Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Organik birikmalarning asosiy sinflari
- Trivial yoki empirik nomenklatura.
- Ratsional nomenklatura
- Sistematik (IUPAC) nomenklatura.
|
ORGANIK BIRIKMALAR
OCHIQ ZANJIRLI (ASIKLIK)
Н 2 С
– С H 2 C H 2 Н
2 С
С H 2 С H C H Н С
С H
С
С H
2 С
–
С H 2 O Н
2 С
С H 2 Н 2 С
– С H O
Н 2 С
С H Н С
– С H O
Н С
С H
funksional, polifunksional birikmalar bir nechta bir хil funksional guruhlarga ega bo’ladi. Geterofunksional birikmada bir necha хil funksional guruhlar mavjuddir.
Organik birikmalarning funksional guruh tabiatiga va soniga ko’ra turkumlanishi Organik birikmalarning asosiy sinflari Sinfning nomi Umumiy formulasi Funksional guruh yozilishi nomlanishi Galogen hosilalari
R−Hal
−Hal (−F, −Cl, −Br, −I) galogen Spirtlar, fenollar R−OH −OH
gidroksil Tiospirtlar, tiofenollar R−SH −SH sulfgidril, merkaptoguruh Oddiy efirlar R−O−R −OR
R-oksiguruh Sulfidlar (tioefirlar) R−S−R −SR
R-tioguruh Aldegidlar R−CHO
−C−H aldegid Ketonlar R 2
O
−C−
ketoguruh Karbon kislotalar R−COOH O
−C−OH karboksil Nitrillar R−CN −C≡N
nitril, sianoguruh Sulfon kislotalar R−SO 3
O
−S−OH
O sulfoguruh Nitrobirikmalar R−NO
2
O
−N + →O − nitroguruh Nitrozobirikmalar R−NO
−N=O nitrozoguruh Aminlar R−NH
2
−NH 2
aminoguruh Diazobirikmalar R−N
+ ≡NX
–
−N + ≡NX
–
diazoguruh Azobirikmalar R−N=N−R
−N=N− azoguruh ORGANIK BIRIKMALARNING NOMENKLATURASI Organik birikmalarning nomlash sistemasi organik kimyoning rivojlanish tariхida rivojlanib, takomillashib bordi. Bunda organik birikmalarni nomlashda asosan uchta nomlash sistemasini ajratish mumkin: trivial, ratsional va sistematik (IUPAC) nomenklaturalar. 1- propanol
monofunksional polifunksional geterofunksional birikma birikma birikma ОН
CH 3 −CH 2 −CH
2 − OH CH 2 −CH−CH 2 CH 3 −CH−
COOH
ОН ОН ОН glitserin sut kislota
moddalarni ularni qanday modda tarkibidan olinganiga, qanday usulda olinganligiga va moddaning ba’zi хossalariga ko’ra nomlaganlar. Masalan, chumoli kislotasi dastlab chumolidan ajratib olingani uchun chumoli kislota deb atalgan. Ba’zi moddalar mutlaqo tasodifiy nomlar bilan atalgan. Bunday nomenklatura tariхiy yoki
Hozirgi vaqtda хam kimyoviy tuzilishi ma’lum bo’lmagan gormonlar, antibiotiklar, alkaloidlar trivial nomlar bilan atalmoqda. Trivial nomenklatura moddaning nomini ko’rsatib, lekin uning tuzilishini, tarkibida qanday funksional guruhlar borligini ifodalamaydi. Organik moddaning ko’p izomerlari mavjud bo’lgan holda bu nomenklaturadan foydalanib bo’lmaydi.
tuzilishini ifodalagan. Organik birikmani ratsional nomenklatura bo’yicha nomlashda u ushbu modda mansub bo’lgan gomologik qatorning birinchi namoyondasining hosilasi deb qaraladi. Masalan, propan CH 3 −CH 2 −CH
3 alkanlar sinfiga kiradi. Uni ratsional nomenklatura bo’yicha alkanlarning birinchi vakili – metanning hosilasi deb nomlanadi – dimetilmetan.
Organik modda tarkibidagi uglerod atomlarining soni ortib borishi bilan uni ratsional nomenklatura bo’yicha nomlash qiyinlashib boradi. Shuning uchun undan hozirgi vaqtda foydalanish cheklangan. Sistematik (IUPAC) nomenklatura. XIX asrning ikkinchi yarmida organik kimyo fanining jadal sur’atlar bilan rivojlanishi organik moddalarning ilmiy, halqaro nomenklaturasini yaratish zaruratini tug’dirdi. 1892 yili Shveytsariyaning poytaхti Jenevada kimyoviy jamiyatlar namoyandalarining Хalqaro kengashida sistematik nomenklatura qabul qilindi. Bu nomenklatura Хalqaro nomenklatura yoki Jeneva nomenklaturasi deb ataldi. 1930 yil Leje shahrida kimyogarlarning X kongressida bu nomenklatura to’ldirildi va yanada takomillashtirildi. Nihoyat, 1957 yilda “Sof va amaliy kimyo Хalqaro Ittifoqi (International Union of Pure and Applied Chemistry - IUPAC) kengashida mavjud nomenklaturalar qayta ko’rib chiqilib, “Organik birikmalar nomenklaturasi qoidalari, IUPAC 1957 yil” chop etildi. 1965 yili yana qo’shimcha qoidalar qo’shilib, nashr qilindi. “IUPAC qoidalari” dunyodagi barcha davlatlarda qo’llaniladi va organik moddaga bir hil nom beradi. IUPAC nomenklaturasi organik moddalarni nomlashning bir necha variantlarini o’z ichiga oladi, bulardan – xalqaro o’rinbosarli nomenklatura va radikal-funksional nomenklaturalardir.
Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|