Mavzu: xalqaro tovarlar va xizmatlar bozoridagi

Korxon
alar 
nomi
O‘l
cho
v 
birl
igi
Xaraj
atlar 
qisqar
ishi 
param
etrlari
Shu jumladan:
ishlab chiqarish xarajatlari hisobiga
Qo‘shimcha 
xarajatlar 
hisobiga
ja
m
i
shulardan:
ja
m
i
shulardan:
energi
ya 
resurs
larini 
tejash
xomashy
o va 
materiall
arga 
xarajatla
rni 
optimalla
shtirish
texnologik 
va boshqa 
nobudgarc
hiliklarni 
kamaytiris
h
sanoat-
ishlab 
chiqarish 
xodimlar
i sonini 
optimalla
shtirish
Boshqa 
ishlab 
chiqaris
h 
xarajatl
ari va 
eksplua
tatsiya 
chiqiml
arini 
kamayt
irish
MBX
ga 
sarf-
xaraj
atlarn
i 
qisqar
tirish
qo‘shi
mcha 
xaraj
atlarn
i 
kama
ytiris
h
“JAV
OXIR
”

%
103
6,
1
0,9
0,7
13
0,4
2,8
4,
2
0,01
4,2
mln 
so‘
m
254 
231
15
0 
56
4
23 
109
17 245
32 780
9 059
68 371
10
3 
66
7
313
103 
354
Tsivilizatsiyalar o'rtasidagi raqobat ishtirokchilari millatlararo nizo
tomonlaridan ham chuqurroq bo'lingan. Ular nafaqat turli xil maqsadlarni turli
yo'llar bilan ta'qib qiladilar, balki bir-birlarining qadriyatlari, maqsadlari va
usullarini ham tushunmaydilar. G'arb, etnik - Xitoy va diniy Islomning moliyaviy
kengayishi nafaqat turli tekisliklarda rivojlanib bormoqda; ular bir-birlarini har
qanday ijtimoiy taraqqiyotning asosiy masalasi - hokimiyat masalasiga turlicha
munosabatda bo'lganliklari uchun emas, balki o'zlarining turmush tarzi tufayli
dushman sifatida chuqur begona hodisa sifatida qabul qilmaydilar. Kompromis faqat
turmush tarzi o'zgargan taqdirda, ya'ni tsivilizatsiya sifatida yo'q qilingan taqdirda
mumkin.
Korxona maxsulotining xaridorlarda taxlil qilish 
Ta’sir etuvchilar 
Xaridorlar ongining «Qora 
yashigi» 
Xaridorning 
javob 
reaktsiyasi 
Marketing
omillari

Boshqa omillar

Xaridorning
tavsiflari

Xarid haqida qaror

qabul
qilish
jarayoni

Tovarni tanlash

Markani tanlash
Xarid
joyini
tanlash
Xarid
Tovar
Iqtisodiy

---

---

39
Narx

Tovar
harakati
Siljitish

Ilmiy
texnik

Siyosiy
Madaniy

vaqtini
tanlash

Harid ob’ektini
tanlash

Bunday raqobat shunchaki uning har bir ishtirokchisiga nisbatan o'zi uchun

tizimli bo'lmagan va shu sababli og'riqli va halokatli usullar bilan amalga
oshirilmaydi; u murosasiz xarakterga ega va kuchlarning zohiriy tengligi va hech
kimning muhim yutug'i uchun imkoniyat yo'qligi bilan ham o'sib boradi.
Rossiyani jahon iqtisodiyotiga qo'shilishning eng samarali va samarali
strategiyasi - bu eksportning faol o'sishi va uning salohiyatini differentsiyalashga
yo'naltirilgan holda iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish kombinatsiyasi. Ushbu
maqsadga erishishning asosiy vositasi sarmoyaviy muhitni umuman yaxshilash,
tegishli sohalarga sarmoyalarni jalb qilish, eksportni rag'batlantirish mexanizmlarini
yaratish, hayotga yaroqli eksport sanoatini shakllantirish maqsadida tashqi iqtisodiy
tartibga solishning turli vositalaridan foydalanish hisoblanadi.
Xulosa 
Zamonaviy raqobat jahon bozorining ajralmas atributi va bozor
jarayonlarining shakli sifatida misli ko'rilmagan ko'lam, dinamizm va keskinlik
bilan ajralib turadi.
Raqobat ko'lami tashqi savdo operatsiyalari ishtirokchilari sonining keng
o'sishi bilan bog'liq bo'lib, ilmiy-texnik inqilob raqobatga alohida dinamizm
bag'ishlaydi.
Amerikalik iqtisodchi M. Porterning asarlari tashqi savdo siyosatining eng
yangi kontseptsiyalarini asoslashda yaxshi ma'lum, "qiyosiy ustunlik"
nazariyasining ba'zi qoidalarini yirik firmalarning tashqi savdo strategiyasi bilan
birlashtirishga harakat qilmoqda. Ushbu asarlarning o'ziga xos xususiyati - bu
pragmatik xarakter, ko'plab mamlakatlarning tashqi savdosi bo'yicha tadqiqot
materiallariga bog'liqligi. Porter tomonidan qabul qilingan hal qiluvchi xulosa
tashqi tomondan juda ahamiyatsiz, mamlakatning xalqaro raqobatbardoshligi
birinchi navbatda uning etakchi firmalarining murakkab raqobatbardosh ustunliklari
bilan belgilanadi. Porter tadqiqotining yangiligi ana shunday raqobatdosh
ustunliklarni shakllantiruvchi hal qiluvchi shartlarni aniqlashda.
Milliy farovonlik ko'p jihatdan raqobatdoshlik darajasiga bog'liq bo'lib, uning
asosini milliy kompaniyalarning "taraqqiyoti" darajasi va ishbilarmonlik muhitining

