Mavzu: muskullar sistemasiga umumiy tushuncha. Muskullar sistemasi klassifikatsiyasi, tuzilishi

MUSKULLARNING SHAKLI 
Muskullar shakli xar xil bo’lishi bilan bir-biridan farq qiladi, bu esa ma’lum 
darajada muskulning joylashishiga va bajaradigan ishiga bog’liqdir. 
Muskulning uchasosiy shakli, ya’ni uzun, qisqa va keng shakllari bor. Uzun 
urchuqsimon muskullarda markaziy qismi muskul qorinchasi bo’lib, u muskulning 
uch tomonlarida torayadi va uning pay qismi bilan tutashadi.Uzun yoki disksimon 
muskulning o’rta qismi asosan muskul t olalaridan tashkil topib ikki uchi esa 
ingichkalashib payga aylanib suyaklarga birikadi .Muskullarning yo’g’onlashgan

---

urta qismi muskul qorinchasi deyilsa, muskulning proksimal(tanaga yakin 
tomoni)dagi kismi boshchasi,distal(markazdan uzoq ) tomonidagi esa dum qismi 
deyiladi.Disksimon muskullar ko’proq qo’l va oyoqlarda joylashadi, bu 
muskullardatolalari bir-biriga nisbatan paoraldlel xolda zich joylashadi. 
Qisqa muskullarga mayda va kalta muskullar kiradi Bular xam pay qismlari, 
yani boshlanadigan va bir ikadigan qismlarga ega.Bunday muskullar ko’plab 
umurtqa pog’onasi atrofida uchraydi. Keng yoki yassi muskullar tana bo’shliklari 
devorlarini xosil qilishda ishtirok etadi.Bularga misol qilib qorin ko’krak va 
orqaning yuza muskullarini olish mumkin.Keng muskullarning paylaori ularga 
keng yoki yassi bo’lib birikadi.Bunday paylarga aronevroz deyiladi.Muskullarning 
vazifasi va joylashgan joyiga karab,xar xil shakllarda xam uchraydi.Masalan 
to’rtburchakli,yumalok ,deltasimon ,va kambalasimon.Ayrim muskullar suyakning 
turli qismlaridan boshlanibbitta tanacha va bitta dum xosil qilib suyakka 
tutashadi.Bunday muskullarga ikki boshli ,uch boshli va to’rtboshli muskullar 
misol bo’ladi.Ikki qorinchali muskul o’rtasidan pay bilan bo’lingan bo’ladi. 
Sklet muskulaturasi muskl tolalarining yo’nalishiga qarab xam 
farklanadi.Muskul tolalari bir-biriga nisbatan parallel xolda zichjoylashishi 
mumkin.Bularga misol qilib duksimon muskullarni olamiz.Agar muskul tolalari 
payga bir tomondan qiyshiq xolda tutashsa bunday muskullar bir patli, ikki 
tomondan qiyshik xolda tutashsa ikki patli, xamma tomonda qiyshiq xolda tutashsa 
ko’p patli muskul deyiladi.Misol deltasimon mukskul.Ayrim muskulning tolalari 
aylanma, yani sirkulyar xolda joylashishi xam mumkin. Masalan og’iz va anal 
teshigining aylanma muskullari .Ayrim xollarda muskul bir necha joyidan pay 
ulog’ichlari bilan bo’lingan bo’ladi.Bularga ulog’ichli muskullar deyilib.masalan. 
korinning to’g’ri muskuli. Muskullar funksiyasiga qarab bukuvchi .yozuvchi 
.aylantiruvchi (ichkariga va tashqariga) .ko’taruvchi. yakinlashtiruvchi. 
uzoqlashtiruvchi. aylantiruvchilarga bo’linadi. 
Muskullarning kiskarib gavdaning turli kismlarida xar xil xarakat sodir 
qilishda bevosita ishtirok etadigan yordamchi kismlari bo’lib ularga paylar fassiya 
va bo’gimlar kiradi.Muskullarning ikki uchi cho’ziluvchanligi chegaralangan.og’ir 

---

yuklarni kutarishga chidamli va nixoyatda pishiq paylardan tashkil 
topgan.Masalan son to’rtboshli m uskulining cho’ziluvchanlik darajasi 400 kg.ga 
teng.Agar paylarning cho’ziluvchanlik xususiyatini ularning kundalang qismiga 
qarab ulchaydigan bo’lsak,1 mm 2 kundalang kesimiga ega pay 7 kg.gacha yukni 
chuzilmasdan ko’tara oladi.Paylarning bunday xususiyati ularning uziga xos 
morfologik tuzilishga ega ekanligidan dalolat beradi.Paylarni xosil kiluvchi 
to’qima nixoyatda pishik kollagen tolalar yig’indisidan bog’lamchalar xosil qilib 
tuzilgan. 
Muskullarning 
yordamchi 
apparatlariga 
fassiya,fibroz 
va 
sinovial 
bug’in.Fassiya shakllangan zich biriktiruvchi to’qimadan tashkil topgan bo’lib,bitta 
yoki bir nechta muskullar guruxini ustki tomondan o’rab turadi.Masalan bukuvchi 
va yozuvchi gurux muskullari yoki panja,yelka,bilak,boldir va boshka 
muskullarni.Fassiya ayrim azolar,yani qon tomir va nerv tutamini xam ustidan 
o’rab turadi.Fassiya muskullarni tashki tomondan o’rab,kisqarganida muskul 
tolalarini tarqalib ketmasligini taminlaydi.Ularni xaddan tashkari kiskarishdan 
saklab muskul tolalari uchun tayanch vazifasini bajaradi.Bulardan tashkari 
fassiyalar xar xil patologik jarayonlarni bir muskuldan ikkinchisiga utishiga 
tuskinlik kiladi.Fassiyalarning ustki tomoni sillik bo’lib kiskarish jarayonida 
atrofidagi muskullar bilan ishkalanadi.Sillik va erkin kiskarishni taminlab 
zararlanishni oldini oladi.