Mavzu: Optik tizimlarning abratsiyalari

6. Distorsiya
Distorsiya nuqta tasvirini buzilishiga olib kelmaydi, balki u 
nuqtalar konfiguratsiyasini, ya’ni o‘zaro vaziyatini buzadi.
Bosh o‘qdan burchak 
Ѳ
ga chetlashgan cheksiz uzoqlashgan 
obyekt tasvirini beruvchi linza L ni faraz qilaylik. Tasvir optik markaz 
C 
dan
 
’ =FtgѲ
 
masofada hosil bo‘lishi kerak edi, aslida tasvir
” =FtgѲ
(1+
E
tg
2
 Ѳ)=
FtgѲ
 
+
E
Ftg
3
 Ѳ
 
=
’ +
’
3
. (4.18)
masofada hosil bo‘ldi. Ilgari burchak Ѳ dan farqlanuvchi tg Ѳ tu-
shunchasi kiritilgan edi, biz uni normal distorsiya deb ataymiz.

---

Sferani tekislikga proyeksiyalash bilan bog‘liq geometrik 
mulohazalardan kelib chiqadigan fotografik astrometriya formula-
larining barchasi normal distorsiyani to‘liq hisobga olsa, anomal 
distorsiyani umuman hisoblash imkoni yo‘q, chunki u turli optik 
sistemalarda nafaqat koeffitsiyent qiymati E jihatidan, balki ishoralari 
ham (E
0) turlicha bo‘ladi. Kichik maydonlarda, masalan normal 
astrograflaming 2° x 2° maydonlarida distorsiya sezilarli emas, biroq 
uni bartaraf etishning maxsus choralari ko‘rilmasa 5° x 5° va undan 
katta maydonga ega keng burchakli astrograf obyektivlarida distorsiya 
ancha kuchli bo‘lishi mumkin. Zonal astrograf 
(D =
160 
mm, F= 
206
 
sm, 
maydon 5° x 5°) yoki AFR-1 asboblarida
 (D = 
240
 mm, F= 
230
 
sm, 
maydon 6° x 6°) o‘matilgan Ross turidagi simmetrik
 
astrografik 
obyektivlar distorsiyasi deyarli nolga teng. Bunday murakkab 
sistemalarda distorsiya aynan 
~
Ѳ
3
qonuniyatga bo‘ysunmasligi 
mumkin, unda uning tadqiqi ancha qiyinlashadi. Fokal teleskopik 
sistemalarda obyektiv distorsiyasi uncha katta bo‘lmaydi, chunki ularda 
burchak Ѳ katta emas; okulyar kattagina distorsiyani kiritishi mumkin, 
lekin u unchalik xavfli emas, chunki undagi distorsiya bir vaqtning 
o‘zida ham tasvimi, ham mikrometr ipini buzadi. 

---

xulosa 
Sifatli tasvirni olish uchun monoxromatik va xromatik aberatsiyalar 
kichik bo'lishi kerak. Odatda ba'zi bir murosali yechim tanlanadi, 
chunki umumiy holatda barcha turdagi abratsiyalarni bir vaqtning 
o'zida yo'q qilish mumkin emas. Ko'pincha tanlangan to'lqin uzunligi 
uchun xromatik aberatsiyadan xalos bo'lish kifoya. Ushbu to'lqin 
uzunliklarini tanlash tabiiy ravishda ma'lum bir optik tizimning 
maqsadiga bog'liq ; masalan, fotografik linzalar, vizual kuzatish uchun 
ishlatiladigan asboblardan farqli o'laroq, odatda spektrning ko'k uchiga 
yaqin ranglar uchun "akromatizatsiyalanadi", chunki oddiy fotosurat 
plitasi inson ko'ziga qaraganda spektrning ko'k mintaqasiga nisbatan 
sezgirroqdir. Albatta, ikkita to'lqin uzunligi uchun akromatizatsiya rang 
xatosini to'liq bartaraf etmaydi. 
Ilgari, Zaydelning beshta buzilishidan uchtasi (sharsimon, 
koma va astigmatizm) tasvirning ravshanligini buzishi aniqlangan 
edi. Qolgan ikkitasi (maydon egri va buzilish) uning holati va shaklini 
o'zgartiradi. Umuman olganda, barcha boshlang'ich aberatsiyalardan 
ham, yuqori darajadagi tartibsizliklardan ham erkin tizim qurish 
mumkin emas; shuning uchun har doim ularning nisbiy qadriyatlarini 
hisobga oladigan mos keladigan echim izlash kerak. Ba'zi hollarda, 
Seidel abrations sezilarli darajada kamayishi tufayli kamayishi 
mumkin. Boshqa hollarda, abrations boshqa turlari paydo bo'lishiga 
qaramasdan, ba'zi bir abrationsni butunlay yo'q qilish kerak. Masalan, 
teleskoplarda koma butunlay yo'q qilinishi kerak, chunki agar u mavjud 
bo'lsa, rasm asimmetrik bo'ladi va pozitsiyaning barcha nozik 
astronomik o'lchovlari o'z ma'nolarini yo'qotadi . Boshqa tomondan, 
ba'zi bir egrilik va buzilishlarning mavjudligi nisbatan zararsizdir, 
chunki ularni tegishli hisob-kitoblar yordamida yo'q qilish mumkin. 

---

Adabiyotlar ro'yxati: 
1. 
Saveliev I.V. Umumiy fizika kursi, 3-jild, optika, atom 
fizikasi. 
2. 
Landsberg G.S Optika. 
3. 
Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi, 4-jild, optika. 
4. 
Tug'ilgan M., Bo'ri E. Optika asoslari 
5. 
Jismoniy entsiklopedik lug'at, ed. A.M. Proxorova.