---

---

40
holati bilan ifodalanadigan mamlakat iqtisodiy siyosati tashkil etadi. Siyosiy

barqarorlik, aniq va aniq makroiqtisodiy siyosat, bozorni erkinlashtirish va
xususiylashtirish zarur, ammo iqtisodiy rivojlanish uchun etarli shart emas.
Mikroiqtisodiy darajadagi islohotlar bir xil darajada muhim va ba'zi hollarda yanada
muhimroqdir.
Aniq bozordagi raqobatchilar tahlili quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
1.
Bozorning tuzilishi va tavsiflanishini aniqlash.
2.
Tayanch raqobatchilar xarakteristikasini tasvirlash va aniqlash.
3.
Tayanch raqobatchilarni baholash.
4.
Raqobatchilar xarakterini oldindan ko‘ra bilish.
5.
Potensial raqobatchilarni aniqlash.
Raqobatlarning tahlili firmaning va raqobatchilikning tarmoq ichidagi, tarmoqlararo
narxlarga oid va narxlarga oid bo‘lmagan kabi turlarini o‘rganishni ko‘zda
tutadi.Tahlilni o‘tkazishda iqtisodchilar tomonidan taklif etilgan turli raqobatli
tuzilishlarga tayanish muhimdir. Odatda, bunday tuzilishni 4 ga bo‘lish mumkin:
sof (yoki takomillashgan) raqobat, oligopoliya, monopolistik raqobat va
monopoliya.
Firmalarda katta darajada strategiyalarni tanlash erkinligi, turli xil
strategiyalarni qo‘shish imkoniyatlari mavjud. Masalan, umumiy strategiya sifatida
diversifikatsiyani tanlab, kompaniya yangi bozorda xarajatlarni minimallashtirishda
yetakchilikdan foydalanib yoki turli bozorlarda ishlab, yangi bozorda bosib olish
raqobat strategiyasini o‘tkazadi, u defferensiatsiya strategiyasini tanlashi va
“qaymog‘ini olish” strategiyasini saqlab turishi mumkin. Strategiya vositalarining
qo‘shilishi har bir alohida firma strategiyalariga noyoblik, umuman iqtisodiyot
uchun esa biznesning ko‘p tarzliligini beradi.
Firma strategiyasini tanlashdagi muhim omil uning bozorga oid yoshi
hisoblanadi. Firmaning evolyutsiyasi – uning marketing strategiyasining
evolyutsiyasidir. Endigina tuzilgan firmaning faoliyatini yo‘lga qo‘yish uchun
qoidaga ko‘ra, iqtisodiyotning “kulrang sichqonlari” – kommutant strategiyasi
xizmat qiladi. Yuqori unumli ishlab chiqarish uskunalariga ham, maxsus bilimlarga
ham, ilmiy-texnik bazaga ham ega bo‘lmay turib ushbu firma tanlagan ishonchli
faoliyat sohasi tufayli o‘ziga barqaror holat, foydaning yetarlicha darajasini
ta’minlashi, kapital jamlashi (yig‘ishi) va miqdor (miqyos) jihatdan kattalashib
borishi mumkin.

