Fikr mavjudligidan xabardor bo'lish Bolalar 3 yoshga to'lganida o'zlarini shaxs sifatida o'ylay boshlaydi, biroq ularning fikrlash haqidagi dastlabki tushunchalari juda sodda. Ular, ehtimol, odam jismonan qiyin vazifa bilan shug'ullanayotgan yoki yuzida hayron bo`lishlik ifodasi bo`lganida "o'ylaydi", deyishlari mumkin. Shuningdek, bolalar fikrlash va o'rganishni nisbatan passiv faoliyat deb bilishadi (masalan, aql ma'lumotni oladi va ushlab turadi, lekin u bilan ko'p ish qilmaydi), aksincha, ular faol, konstruktiv jarayonlardir.
O'zining fikrlash jarayonlaridan xabardor bo'lish Yosh bolalar o'zlarining fikrlari va bilimlariga qarab qarashning cheklangan qobiliyatiga ega. Garchi ko'plab maktabgacha yoshdagi bolalarda so'zlarni bilish, eslash va unutish holatlari mavjud bo'lsa-da, ular bu aqliy xususiyatlarini to'liq anglamaydilar. Uch yoshli bolalar unutish iborasini, avvalroq ma'lumotni bilish-bilmasligidan qat'i nazar, biron bir narsani "bilmaslik" ma'nosida ishlatishadi. Va 4 va 5 yoshli bolalarga yangi ma'lumotni o'rgatishganda ular buni ancha vaqtdan beri bilaman deb aytishlari mumkin. Boshlang'ich va o'rta maktab yillarida yoshlar o'zlarining fikr yuritish jarayonlariga moslasha oladilar va fikrlash mohiyatini tobora ko'proq anglaydilar. (Jasval va Dodson, 2009; Vellman va Hikling, 1994).
Metakognitiv ong - o'z fikrlash jarayonlarining mohiyatini inobatga olishga qodir bo'lgan hajm.
Xotira cheklovlarini tushunish Yosh bolalar eslashlari mumkin bo'lgan narsalarga haddan tashqari optimizm bilan qarashadi. Ular o'sib ulg'ayganlarida va turli xil o'quv topshiriqlariga duch kelishganda ba'zi narsalar boshqalarga qaraganda ko'proq o'rganilishi kerakligini anglaydilar. Shuningdek, ular xotiralari mukammal emasligini va ko'rgan yoki eshitgan hamma narsani eslay olmasliklarini anglay boshlaydilar. Bir tadqiqotda maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarga 1 dan 10 gacha bo'lgan narsalarning rasmlari ko'rsatilib, qisqa vaqt ichida qancha ob'ektni eslab qolishlarini taxmin qilishni so'rashdi. Har birining o'rtacha taxminlari to'rtta yosh guruhi va bolalar eslab qolgan ob'ektlarning o'rtacha soni quyidagicha:
