Mavzu: ona tili darslarida iboralar va tasviriy vositalardan foydalanish

 
Mavzu bo‘yicha e’lon qilingan ilmiy metodik ishlar va bitiruv 
malakaviy ishi tahlili. Iboralar va tasviriy ifodalarni ona tili darslarida 
qo‘llash o‘quvchilarning so‘z boyligini oshirishga dunyoqarashini 
shakllantirishga qaratilgan. Bu borada ko‘plab, ilmiy maqolalar e’lon 
qilingan. O‘quvchilarning ijodiy tafakkuri va nutqini oshirishda iboralarni 
nutqda qo‘llay olishning ahamiyati katta. Iboralar ustida ishlash 5-sinfda 
boshlanadi. Bu mavzu bo‘yicha materiallarga qo‘shimcha tarzda mashq va 
topshiriqlardan foydalanish mumkin. E’tibor Muhammedovaning 
“Iboralar yuzasidan mashq va topshiriqlar” maqolasida iboralar mavzusiga 
oid qo‘shimcha topshiriqlar berilgan. Iboralar bilan bog‘liq mashq va 
topshiriqlarni nafaqat 5-sinfda balki boshqa sinflarda ot, sifat, olmosh, fe’l 
kabi so‘z turkumlari ustida ishlashda ham foydalanish mumkin. Bunday 
mashqlar o‘quvchilarni izlanishga undaydi, darsga qiziqishini oshiradi va
lug‘atlar 
bilan 
mustaqil 
ishlashga 
odatlantiradi. 
Bu 
maqolada 
o‘quvchilarga qiziqarli bo‘lgan mashqlar ularning bilimalarini 
mustahkamlaydigan mashq va topshiriqlar berilgan. 

---

5 
Bu topshiriqlardan nafaqat 5- sinfda balki 6-sinfda o‘tiladigan 
turdosh otlar mavzusida ham samarali foydalanish mumkin. Biz bituruv 
malakaviy ishini yozish jarayonida maqolada keltirilgan topshiriqlardan 
unumli foydalanishga harakat qildik.
O‘quv tarbiya jarayonida o‘qitishning ilg‘or usullari, ya’ni yangi 
pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish vazifasi qo‘yilgan. Biz 
bituruv malakaviy ishini yozish jarayonida iboralar bilan birgalikda 
tasviriy ifodalardan ham ona tili darslarini o‘tish jarayonida foydalanishga 
harakat qildik. Bu borada Muqaddas Toshturdiyevaning “O‘zbek tili va 
adabiyoti” jurnalida e’lon qilingan “5-sinf o‘quvchilariga tasviriy 
ifodalash vositalarini o‘rgatish tajribasidan” deb nomlangan maqolasidan 
keng foydalandik. Maqola 5-sinf darsligidagi tasviriy vositalar mavzusiga 
bag‘ishlangan bo‘lib unda o‘quvchilarning bilimini mustahkamlash, dars 
jarayoniga qiziqishini oshirish maqsadida turli o‘yin topshiriqlardan 
foydalanilgan. Bu topshiriqlar o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini 
shakllantirishga tasviriy vositalar mavzusini yaxshi o‘zlashtirishlariga 
qaratilgan.
Biz bituruv 
malakaviy ishini 
yozish 
jarayonida 
Shavkat 
Rahmatullayevning “O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati” kitobidan 
ham foydalandik.
Bu kitobda nutqimizda keng qo‘llaniladigan umumxalq iboralari, 
ularning umumtil variantlari keltirilgan. Nutqda oz uchraydigan (passiv) 
ibora faol (aktiv) iboralar bilan sinonimik antonimik munosabatda bo‘lsa, 
yaqin ma’noli bo‘lsa, shaklan o‘xshash bo‘lsagina qamrab olingan. 
Kitobda keltirilgan iboralarni dars jarayonida qo‘llashga harakat qildik. 
Iboralar mavzusida ko‘plab izlanishlar olib borilgan. Shulardan biri
M.Hamzaqulovaning “O‘quvchilar nutqini o‘stirishda frazemalarning 
ahamiyati” deb nomlangan bitiruv malakaviy ishini misol qilishimiz 

---

6 
mumkin. Unda asosiy e’tibor iboralar o‘quvchilarning nutqini 
o‘stiruvchi asosiy vositalardan biri ekanligiga qaratilgan. Bu ishning yana 
bir ahamiyatli tomoni unda asosiy e’tibor tilimizda kam qo‘llaniladigan 
nofaol iboralarni o‘quvchilar nutqiga olib kirishga harakat qilingan. Bu 
o‘quvchilar nutqini so‘z boyligini oshirishga xizmat qiladi.