Mavzu: Shaxsda o'zini-o'zi baholash va motivatsiya jihozlari

Tadqiqot ishining maqsadi. O‘quvchilrni baholash orqali intellektual rivojlantirish omillari ekanligini ilmiy nazariy jihatdan asoslash.
Tadqiqot obyekti. X.T.B tasarrufidagi Profilli mehnat ta’limiga ixtisoslashtirilgan 190-umumta’lim maktabi. (Nima uchun yaxshi baho olishni istaysan? va baho qo‘yilmasligini istarmiding?) - degan savollar berildi.
Tadqiqot predmeti. O‘quvchilarning o‘qish motivlari hamda qo‘llaniladigan metodlar.
Tadqiqot ishining metodlari. Savol-javob, diktant, test, aqliy hujum, yozma ish, guruhlarda ishlash, ko‘zatish, suhbat.
Tadqiqot ishining metodologik manbalari. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g’risida”gi qonun va “Kadrlar tayorlash milliy dastiri”, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 13-maydagi “O‘rta-maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora tadbirlari to‘g’risida”gi 204-sonli Qarori, O’zbekisiton Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2010 yil 25 avgustdagi 333-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to’g’rsida”gi nizom.
.Tadqiqot ishining ilmiy yangiligi. O’quvchilarining bilimlari sifatini nazorat qilishnng 5 ballik yangi reyting tizimi ta’lim jarayoniga joriy etilganligi.
Tadqiqot ishining amaliy ahamiyati. Tadqoqot natijalaridan maktab o‘qituvchilari foydalanishlari mumkin.
Bitiruv malakaviy ishining tarkibiy tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishi, kirish,
2 bob, 4 band, xulosa, tavsiyalar, ilova, tayanch ibora, adabiyotlar ro‘yxati va mundarijadan tashkil topgan. Bitiruv malakaviy ishning asosiy mazmuni 64 bet hajmda. Umumiy hajm 75 bet.
Yoshlarni mustaqil bilim olishga o‘rgatish bugungi kunning eng muhim va dolzarb vazifalaridan biridir. Shuning uchun ham Prezidentimiz I.A.Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida so‘zlagan nutqida “Faqatgina chinakkam ma’rifatli odam inson qadrini, millat qadrini, bir so‘z bilan aytganda o‘zligini anglash, erkin va ozod jamiyatda yashash mustaqil jamiyatimizning jahon hamjamiyatida o‘ziga munosib, obro‘li o‘rin uchun fidokorlik bilan kurashishi mumkin”¹ degan edi. Shu o‘rinda ta’kidlamoq lozimki bugungi kunda yoshlarni ma’naviy-intellektual rag’batlantirishning ahamiyati kattadir.
O‘quvchilarning bilimini aqliy kamolotlarini nazorat qilish va baholash davlat miqiyosida muhim ahamiyatga egadir. Shu bilan birga nazorat va baholash jarayoni o‘quvchi shaxsini rivojlantirishga va tarbiyasiga ta’sir ko‘rsatadi.


