Mavzu: Ovqatlanish salomatlik omili. Ovqatdan zaxarlanishlar va ularning profilaktikasi

Mavzu: Ovqatlanish salomatlik omili. Ovqatdan zaxarlanishlar va ularning
profilaktikasi
Reja:

1. 
   Ratsional ovqatlanish
   
2. 
   Ovqatlanishning fiziologik ahamiyati
   
3. 
   Ovqatdan zaxarlanishlar, ularning turlari va profilaktikasi
   

Ovqatlanish salomatlik holatini belgilovchi muhim omillardan biri bo‘lib, u har bir shaxsning va umuman olganda butun aholining salomatlik ko‘rsatkichi hisoblanadi. Inson organizmi muntazam tarzda sifatli ovqatlanib turishi zarur. Insonning yashash umri davomida (o‘rtacha 70 yillik umr mobaynida) odam o‘rta hisobda 2,5 tonna oqsil, 3 tonna yog‘ mahsulotlari, 10 tonna karbonsuv va 250 kg osh tuzini istemol qiladi. Ovqatlanish sifatiga ayniqsa bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari, mehnatga layoqatli aholining mehnat qobiliyati, tashqi muhitning salbiy taasurotlariga qarshi kurashish qobiliyati, aholining umumiy kasallanish darajasi, o‘ratacha umr ko‘rish davomiyligi bevosita bog‘liqdir. Noto‘g‘ri ovqatlanish natijasida ko‘pgina kasalliklarning kechishi og‘irroq shaklda o‘tadi, ularning surunkali shaklga o‘tishi tezlashadi, sog‘ayish muddati uzayib ketadi. Bizning Respublikamizda aholining ovqatlanish muammolari o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Aholining ovqatlanishiga doir masalalar bo‘yicha bilimdonlik darajasi juda past holatda, oqilona va to‘g‘ri ovqatlanishga doir elementlarni ko‘pchilik bilgan taqdirda ham unga e’tiborqaratmaydi. Aholining ko‘pchilik qismi sifatli ovqat mahsulotlari bilan to‘liq ta’minlanish imkoniyatiga ega emas, bunday imkoniyatga ega bo‘lgan aholi xam to‘g‘ri ovqatlanish talablarini to‘liq bajarmaydi. Bugungi kunga kelib ovqat mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlarini gigiyenik nazorati sezilarli darajada pasaygan. Bozorlarda, xususiy savdo nuqtalarida va ko‘chalarda tartibsiz ravishda sotiladigan ovqatlarning sifatiga hech kim kafolat beraolmaydi va bu holatni baholashda sanitar nazoratning olib borayotgan ishini ko‘ngildagidek deb bo‘lmaydi.

Respublikamizning qishloq aholisi yashash joylarida ovqatlanish muammosi bundan ham keskin vaziyatda, chunki ovqat mahsulotlarining assortimenti kamaydi va iste’mol qilinadigan ovqat mahsulotlarining miqdori ham oldingidan pasaygan. Buning oqibatida aholi o‘rtasida (ko‘pincha ayollar o‘rtasida) kamqonlik, bolalar o‘rtasida gipotrofiya, kamqonlik va raxit kabi kasalliklar darajasi keskin ortib ketdi. Ovqat ratsioni – bu inson ovqatlanishi uchun zarur bo‘lgan bu bir kunlik oziq-ovqat mahsulotlarining miqdoriy va sifatiy tarkibidir.
Ovqat ratsioni quyidagi gigiyenik talablarga javob berish kerak:
1. Miqdoriy jihatdan fiziologik ehtiyojga muvofiq bo‘lishi kerak, ya’ni ovqat ratsionining kaloriyaliligi organizmning yo‘qotgan energiya miqdorini qoplashi lozim.
2. Tegishli sifat tarkibiga ega bo‘lishi kerak. Ovqat o‘z tarkibida yetarli miqdorda barcha ovqatlik moddalarni tutishi lozim (oqsil, yog‘, uglevodlar quyidagi nisbatda bo‘lishi kerak: kattalar uchun 1:1,2:4,6, bolalar uchun 1:1:4)
3. Bir kunlik ovqatlanish to‘g‘ri taqsimlangan bo‘lishi kerak. Yilning sovuq paytlarda nonushta 30-35%, tushlik 40-45%, kechki ovqat 25-30%, yilning issiq paytlarida tushlik 15% ga ertalabki
nonushta va kechki ovqat hisobidan kamaytiriladi.
4. Ovqat yengil xazm bo‘lishi lozim, bu esa ovqatning tarkibiga, tayyorlanish sifatiga hamda oshqozon-ichak sistemasining funksional holatiga bog‘liq.
5. Ovqatning organoleptik xususiyatlari - tashqi ko‘rinishi, rangi, mazasi, suyuq - quyuqligi, harorati yaxshi bo‘lishi lozim.
6. Ovqat turli tuman bo‘lishi kerak.
7. Ovqat to‘yg‘izish sezgisini chaqirish xususiyatiga ega bo‘lishi kerak.
8. Sanitariya-epidemiologiya nuqtai-nazaridan ovqatlar zararsiz bo‘lishi shart.
Bir kecha-kunduzgi organizmning umumiy energiya sarfi quyidagilardan tashkil topgan:
1. Asosiy almashinuviga sarflanadigan energiya (shu bilan birga uyqu payti ham).
2. Ovqat qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lgan energiya sarfi.
3. Bir kecha-kunduz mobaynida barcha turlarga sarflanadigan energiya.
Asosiy almashinuv deb-aniq bir standart sharoitida, to‘liq tinchlangan holda, mushaklarning bo‘shashgan, tana harorati normal, och holda o‘rinda yotgan holdagi almashinuvga aytiladi.
O‘rta yoshdagi sog‘lom erkak kishining asosiy almashinuv darajasi 1 kg og‘irligi uchun 1 soat mobaynida 1 kkal energiyaga teng, 70 kg og‘irlikdagi erkak kishi uchun bir kunlik asosiy almashinuv energiyasi 1700 kkal ga, 60 kg og‘irlikdagi ayollarda 1400 kkalga teng bo‘ladi. Organizmning energiya sarfini quyidagi usullar bo‘yicha aniqlanadi:
1. To‘g‘ri (bevosita) kalorimetriyali usullari
2. Bevosita bo‘lmagan kalorimetriyali usullar
3. Xronometrli-jadal usuli bo‘yicha
4. Professor Pokrovskiy usuli yordamida
5. Tana og‘irligini va haqiqiy qabul qilingan ovqatni hisobga olgan holda aniqlash.
San Q va M-0035-95 bo‘yicha «Ovqatlanishning fiziologik me’yorlari»ga binoan aholining turli tabaqalari va ularning energiyaga bo‘lgan ehtiyojlari oqsillarning, yog‘larni, karbonsuvlarning, vitaminlar, mineral moddalarga bo‘lgan ehtiyojlar nazarda tutiladi. Shu bilan birga aholining jinsi, yoshi, kasbi, turmush sharoiti, kommunal xizmat bilan ta’minlashganligi, sport bilan shug‘ullanishi, iqlim sharoitlari nazarga olinib fiziologik normalar tuzilgan. Ishga yaroqli barcha odamlar kasbining og‘ir-yengilligiga qarab 5 ta maxsus kasb guruxlariga bo‘linganlar va har bir gurux uchun ularning yoshlarini e’tiborga olgan holda (18-29, 30-39, 40-60) alohida ovqatlik moddalar miqdori va ularning beradigan energiya miqdorlari belgilangan.