Mavzu: Nochiziqli elektr zanjirlarning asosiy xossalari va xususiyatlari

V. Rele effekti Kup kiymatli funksiya bilan ifodalanadigan va pasayuvchi uchastkali xarakteristikaga ega bulgan nochizik zanjirlar xamda elementlar nazariy va amaliy jixatdan aloxida kategoriyani tashkil etadi. Bu kategoriyadagi zanjir va elementlar kuyidagi xossalari tufayli dikkatga sazovordir. Rasm 3 da uchta I, II, III xarakterli uchastkalarga bulingan, egri chizik bilan tasvirlanuvchi nochizik boglanish u(x) kursatilgan. Berilgan xarakteristikaning kup kiymatli funksiya bilan ifodalanishiga sabab shuki, x ning bitta kiymatiga «y» ning birdan uchgacha bulgan kiymatlari mos kelishi mumkin. Xakikatan, agar 1 egri chizikning «g» nuktasidan chap tomonda va 111 egri chizikning «b» nuktasidan ung tomonda x ning xar bir kiymatiga «y» ning bitta kiymati tugri kelsa, «ag» va «bv» kesmalarning oraligida, ya‘ni «b» va «v» (yeki «a» va «g») nuktalar oraligida x ning xar bir kiymatiga «u: ning nazariy jixatdan ekvivalent bulgan uch xil kiymati tugri kelishi mumkin. Masalan, x 0 argumentning kiymatiga (3-rasm) y=f(x) funksiyaning bir-biriga teng bulmagan uch xil yI, yII va yIII kiymatlari mos keladi. Berilgan u=f(x) xarakteristikaning boshka xususiyati shundaki, agar 1 va 111 uchastkalarda va u ning uzgarishi mos ravishda utsa, 11 uchastkaning urtasida ularning uzgarishi uzaro teskari buladi, ya‘ni 11 pasayuvchi uchastkada x ning ortishi u ning kamayishiga, x ning kamayishi esa, aksincha u ning ortishini yuzaga keltiradi. Agar y=f(x) funksiya nochizik elementning kandaydir volt- amper xarakteristikasi i=f(u) ni ifodalasa, xarakteristikaning ana shu kesmasidan nochizik elementning (yeki butun nochizik zanjirning) karshiligi manfiy deb xisoblanadi. Barcha nochi- zik passiv zanjirlar volt-amper xarakteristikalari shundaki, bu zonada zanjir barkaror ishlay olmaydi, aks xolda zanjir generator rejimida ishlashi kerak buladi. Shuning uchun x ning O dan biror maksimumgacha bir tekis ortishi y ning «a» nuktadan «b» nuktaga, x ning maksimumdan O gacha kamayishi esa y ning «v» nuktadan «g» nuktaga sakrab utishi bilan sodir buladi, ya‘ni xarakteristikada x ni xarakterlovchi nukta uning ma‘lum chegaraviy kiymatlarida 1 uchastkadan 111 uchastkaga (11 uchastkani chetlab) sakrash bilan utadi, va teskarisicha. Bunda f(x) funksiya uzining kiymatini argumentning chegaraviy kiymatlari (x  xa ва x  xb ) da yukoriga va pastga sakrab uzgartiradi, ana shu xususiyat rele effekti deb ataladi.