¹Bbarkamol avlod O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.-T: “Sharq”, 1998. 5-b.
Bilimlarni nazorat qilishda qo‘yilgan ball va baholar o‘quvchi qanday taassurotlar qoldirganini, ular o‘rtoqlarining o’qishdagi yutuq va kamchiliklariga qanday munosabatda bo‘lishlarini doim kuzatib borishlari lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning “O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat” va “O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li”, “Istiqlol va ma’naviyat” kabi asarlaridan mustaqil O‘zbekistonning ma’naviy hayotining kelajagi asosiy ishlari belgilab berilgan. Jumladan, mutaxassislar tayyorlashda ularning intellektual rivojlantirish zarurligini alohida qayd qilingandi.
Yoshlarni tarbiyalsh jarayoni ma’naviy-intellektual rivojlanish sifatlarini aniqlashning aniq maqsadi va vazifalari ishlab chiqilgan.
Boshlang‘ich sinfdan boshlab o‘quvchidagi bor imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga asos solinadi. O‘quvchilar tafakkurining rivojlantirishning eng samarali yo‘li o‘quvchilarda ongli bilim, mustahkam ko‘nikma va malakalarini shakllantirish jarayonini ularning tarbiyasi bilan birga tashkil etishdir. Buning uchun o‘qituvchi tinimsiz izlanishi, o‘qitishning yangi texnologiyalaridan samarali foydalanishi lozim. O‘quvchilarning intellektual imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish ularning bilim faoliyatining psixologik-pedagogik qonuniyatlarini chuqur bilishni taqoza etadi.
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi asosida ishlab chiqilgan davlat ta’lim standartlarida ta’limning har bir bosqichida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarning minimal darajasi belgilab berilgan. Lekin bu bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirish jarayoni bolaning intellektual imkoniyatlarini hisobga olib tashkil etilsa yuqori samaradorlik ta’minlanadi.
Ma’naviy-intellektual shakllanish sifatlarini zamonaviy uslublarda aniqlash tarbiya jarayoniga samarali o‘zgartirishlar kiritadi. O’quvchi yoshlarning ma’naviy- intellektual shakllanish sifatlardagi yutuq va kamchiliklarini rag‘batlantirish, tuzatish tarbiya mazmuni usullari va tashkiliy shakllarini yaxshilashga mos tuzatishlar kiritish lozim bo‘ladi.
Qo‘yilayotgan talablar bilan har tomonlama intellektual rivojlantirishning mutassal emasligi orasida tafovut yaratadi. Ayniqsa, mutaxassis tayyorlashda maktabdan boshlab oliy o’quv yurtlarini bitirib chiqqanlarigacha nazorat shaklining
to’liq bo’lmaganligi ta’lim tarbiya jarayoninig asosiy muammolarini tashkil etadi. Masalaning muhim tomoni shundaki, mutaxassislar ommaviy tusda tayyorlanganda tarbiyachilarning har bir o‘quvchi bilan yetarli darajada yakkama-yakka muloqot qilishga vaqt yetmaydi. Muloqot tezkor savol-javob tarzida o‘tsa, tabiatan bunday muloqot o‘quvchini ham o’qituvchini ham qanoatlantirmaydi. O‘quvchilar bilimini nazorat qilish va baholash o‘quv yili davomida har doim muntazam amalga oshirilishi uchun reyting tizimi joriy qilinib, u ba’zan o‘tkaziladigan tasodifiy tekshirishlarni oldini oladi va tartibli doimiy baholash uchun imkoniyatlar ochib beradi.
Umumiy o‘rta ta’lim reyting tizimi to’g’risidagi Nizomda “O‘quvchilar bilim darajasi sifatini nazorat qilishning reyting tizimini joriy etishning asosiy maqsadi nazoratning har xil turlari va shakllaridan foydalanish yo‘li bilan umumiy o’rta ta’lim davlat ta’lim standartlari talablari bajarilishini ta’minlash, ta’lim samaradorligini oshirish hamda o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat”¹, deb ko‘rsatiladi.
Hozirgi kunda uzluksiz ta’limning umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb hunar ta’limini va oliy ta’lim bosqichlarida o‘quvchilar bilimini reyting tizimida baholanadi. Baholashning bunday shakli o’quvchilarni butun o‘qish davomida o‘z bilimlarini oshirish uchun muntazam ishlashni hamda o‘z ijodiy faoliyatini takomillashtirishni rag‘batlantirish g’oyasiga asoslanadi.
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida shaxsni rivojlantirishga berilgan juda katta e’tiborning boisi shundaki, faqat shaxsning kamoloti uning intellektual zakovatigina jamiyat taraqqiyotining omili bo‘la oladi. Shaxsdagi intellektual zakovat esa yaxshi tashkil etilgan ta’lim tarbiya jarayonidagina uyg‘onish tarqqiy eish va shaxs kamolotini ta’minlashi mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilarning intellektual imkoniyatlarini maksimal ishga solish yo’lini izlab topishi lozim.
Pedagogika fani bilimlarni o‘z vaqtida nazorat qilish va baholashning uchta vazifasi borligini alohida uqtiradi. 0‘zlashtirishni nazorat qilish va baholash


¹ UO’T muassasalarida o’quvchilar bilim darachasini nazorat qilishning reyting tizimi to‘g’risida muvaffaq nizom G’G’”Xalq ta’limi”, 2000. 4-son, 10-23-b.
natijalariga qarab Davlat ta’lim standartlari qanday bajarilayotganligini nazorat qilinadi va vazifalar belgilanadi.
Bilimlarni nazorat qilish va baholash natijasida o‘quvchi, talabalarda bilimlar yanada kengayadi. Bu bilan o‘quv yurtlari oldida turgan ta’limiy maqsad bajariladi.
Ta’lim sohasidagi yaxshi natijalar yoshlar tarbiyasiga ham ta’sir ko:rsatadi. Ularda ko‘tarinki ruh, o‘z kuchiga bo‘lgan ishonch va qiziqishlar paydo boladi. Shuning uchun ham o‘zlashtirishni nazorat qilish ta’lim tizimining ajralmas qismidir. Nazorat jarayonida uning yozma, og‘zaki va amaliy metodlaridan keng foydalanilmoqda. 0‘qituvchi o'quvchini faollashtiradigan, o‘zi va o‘rganuvchi uchun qulay bo‘lgan yo‘llarni, metod, o'qitish shakllari va vositalarini takomillashtirib boradi. Shu boisdan ham «pedagogik texnologiya», «didaktik texnologiya», «ta'lim texnologiyasi» atamalari qatoridan «pedagogik innovatsiyalar» atamasi mustahkam o'rin olmoqda.
O'zaro ta’sir natijasida nazorat etish vaqt nuqtayi nazaridan uch turli bo‘ladi.