Mavzu: Optik tizimlarning abratsiyalari

PS =
va
PT
= 
bo‘ladi, astigmatik ayirma esa
ST= l= 
=CѲ
2
, 
(4.16)
bu yerda,
C=

---

Eng kichik buzilishlarga ega halqa 
T va S
orasidagi 
M
nuqtada 
joylashadi, biroq ikkala fokusga urinma bo‘lgan plastinkaga bosh 
fokusda tasvirga tushirayotganimizda M nuqta plastinkadan
PM= 
=E
(4.17)
kattalik masofada joylashadi, bu yerda qiymat 
E= 
linza maydonining egrilanishi deyiladi.
Ravshanki, agarda σ va τ
lar
qiymatlari teng va
ishoralari
qarama-qarshi bo‘lsa, maydon egrilanishi nolga teng bo‘ladi, 
plastinkada esa nuqta tasviri halqa ko'rinishda bo‘lib, diametri
2r=ωl=
=C
bo’ladi.
(Aniqlik kiritadigan bo’lsak, bu ham 2
r
va 2
r
cos
Ѳ
o‘qlariga ega ellips 
bo’ladi). Umumiy holda bu ifoda S va T lar orasida joylashgan 
sferadagi tasvirlar uchun to‘g‘ridir, plastinkadagi tasvir esa katta o‘qi 
markazga radial qarshi yo‘nalgan ellips shaklida bo’ladi
2a=2ωPT=τ
=(E-C)
[radian], 
kichik o‘qi esa
2a=2ωPS=
σ
=(E+C)
[radian]. 
Oddiy yupqa linzada
σ 
= —1,7; τ = -3,7
(F = l deb qabul qilingan).
0 ‘rtamiyona axromatik obyektivda
σ 
= —1,7; τ = -3,7
C= 1
;
E
= -2,73; 
m =
15 da markazi bosh o‘qda joylashgan Oy diski
chetlari uchun
2a = 0",5; 
2b = 0",25, 
buni qoniqarli deb tan olishimiz mumkin.
Optik-konstruktorlar fokal maydonni yassi qilishga intiladilar, bu 
ayniqsa keng maydonli fotografik obyektivlar uchun zarurdir. Bu 
masala hal etilgan obyektivlar anastigmatlar deyiladi. Aytilganlarga 
binoan, anastigmat bosh o‘qidan chetroqda nuqtalaming stigmatik 
tasvirlarini berishi kerak va bu tasvirlaming o‘mi fokal tekislik bo‘lishi 
lozim. Bu maqsad qisman bajariladi. Eng kam yoyilgan halqaning eng 
kichik diametri beriladi va berilgan ko‘rish maydoni

---

diametrida talab etilgan tasvir o'lchamidan ortmaydigan linzalar 
majmuasi tanlanadi. Bunda aplanatiklik talabi o‘z kuchida qoladi.
Anastigmatlardan «Dagor», «Protar», «Tessar», «Kuk tripleti» 
obyektivlari ma’lum.
Shu paytgacha biz uchinchi tartibdagi geometrik aberratsiyalar, 
ya’ni ulaming burchak oMchamlari yorug‘lik kuchi 
A
gaproporsional 
bo'lgan aberratsiyalami ko‘rib chiqqan edik, bu yerda 
A = D: F:
A
3
sferik aberratsiya uchun,
A
2
Ѳ koma uchun,
AѲ
2
astigmatizm uchun.
Yanada yuqoriroq tartibdagi aberratsiyalar mavjud bo‘lib, ular 
odatda sezilarli emas. Biz ta’riflab bergan aberratsiya tasvirlari sof 
holda kam uchraydi va ulaming 
A
hamda Ѳ ga bog‘lanishi murakkab 
sistemalarda boshqacharoq ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Ta’kidlab 
o‘tish joizki, yuqorida keltirilgan mulohazalarimiz faqat mono-
xromatik nurlanishga taalluqlidir. Xromatizm mavjudligi aberratsiya 
o‘lchamlarini to‘lqin uzunligi funksiyasi ko‘rinishiga ega bo‘ladi. 
Masalan, aniq biror sistemada spektming bitta sohasi uchun sferik 
aberratsiya boshqa sohasida saqlangan holda yo‘qotilishi mumkin 
(sferoxromatik aberratsiya). Xromatizm shuningdek, nurlanishning turli 
spektral tarkibiga ega obyekt tasvirlarining siljishiga olib kelishi 
mumkin (vaziyat xromatizmi, kattalashtirish xromatizmi), biroq bular 
faqat astrometrik 
0
‘lchashIar uchun ahamiyatlidir. Uchinchi tartib-dagi 
yana bitta geometrik aberratsiya turini, ya’ni distorsiyani ko‘rib 
chiqaylik.