Mavzu: Pedagogika tarixi fan sifatida. Reja

---

Mavzu: Pedagogika tarixi fan sifatida. 
 
Reja: 
 
1. 
“Pedagogika tarixi” fanining maqsad va vazifalari.
2. “Pedagogika tarixi” fani gʻoyalarining kishilik jamiyati taraqqiyoti bilan oʻzaro aloqadorligi.
3. Oʻzbekiston Prezidenti Sh.Mirziyoyev taʼlim-tarbiya jarayonida milliy meros, pedagogik 
qadriyatlardan samarali foydalanishning ijtimoiy ahamiyati haqida.
 
 
“Pedagogika tarixi” faning maqsadi
– eng qadimgi zamonlardan to hozirgi 
kungacha turli tarixiy davrlarda tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar taraqqiyotini 
tizimli yondashuv asosida o’rganishdan iborat. 
Maktab va pedagogika ko’p asrlik tarixiy yo’lni bosib o’tgan. Mazkur davrda 
pedagogika fani ko’plab g’oyalar va kontseptsiyalar bilan boyib bordi. “Pedagogika 
tarixi” faning predmeti - eng qadimgi zamonlardan to hozirgi kungacha tarbiya, 
maktab va pedagogik fikrlarning rivojlanish jarayoni.
“Pedagogika tarixi” fanining vazifalari: 
1)
milliy o’z-o’zini anglash, kasbiy rivojlanish bilan bog’liqlikda umumiy va 
pedagogik madaniyatni shakllantirish; 
2)
pedagogik fikrlar rivojini tahlil etish va tizimlashtirish; 
3)
pedagogik g’oyalarni tahlil etish asosida ularni o’quv-tarbiya jarayoniga 
tatbiq etish.
Pedagoka tarixini o’rganish manbalari: 
1)
arxeologik yodgorliklar; 
2)
qo’lyozmalar; 
3)
xalq og’zaki ijodi; 
4)
adabiy yodgorliklar; 
5)
hujjatlar; 
6)
badiiy adabiyot; 
7)
memuarlar; 
8)
Sharq va G’arb mutafakkirlarining asarlari. 

---

Eng qadimgi kishilarga xos bo‘lgan xislatlar, ularning dastlabki, oddiy 
istaklari, orzu-umidlari qadimgi eposlarda aks etgan afsonaviy obrazlar hamda 
qahramonlar qiyofasida o‘z ifodasini topgan. Ruhga sig’inish (onimizm), ajdodlar 
ruhiga sig’inish (totemizm), sehrgarlik kabi diniy e’tiqodlar va marosimlar 
yoritilgan afsona va rivoyatlarda eng qadimiy ajdodlarimizning tafakkur dunyosi aks 
etgan. Ammo bu rivoyat va afsonalar ham massaget, sak, xorazmiy, so‘g‘d hamda 
parfiyanlar yashagan davrlar ruhini ifoda etadi, xolos. 
Eng qadimgi madaniy boyliklarimizni o‘rganishda quyidagi uch guruhga 
ajratilgan manbalarga tayanamiz: 
Arxeologik qazilmalar natijasida topilgan ko‘rgazmali ashyolar. 
Xalq og’zaki ijodi materiallari hamda yozma manbalar. 
Buyuk adiblar, allomalarning ijodiy merosi. 
Ma’lumki, ibtidoiy kishilar mehnat faoliyati jarayonida o‘z ehtiyojlarini 
qondirgan va bu jarayon yosh avlodda ham mehnat qilish, amaliy faoliyatni yo‘lga 
qo‘ya olish borasidagi nazariy bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilishga zamin 
hozirlagan. Mehnat faoliyatini tashkil etish jarayoni dastlabki paytlarda butun 
ijtimoiy hayotni yo‘lga qo‘yish negizida amalga oshirilgan bo‘lsa, keyinchalik 
tarbiya inson faoliyati asosiy jihati, ijtimoiy ongni shakllantirishning muhim omiliga 
aylandi. Dastlabki urug‘chilik jamiyatidan oldin ham inson yashash uchun 
kurashgan, mazkur davrda urug‘ning barcha a’zolari jamoa bo‘lib harakat qilganlar. 
Keyinroq kishilar mehnat faoliyatini jamoa a’zolarining yosh jihatlariga ko‘ra 
quyidagi uch guruh asosida tashkil etganlar. 
-bolalar va o‘smirlar; 
-ijtimoiy hayot va mehnatda to‘la ishtirok etuvchilar; 
-keksalar. 
Ibtidoiy jamiyatda bola o‘zi uddalay oladigan faoliyatning tashkil etilishida 
bevosita ishtirok etib, hayot kechirish va mehnat qilish ko‘nikmalarini o‘zlashtirgan. 

---

Bu holat og’ir sharoitda kechgan. O‘g’il bolalar erkaklar bilan ov qilish, qurol yasash 
kabi yumushlarni bajarsalar, qizlar ayollar tomonidan bajariladigan mehnat sirlarini 
o‘zlashtirar edilar. Hech qayyerda yozilmagan odat va an’analarga ko‘ra, yosh 
bolalar keksalar nazorati ostida ma’lum tajribalarga ega bo‘lardilar. Bola ma’lum 
tayyorgarliklardan so‘ng maxsus sinovlardan o‘tib, amaliy faoliyatda faol ishtirok 
eta olish huquqini qo‘lga kiritar edi. Ushbu an’ana, ya’ni, bolalarni ma’lum 
yoshgacha enaga yoki murabbiyga topshirish yaqin davrlargacha saqlanib qolgan, 
hatto hozirgi kunda ham ko‘zga tashlanadi. 
Urug’chilik jamoasi bosqichida esa bolalar mehnatining ko‘lami kengayib, 
kasb-hunar faoliyatining turlari ko‘payib boradi. Tajribali kishilar bolalarni 
tarbiyalash bilan birga ularni yozishga ham o‘rgata boshlaydilar. Asta-sekin harbiy 
tarbiyaning boshlang’ich ko‘rinishlari yuzaga kela boshlaydi. Bolalarga harbiy 
san’at sirlarini o‘rgatish ancha murakkab ish bo‘lib, ushbu tarbiyani tashkil etish 
maxsus bilim hamda tayyorgarlikka ega bo‘lishni taqozo etar edi. Shu bois maxsus 
harbiy bilim va tayyorgarlikka ega bo‘lgan kishilar bolalarga bu boradagi bilimlarni 
berish jarayoniga jalb etila boshladilar. 
Jamiyatning ijtimoiy jihatdan taraqqiy eta borishi bolalarga dalalarni 
o‘lchash, suv toshqinlarining oldini olish, kishilarni turli kasalliklardan 
davolash usullariga oid bilimlarni berishga bo‘lgan ehtiyojni yuzaga 
keltirdi. Mazkur ehtiyojni qondirish yo‘lidagi harakatning tashkil etilishi 
natijasida turli maktablar faoliyat yurita boshladi. Maktablarda asosiy 
e’tibor bolalarga og’zaki bilimlar berish bilan birga ularda yozuv 
ko‘nikmalarining shakllantirilishiga qaratildi. Dastlab suratkashlik 
rivojlanib, piktografik xat paydo bo‘lgan bo‘lsa, keyinchalik qo‘shni 
mamlakatlardan kirib kelgan harflar yordamida yozish usuli paydo bo‘ladi 
va bu usul tez tarqala boshlaydi.