Mavzu: Optik tizimlarning abratsiyalari
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(
ѳ ) ortib boradi va juda katta qiymatga yetishi mumkin. Koma bilan buzilgan tasvirning nosimmetrikligi tufayli oichashda mikrometr ipini uning yorqin uchiga nishonga olish qiyinlashadi, sistematik xatolar ko‘payadi, natijada koma bartaraf etilmagan obyektiv yoki ko‘zgulardan avvalo astrometrik maqsadlarda foydalanish imkoni boimaydi. Aytib o‘tish lozimki, koma paydo boiishning sabablari sinish yoki akslangandan keyin yigilib boruvchi dasta o‘qdagi simmetriyasini yo‘qotgan bo’ladi, natijada obyektivning turli zonalaridan o'tgan nurlar bosh fokusdan turli masofalarda to‘planadilar. Sferik aberratsiya va koma bartaraf etilgan optik sistemalar aplanatik sistemalar deb nomlanadi. Yom giik kuchlari kichik va burchak ѳ katta bo’lmagan vizual va fotografik kuzatuvlarga moijallangan aplanat obyektivlarning tuzilishi nisbatan sodda. Burchak ѳ katta boigan taqdirda va ayniqsa, yomg’lik kuchlari katta bo’lgan taqdirda aplanatik shartlami bajarish oson ish emas. Yorug’lik kuchi katta Pesval obyektivi, Shteyngel, Bush aplanatlari ma’lum va mavjuddir. Parabolik ko‘zguda F= 1 boigan taqdirda tashqi koma kattadir: = Uning ma’nosi shuki, ѳ= 15’, ya’ni Oy markazi ko‘zgu o‘qida joylashganda Oy chetlari chegarasi va m = 10 da = 2” bo’ladi, biroq yom giik kuchi m — 5 da kattalik 7» ga teng bo’lib qoladi, ya’ni Oyning chetlari juda xira bo’lib tasvirlanadi. Besh metrlik Palomar ulkan teleskopda yorugiik kuchi 1:3,3 ga teng bo’lib, nuqsonsiz yaxshi ko‘rish maydoni diametri atigi 12 mm ni tashkil etadi, uning fokus masofasi 17 m ga tengligini hisobga olsak, bu atigi 2 ⁄ yoy daqiqalarini tashkil etishiga ishonch hosil qilamiz, undan keyin esa koma tasvimi sezilarli darajada buzib yuboradi. Ulkan parabolik ko‘zguIarda buzilishlani kamaytirish uchun shishaning bir turidan tayyorlangan ikkita yupqa va bir-biriga yaqin joylashgan, bittasi musbat, ikkinchisi manfiy, yig‘indisining optik kuchi nolga teng qo‘shimcha Ross afokal sistemalar deb nomlanuvchi sistemalardan foydalaniladi. Ular parabolik ko‘zguning bosh fokusida to‘planayotgan yorug‘lik dastasini tutib qolishadi, 3 linza majmuasi yoki asferik linzalar undan ham yaxshi natija beradi. Ular yordamida Palomar reflektorida yaxshi maydon diametrini 15 sm gacha oshirish imkoni yaratildi, bunda Oy diskining deyarli barchasini sig‘dirishga erishildi. Egrilanish markazida dasta simmetriyasini saqlab qoluvchi diafragmani joylashtirib, sferik ko‘zguni batamom komadan xalos etish mumkin. Uning g‘oyasi quyidagichadir: ixtiyoriy radius boshqalari bilan teng huquqlidir va bu yerda boshqalardan ajralib turuvchi bosh o‘q ham bo‘lishi mumkin emas, shuning uchun optik o‘qdan tashqari buzilishlar ham bo‘lmaydi. Ikkita ko‘zgudan iborat aplanatik sistemalar mavjud. Bunday sistemalar Shvarsshild, Richi, Kretyen, Maksutov, Kudelar tomonidan taklif qilingan. Komaning yorug‘lik kuchiga kvadratik bog‘lanishi yorug‘Iik kuchi kichik bo’lgan sistemalarda komani tuzatishga imkon beradi. Aksincha, astigmatizm deb nomlanuvchi aberratsiya optik o‘qdan kattaroq masofalarda hatto yorug’lik kuchi kichik bo’lgan sistemalarda ham xavfli bo’lib qolishi mumkin, chunki u yorug’lik kuchining birinchi darajasi va optik o‘qdan chetlashish burchagi kvadratiga proporsionaldir. 5. Astigmatizm Astigmatizm hodisasini ko‘rib chiqaylik. Yorqin nuqta linza S dagi bosh o‘q O bilan burchak ѳ hosil qilgan yon o‘q O‘ da joylashgan bo‘lsin. Linzaning halqasimon zonasiga tushayotgan nurlami olib ko‘raylik, bunda zonaning radiusi h, h max = D/2 bo‘lsin. Bu ikkala o‘qni o‘z ichiga olgan tekislikni meridianal deb nomlab, S bilan belgilaylik, unga perpendikular tekislik T esa, sagittal bo‘lsin. Agarda linzaning bosh o‘qini konsentrik aylanalardan va ulami kesib o‘tuvchi diametrlaridan iborat shakl markaziga yo‘naltirsak, qandaydir nuqtada bu shaklning diametri meridianal tekislikda, aylana elementi esa sagittal tekisligida joylashib qolishi mumkin. Linzada egrilangandan so‘ng, meridianal tekislikdagi nurlar T fokusda to‘planadilar, lekin sagittal nurlar hali yig‘ilmagan bo‘ladi. Ular o‘zining fokusi S da yig‘ilganda meridianal nurlar yoyilib ketayotgan bo‘ladi. Fokus T da nuqta tasviri S tekislikga perpendikular to‘g‘ri chiziq kesmasi ko‘rinishida bo‘ladi, fokus S da nuqta tasviri yana to‘g‘ri chiziq kesmasi ko‘rinishida, biroq endi u T tekislikda joylashgan bo’ladi. Fokus T da aylananing har bir nuqtasi tasviri yetarlicha aniq bo’lib ko‘rinadigan aylana yoyi bo‘ylab cho‘ziladi, bu yerdagi nuqta tasviri uning aniq aksi bo’lmay qoladi. Fokus T da aylana diametri keng tasma ko‘rinishiga ega bo’ladi. Fokus S da uning aksi kuzatiladi, ya’ni diametr tasviri aniq, aylananing tasviri esa yoyilgan boiadi. S va T fokuslar orasida nuqta tasviri turlicha joylashgan ellipslaming takrorlangan seriyasidan iborat bo’ladi. Bu seriyadagi eng kichik o’lchamga ega ellips - doira T va S lar orasida joylashgan boiadi. Ana shu joyda muayyan linzaning eng yaxshi fokus nuqtasi deb hisoblanadi. Fokus T va S larning orasidagi astigmatik ayirma deb nomlanuvchi bu masofa 1 qanchalik kichik bo’lsa, shunchalik yaxshi. Agarda linzaning fokus masofasini meridianal va sagittal fokuslar orasidagi masofaninig o‘rtacha arifmetik qiymatini, ya’ni „ Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|