishni tarkibiy o’zgartirish, modernizatsiya va diversifikatsiya qilishni ta’minlash chora- tadbirlari to’g’risidagi farmoni elektrotexnika sanoatini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi. Hujjatga muvofiq, sohada umumiy qiymati 268,5 million dollarlik 39 istiqbolli investitsiya loyihasini amalga oshirish rejalashtirilmoqda. Tadbirda “FOTON” MCHJ, “AZN” MCHJ, “UZTELMASH” MCHJ, “ROISON ELECTRONICS” QK MCHJ, “Alubond Composite Material” QK MCHJ, “O‘zelektroapparat” QK MCHJ va boshqa tadbirkorlik sub’yektlari ishtirok etdilar. Mazkur tadbirdan ko’zlangan maqsad kichik biznes sub’yektlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni respublikamiz ommaviy axborot vositalari yordamida xalqimiz e’tiboriga yetkazish hamda ularning mahsulotini mahalliy bozorlarda keng tarqalishiga ko’maklashishdan iboratdir. Tashqi bozorda korxonalarimiz mahsulotlariga bo‘lgan talab tobora ortib bormoqda. Bugungi kunda Rossiya, Ukraina, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Turkmaniston bozorlarida korxonalarimiz tomonidan ishlab chiqarilayotgan keramik plitka, santexnika, quruq qurilish aralashmalari, gipsokarton, pishiq g‘isht, tabiiy toshdan qoplama mahsulotlar, ohak, polipropilen quvurlar, fitinglarga talab ortib bormoqda. 2017 yil yakunlariga ko‘ra, qurilish materiallari eksporti 113,1 mln. AQSh dollarini tashkil qildi. 2018 yilda 55 mln. AQSh dollari qiymatidagi mahsulotlarni eksport qilish ko‘zda tutilgan. O‘tgan 9 oyda eksportning haqiqiy hajmi 40 mln. AQSh dollarini yoki prognozga nisbatan 100,4 foizni tashkil qildi. Korxonalarda eskport nomenklaturasi va geografiyasini kengaytirish ishlari davom etmoqda. Joriy yilda eksport qilinadigan tovarlar assortimenti 40 nomdan 45 nomgacha oshdi. Yangilangan ro‘yxatdan ilgari eksport qilinmayotgan santexnika va keramik plitka tarlari, asbest mahsulotlari, sement va me’moriy oyna joy oldi. Mahsulotlarimizni import qiluvchi mamlakatlar qatoriga Tojikiston va Afg‘oniston qo‘shildi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri ishbilarmonlik aloqalari va o‘zaro foydali hamkorlikni o‘rnatish doirasida turli qurilish materiallari namunalari Pokistonning yirik «BaxriyaTaun» kompaniyasiga, pardozlash toshlari namunalari Belorus korxonalariga, bazalt tosh namunalari Hindiston kompaniyalariga yuborildi. 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida mamlakatimiz tovar ishlab chiqaruvchilarining faoliyatini rag‘batlantirishga doir yangi chora-tadbirlar ko‘zda tutilgan. Qurilishni faollashtirish, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash, qat’iy tejash rejimini joriy etish, texnologik ja- rayonlarni ratsionallashtirish, ishlab chiqarishning material sarfini va energiya sarfini kamaytirish yo‘li bilan ishlab chiqarish xarajatlarini keskin qisqartirish hiso- bidan tarmoqning raqobatbardoshligini yanada oshirish dolzarb vazifalar sirasiga kiritildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriga muvofiq o‘tkazilgan texnik audit asosida «O‘zqurilishmateriallari» AJ korxonalarida umumiy qiymati 9 mln. AQSh dollarini tashkil qiladigan 51 ta ma’naviy va jismoniy eskirgan texnikani zamonaviy, energiya samaradorligi yuqori bo‘lgan asbob-uskunalarga almashtirish va yangilash nazarda tutilgan. 2017 yilda 6 ta korxonada 9,8 mln. AQSh dollarini o‘zlashtirish hisobidan 52 ta asbob-uskuna almashtirildi va yangilandi, 2018 yilda 15,7 mln. AQSh dollari qiymatidagi 35 ta asbob-uskunani yangilash ko‘zda tutilgan. Joriy yilning 1 oktyabr holatiga ko‘ra 11 ta asbob- uskuna modernizatsiya qilindi, asbob-uskunalarni modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash bo‘yicha amalga oshirilgan loyihalarning umumiy qiymati 5,7 mln. AQSh dollarini tashkil qildi. Tarmoq korxonalarining ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish maqsadida mahsulot tannarxini bir yilda o‘rtacha 8,1 foizga pasaytirish jamlama parametrlari tasdiqlangan. Umuman olganda, 2017 yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJ faoliyatida yangi samarali texnologiyalarni, shu jumladan, energiya va resurslarni tejovchi texnologiyalarni joriy etish hisobidan 109,5 mlrd so‘mlik mahsulotning tannarxi pasaytirildi. Bir vaqtning o‘zida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017–2021 yillarda qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiya samaradorligini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida»gi qarorini bajarish yo‘lida yoqilg‘i-energetika resurslarini tejashga doir tashkiliy-texnik tadbirlar ishlab chiqilib, tasdiqlandi. Ishlab chiqarishning energiya sarfini kamaytirish maqsadli parametrlari 3,8 foiz darajasida belgilandi. Shu bois 2017 yil yakunlariga ko‘ra 27,6 mln. kub. m tabiiy gaz, 27,9 mln kVt/ch elektr energiyasi va 215,7 tonna neft mahsulotlari tejaldi. 2017 yilda energiya sarfini rejalashtirilgan darajada kamaytirishga erishildi. Har qanday soha rivoji yetuk va bilimli kadrlarga bog‘liq. Yosh mutaxassislarning faol bo‘lishga, innovatsion g‘oyalar, loyihalar va texnologiyalarni joriy etishga va yangi ish o‘rinlarini yaratish orqali aholi bandligini ta’minlashga intilishlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash siyosati o‘z mevasini bermoqda. Bugungi kunda tarmoq korxonalarida zamonaviy va ilg‘or bilimlarni egallargan yuqori malakali mutaxassislar mehnat qilmoqda. Ish bilan ta’minlash ko‘rsatkichlari ham ijobiy dinamikaga ega: 2017 yilda 1467 nafar kishi ishga joylashtirildi, 2018 yilda 1468 ta yangi ish o‘rni, shu jumladan, investitsiya dasturlarini amalga oshirish hisobidan 178 ta ish o‘rni, tarmoqni rivojlantirish dasturini amalga oshirish hisobidan 1213 ta ish o‘rni va kasanachilikni rivojlantirish dasturini amalga oshirish hisobidan 77 ta ish o‘rni barpo etildi. Joriy yil boshidan buyon o‘tgan 9 oy mobaynida 831 ta yangi ish o‘rni barpo etildi, bu prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 104,7 foizni tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda qurilish materiallari tarmog‘i iqtisodiyotning eng istiqbolli va jadal rivojlanib borayotgan yo‘nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilar ekan, uni mustahkamlash – O‘zbekiston sanoatini rivojlantirish strategiyasining muhim asosi bo‘lib xizmat qiladi. |