Mavzu: O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va bolalar sportini rivojlanishi reja

18-Mavzu: O’zbek milliy harakatli o’yinlarini kelib chiqish tarixi va ahamiyati
Reja: 1. O’zbek milliy harakatli o’yinlari 2. O’zbek milliy harakatli o’yinlarini kelib chiqish tarixi va ahamiyati
O‘quvchilarni jismoniy tarbiyalashda o‘zbek xalq milliy harakatli o‘yinlaridan foydalanishning pedagogik imkoniyatlari Jismoniy madaniyatning komil insonnini jismoniy tarbiyalashlik muqaddas vazifalarini bajarishda barcha o‘quv yurtlari ta‘lim tizimidagi yosh avlodni jismoniy baquvvat, chaqqon, irodali, vatanparvarlik ruxida tarbiyalab voyaga yetkazish uchun jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarini O‘zbekiston Respublikasining ―Ta‘lim to‘g‘risidagi‖ qonuni (6), ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ (2) hamda ―O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖gi qonunlari (1), O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 24 oktyabrdagi PF-31-54 sonli ―O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tuzish‖ to‘g‘risidagi farmonni (8) va uni bajarish tadbirlariga suyangan holda yangi usullarni tashkil qilish va o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Ushbu ishlar samarali bajarilishi uchun bolalarning eng kichik yoshidan boshlab milliy o‘yinlar vositasi bilan jismoniy salomatlik ―poydevorini qurish‖ ni amalga oshirish mumkin. O‘zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirish to‘g‘risida Kadrlar tayyorlashdagi oqilona tizim g‘oyat muxim ahamiyatga ega. Shu bois respublikamizda jismoniy madaniyatning maqsad va vazifalari hukumatning hamda respublika madaniyat va sport ishlari vazirligining qarorlarida kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Respublikada amalga oshiralayotgan jismoniy madaniyatning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadi sog‘lom, ruhan tetik va bunyodkor insonni hayotga tayyorlashdan iborat. Bu maqsad Respublikada jismoniy madaniyat bilan Shug‘ullanuvchi barcha muassasa tashkilotlar uchun zaruriy vazifadir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyayev ―Biz sog‘lom avlodni tarbiyalab yetkazishimiz kerak. Sog‘lom kishi deganda faqat jismoniy sog‘lomlikni emas, balki sharqona odob-axloq va umumbashariy g‘oyalar ruxida kamol topgan insonni tuShunamiz‖, - deydi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi yig‘ilishidagi ma‘ruzasida. ―Sog‘lom avlod uchun‖ ordeni ta‘sis etilganligi, xalqaro xayriya jamg‘armasi tashkil qilinganligi ham kelgusida sog‘lom va barkamol avlodni tarbiyalab yetkazishga xizmat qiladi. Har kim o‘zini jismonan tarbiyalashi uchun jismoniy madaniyat va sportning zarurligini tuShunib yetishi va qunt bilan o‘ziga yoqqan ma‘lum bir jismoniy mashg‘ulotlar tizimi asosida salomatligini shakllantirishi kerak. Xalqimiz farzandlarining jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama rivojlantirish tarbiyaning ajralmas qismi bo‘lgan jismoniy madaniyat jarayonida amalga oshiriladi. Jismoniy madaniyatning maqsadi jamiyatning sog‘lom, xushchaqchaq, har tomonlama jismoniy rivojlangan, mehnat va Vatan himoyasiga tayyor turgan quruvchilarini tarbiyalashdan iborat uzoq muddatli, uyushtirilgan pedagogik jarayondir. Jismoniy madaniyat jarayonida quyidagi asosiy vazifalar hal etiladi: a) sog‘liqni mustahkamlash organizmni chiniqtirish va jismoniy rivojlanish darajasini hamda ish qobiliyatini oshirish; b) hayotga zarur bo‘ladigan, jumladan, amaliy xarakterga ega bo‘lgan harakat malaka va ko‘nikmani egallash; v) kishining ma‘naviy va irodali sifatini tarbiyalash; g) jismoniy sifat (tezkorlik, kuch, epchillik, chidamlik ) ni o‘stirish; d) maxsus sport mashqini bajarish texnikasini egallash. Shu bilan birga o‘zbek xalq milliy o‘yinlarini to‘plash va ularni hayotga tadbiq etish, ulardan oqilona foydalanish bugungi kunda oldimizda turgan ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan muhim vazifa bo‘lib hisoblanadi. Ushbu vazifa yosh avlodni sog‘lom va barkamol qilib tarbiyalovchi jismoniy madaniyat oldiga ham katta ma‘suliyat yukladi. Yoshlarni har tomonlama jismoniy baquvvat qilib tarbiyalashga imkon beradigan, o‘quvchilar jismoniy sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan bu muammoni umumta‘lim maktab o‘quvchilari jismoniy madaniyatini tashkiliy va pedagogik jarayonlar bilan birga bir-biriga bog‘lab kelgan uzviylikda ko‘rib chiqish lozimligini keltirib chiqaradi, bunda milliy xalq o‘yinlarining roli katta ekanligini qayta-qayta ta‘kidlab o‘tmoqchimiz. Shuning uchun xalqimizning asrlardan-asrlarga o‘tib kelayotgan milliy o‘yinlarini avaylab-asrab keyingi avlodga yetkazish yo‘llarini izlash, ishlab chiqish va hayotga tadbiq etish bizning maqsadimizdir. Milliy xalq o‘yinlarini xalqimzning bir necha yillik madaniy boyliklari haqidagi tasavvurlarini ma‘lum darajada kengaytiradi, hozirgi hayotga singdirish yo‘llarini boyitishga yordam beradi. Milliy harakatli o‘yinlar jismoniy tarbiyaning eng ta‘sirchan usullaridan bo‘lib, o‘quvchilarda aqliy, ahloqiy va nafosat tarbiyasini birgalikda muvaffaqiyatli amalga oshirishda muhim vositadir. Shuning uchun bolalar o‘yinlarining ruhi, tabiati, saviyasi, ishtirokchilarning hatti-harakatlari kabi jihatlariga ham e‘tibor berish zarur. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari jismoniy madaniyatini qiziqarli va foydali o‘tkazish uchun biz tavsiya etayotgan ba‘zi milliy o‘yinlardan foydalanishda ham xuddi Shu xususiyatlarga e‘tibor berish kerak. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida qadriyatlarga muhabbat uyg‘otish, xalq an‘analarini avaylab-asrashga o‘rgatish ko‘p jihatdn o‘zbek xalq milliy o‘yinlpridan unumli foydalanib bilishga bog‘liq. CHunki milliy o‘yinlar orqali bola bir tomondan jismoniy bilimlarni egallasa, ikkinchi tomondan, jismoniy madaniyaga qiziqtirish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘quvchilarning jismoniy tayyorgarlik va jismoniy rivojlanish masalalari ko‘pgina olimlar tomonidan o‘rganilgan. (20,34,36,54,61,69,70) kabi olimlarning tadqiqotlarida bolalarning jismoniy rivojlanishi va jismoniy tayyorgarligi, harakat faolligi sustligi aniqlangan. Xalq milliy o‘yinlarining ijtimoiy-pedagogik xususiyatlarini o‘rganish borasida talay ishlar qilindi.. Bir qancha olimlar (20,34,36,54) o‘z tadqiqotlarida xalq milliy harakatli o‘yinlarida foydalanish haqida u yoki bu darajada fikr yuritganlar. Bolalar va o‘smirlarning harakat faolligini oshirishga yordam beradigan omillar: milliy harakatli o‘yinlar, milliy mashqlar elementlari, bellaShuvlar va sport turlari, jismoniy tarbiyaning an‘anaviy vositalaridan foydalanish yo‘llari ko‘rsatilgan. So‘nggi yillarda professor F.N.Nasriddinov boshchiligida bir guruh mutaxasisliklar, yosh tadqiqotchilar milliy o‘yinlarni o‘rganish, ularni xalq o‘rtasida ommalashtirish maqsadida bir qator ilmiy-amaliy ishlarni, nashrlarni amalga oshirishga muvaffaq bo‘ldilar. Bu sohada proffesor A.Q.Atoyevning ilmiy ishlarini ham aytib o‘tish o‘rinlidir. Uning xalq o‘yinlaridan maktabda, oilada, darsdan tashqarida, jamoat joylarida foydalanish haqidagi bolalarni tarbiyalashda chaqqonlik, epchillik darkor, kuch-quvvat kabi xususiyatlarining takomili to‘g‘risidagi tadqiqotlari qiziqish uyg‘otadi. Bulardan tashqari har yili o‘tkazilayotgan ilmiy-amaliy anjumanlar va Shu munosabat bilan nashr etilayotgan to‘plamlarda ham xalq milliy o‘yinlariga e‘tibor kuchaygani, ularni o‘rganish, to‘plash borasida tadqiqotlar yaratilmoqda (21). Shu bilan birga pedagogika fani ham yoshlarning jismoniy tarbiyasi, ularda harakatli sifatlarni rivojlantirish, muntazam olib boriladigan mashg‘ulotlar orqali jismoniy madaniyatga extiyoj va qiziqishni uyg‘otish muammolariga xamisha diqqat qilib keldi va kelmoqda. Ko‘rinadiki, bir qator ishlarda u yoki bu tarzda mazkur muammo haqida fikrlar yuritilgan bo‘lsa-da, o‘zbek halq milliy o‘yinlari vositasida 7-8 yoshli o‘quvchilarning jismoniy sifatlarini tarbiyalash muammosi jismoniy madaniyat tizimida hamda, xalq pedagogikasida to‘liq holda maxsus tadqiqod predmeti bo‘lgan emas. Shu nuqtai nazardan qaraganda, mazkur ish bu muammoni ilmiy yo‘nalishda yechishga qaratilganligi bilan muhimdir. Bu esa eng avvalo Respublikamizning mustaqilligi, qolaversa, hayot talablari asosida o‘zbek xalq milliy o‘yinlarini tashkil etish bilan bog‘liq masalalarni to‘liq yaxlit holda ilmiy-pedagogik asoslash va ishlab chiqish zaruriyatini keltirib chiqardi.