Mavzu: Mustaqil so’z turkumlari. Fe’l va ot va so’z turkumlari reja
Yüklə 30,17 Kb.
|
|
Tuzilishiga ko’ra turlari
Fe’llar ham tuzilishiga ko’ra sodda, juft, takroriy va qo’shma bo’ladi. Sodda fe’llar 2 ga bo’linadi: 1. Tub sodda: bormoq, kelmoq, o’qimoq,turmoq, to’xta-moq va hokazo. 2. Yasama sodda: kechikmoq, birlashmoq, ranjimoq, oqarmoq, garangsimoq. Juft fe’llar asosan ikki ko’rinishda uchrashi mumkin: 1. Biri ravishdosh shaklida, ikkinchisi boshqa shaklda: aylanib - orgilmoq, yeb-ichmoq, yelib-yugurmoq, yayrab-yashnamoq, o’ynab-kulmoq, qo’llab- quvvatlamoq. 2. Har ikkalasi bir xil shaklda (ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasining juftlashgan shakli ham shunga kiradi): aylanib-o’rgilib, aytmay-netmay, aldab- suldab, aralashib-quralashib, baqirib-chaqirib, buralib-suralib, bo’zarib-gezarib, yeb-ichib, yegan-ichgan(i), yelib-yugurib, yig’lab-siqtab, indamay-netmay, kelib- ketib, o’lib-tirilib, kirib-chiqib, o’tirib-turib. 7
yugurmoq, yayrab-yashnamoq, o’ynab-kulmoq, baqirib-chaqirib, ko’rgan-bilgan, oshirib-toshirib, ochilib-sochilib, oqizmay-tomizmay, yuvib-tarab, o’tgan-ketgan, qisinib-qimtinib, qo’shilib-qorilib. Ikkinchi qismi yakka ishlatilmaydigan fe’llar: aldab-suldab, yig’lab-siqtab, yamab-yasqab, qotgan-qutgan. Turli fe’llardan tashqari bir fe’lning ikki shakli ham juftlashishi mumkin: 1. Fe’l funksional shakllarining bo’lishli va bo’lishsiz ko’rinishlari: aytish- aytmaslik, yetar-etmas, bilib-bilmay, bo’lar-bo’lmas. 2. Ravishdoshning har xil ko’rinishlarini olgan fe’llar: keta-ketguncha, o’la - o’lguncha (bular ravishga ko’chgan deb hisoblanishi ham mumkin). Takroriy fe’llar. Fe’llar asosan ravishdosh va sifatdosh shakllarida takrorlanadi. M.: yurib-yurib, kula-kula, yig’lay-yig’lay, turib-turib, pishgan- pishgan, chiniqqan-chiniqqan. Qo’shma fe’llar tarkibidagi qismlarning qaysi so’z turkumiga mansubligiga ko’ra 2 ga bo’linadi: 1. Fe’l+fe’l tipidagi qo’shma fe’llar. Bular barmoq bilan sanarli: sotib olmoq, olib bormoq, olib kelmoq, olib chiqmoq, olib qochmoq, ishlab chiqarmoq, chiqarib olmoq. 2. Fe’l bo’lmagan so’z+fe’l tipidagi qo’shma fe’llar. Bular ancha ko’p. Ularni hosil qilishda qilmoq, etmoq, aylamoq, bo’lmoq, bermoq, olmoq, topmoq, yemoq, urmoq, ko’rmoq, kelmoq, keltirmoq kabi yordamchi fe’llar qatnashadi. M.: abgor bo’l//et, ado bo’l//qil, aziyat chek//tort, azm et// qil, azob ber//tort//chek, ayb et//qil, avf et//qil, ayyu hannos sol//tort, aks et, alik ol, amal ol//qil, ato et //qil, avf et // qil, afsus et //qil, bayon ayla//et//qil, bajo et//qil//keltir, band et//qil//bol, barbod ayla//qil// et//bog’ barpo et//qil, baraka top, barham ber//top, barq ur, baxsh et, baham ko’r, baho ber, bahra ol//top, bahramand bo’l, bans et//qil, bedor bo’l // et, bezor bo’l // qil, bid-bid qil, bino bo’l // qil // qo’y, bong ur, bunyod qil // et, vafot et, vafot et//qil, voz kech, voyaga yet, voqe bo’l, garov bog’la // o’yna, girgitton bo’l, giriftor bo’l // qil, gum bo’l // qil, gumdon bo’l//qil, da’vat et //qil, yod et // ol, jabr ko’r//qil, javob ber // ol // qaytar, jazm et // qil, jalb et // qil, jiz et, jilva qil, jilo ber, judo bo’l // qil, zabt et //qil, zada bo’l//qil, zikr et //qil, zomin bo’l, zor bo’l//qil, izza bo’l//qil, izn ber//so’ra, izhor et//qil, imo et//qil, inkor et//qil, intizor bo’l//et //qil, isyon ko’tar//’qil, isloh et// qil, isnod keltir, iste’fo ber, istilo qil // et, itoat qil, ifoda et // qil, ixtiro et // qil, ishtirok et, ishg’ol et // qil, iqror bo’l//qil, yo el bos //koo’rsat //ol/qo’y, kalla ur//tashla, karomat qil //ko’rsat, kasal bo’l, kashf et//qil, ko’ngil ber//qo’y, lat ye, madh yet//qil, mazax qil, mayl qil//ko’rgiz, mashq qil, mag’lub bo’l//qil//et, mahliyo bo’l//’qil//’et, muolaja qil, musodara qil//et, muhayyo qil, nazar sol//et, nazorat qil//et, namoyon bo’1 //et//qil, namoyish qil//et, nasib bog’//et //qil, nashr et // qil, na’ra tort // ur, nido qil, ovora bo’l //qil, ogoh bo’l // qil // et, odim ot // tashla, ozod bo’l //et // qil, ont ich, orzu et // qil, oro ber, paydo bo’l // et // qil, pand ye, parvo et // qil, ravo ko’r, ravshan et, razm sol, rasvo bo’l//et //qil, rashk qil, raqs et //-ga tush, rioya et //qil, ro’y ber, ro’yobga chiq, sajda qil, sayr et //qil, sarson bo’l//qil//et, sodir boo’l // qil, tavof et // qil, tavsiya et // qil, tadqiq et // qil, tayyor bo’l // et // qil, talaffuz et //qil, talqin et // qil, tan ber // 8
tasalli ber, tasavvur qil, targ’ib et, tasdiq qil, taslim bo’l, taxmin qil, tashkil top, ta’lim ber//ol, ta’sir et//qil, ta’qib et//qil, taqdim et//qil, taqozo et//qil, tahlil et//qil, tob ber//keltir, tor-mor qil//et, uh tort, faraz qil, faryod sol//chek//ur// qil, fatvo ber, fosh et//qil, xabar ber//et//qil, xalal ber//et, xalaqit ber, xalos bo’l // qil, xarid qil, xafa bo’l // qil, xulosa qil, xunob bo’l // qil, xurrak ot//tort, xursand bo’l//qil//et, shaydo bo’l//qil, shalabbo bo’l, sharh et//qil, shikoyat et//qil, shod bo’l//et //qil, shitir//shiq//shig’// shuv//yalt//yarq//qilt//qimir//g’iz//g’iq et//qil, qadam bos//tashla// qo’y, qayd et//qil, qalam sur//tebrat, qarshiol, qasamyodet//qil, qatlet //qil, qiron kel // sol, qulluq qil, qo’zg’olon qil//ko’tar, g’arq bo’l//qil// et, havas qil, hal bo’l//qil, hazm qil, hurmat qil. Yüklə 30,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|