---

---

41
Biroq strategiyalarni mos holda o‘zgartirmasdan, miqyosning mexanik

ravishda
kattarishi
halokatli,
chunki
bozorda
hukmronlik
qilayotgan
korporatsiyalar, agar ularning qandaydir alohida kuchli tomonlari bo‘lmasa, yangi
raqobatchilarga toqat qilmaydi.
“Yoshi o‘tgan sichqon” ko‘pincha halokatga mahkum. Yashab qolish va
rivojlanishda davom etish uchun kichik firma o‘z vaqtida “ayyor tulki”ga –
ixtisoslashgan kompaniyaga aylanishi zarur. Agar firma boshqalarga nisbatan
yaxshiroq nimadir qilishni o‘rgansa, endi uning uchun raqobatchilar, ular qanchalik
kuchli bo‘lsalar ham firma tanlagan faoliyat tarmog‘ida qo‘rqinchli emas. “Tulki”
kompaniya o‘sib, mustahkamlanib, o‘zining bozor segmentini, avvalo mahalliy,
keyin xalqaro miqyosda o‘zgartiradi. Bu faoliyatga misol qilib, “Sony”ni keltirish
mumkin.
Biroq tanlab olingan joy o‘lchami cheklangan. O‘sishni davom ettirish uchun
ommaviy ishlab chiqarish sohasiga o‘tish kerak. Bu – oddiy tanlov emas, chunki
o‘zining bozordagi joyida “tulki” raqobatchilar uchun juda qaltis. Ko‘p paytlar
ommaviy ishlab chiqarishga o‘tish, agar tanlangan ixtisoslik istiqbolli bo‘lsa,
yaxshilik bilan tugaydi. Ana shunda “ayyor tulki” “kekkaygan sher”ga, ya’ni o‘z
mahsulotlari bilan mahsulotlarning qandaydir turli xiliga nisbatan tez o‘sib
borayotgan talablarni qondiruvchi kompaniyaga aylanadi. “Sher”ning holatiga
boshqa yo‘l – ITTKIga yorib kirish yo‘li ham bor.
Keyin firmaning evolyutsiyasi violent strategiyasi doirasida davom etadi.
“Kekkaygan sher”ning dinamik ahvoli “qudratli fil” roli bilan almashadi. Bozorning
to‘laligiga ko‘ra, yagona mahsulotning asiri bo‘lib qolmaslik uchun firma hamma
yerda ustunlikka ega bo‘lish maqsadida hamma yangi sohalarga yorib kira
boshlaydi. Qudratli filning ahvoli juda barqaror: kompaniya bu holda yuz yil va
undan ham ko‘p vaqt faoliyat yuritishi mumkin. Biroq kelgusida endi yoqimli
bo‘lmagan evolyutsiya – “aylana olmaydigan begemot” yo‘nalishiga tushib qolish
ham mumkin. Ulkan o‘lchamlarini saqlab qolib, bunday firma – “begemot” kam
boshqariladigan, o‘sishdan uzil-kesil qolgan, sanoqsiz ikkinchi darajali korxona
sifatida o‘sib chiqadi, u bilan birga ulkan o‘lchami tufayli daromadlilik (foyda olish)
ham o‘sadi. Biroq bu vaziyatdan chiqishning ikki yo‘li bor – qisqartirish strategiyasi
(keraksizini qirqib tashlash) va “fil”ning to‘dasi qaytish yoki omadliroq raqobatchi
tomonidan “yutilib” firma tarixiga yakun yasaladi.

---

---

42
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI

1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. TOVAR: O‘zbekiston, 2014.- 46
b.
2.
O‘zbekiston Respublikasining «Markaziy banki to‘g’risida»gi Qonuni.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev Birlashgan
1.
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasidagi nutqi.1.09.2017
y.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 23 dekabr, 2017 yil.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947-sonli
“2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi buyicha Harakatlar strategiyasi to‘g’risida”gi Farmoni.
6.
Sh.M. Mirziyoev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston
2.
davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 2016. – 56 b.
3.
11. Микроэкономика: учеб. / Под.ред. Грязновой А.Г. и Юданова А.Ю.
М.: КНОРУС, 2010. - 704 с.
4.
Jahon iqtisodiyoti: darslik / Ed. A.S. Bulatov. - M.: Yurist, 1999. - 734 p.
5.
Lomakin V.K. Jahon iqtisodiyoti: Universitetlar uchun darslik. - M.: Moliya,
UNITI, 1998. - 727 p.
6.
Xalqaro iqtisodiy aloqalar: Universitetlar uchun darslik / Ed. V.E. Rybalkin.
- M.: UNITI-DANA, 2004. - 605 p.
7.
Spiridonov N.A. Jahon iqtisodiyoti: darslik. - M.: INFRA-M, 1997. - 256 p.
8.
Smirnova E.V. 2002 yilda dunyo mamlakatlarining raqobatbardoshligi
reytingi. // Tashqi iqtisodiy axborot byulleteni, 2003. - № 5. - S. 3-9.
9.
Kurenkov Y., Popov V. Rossiyaning jahon iqtisodiyotidagi raqobatdoshligi.
// Iqtisodiy masalalar, 2001. - № 6. - S. 36-49.yy
10.
Алимов
Р.О.,
Расулев
А.Ф.,
Қодиров
А.М.
“Ўзбекистон
иқтисодиётининг рақобатбардошлигини ошириш муаммолари: назария
ва амалиёт”. Монография. TOVAR:Consauditinform - Nashr, 2006. - 438
б.205
11.
Горбунов А. Национальная конкурентоспособность. – М.: «Анкил»,
2010.- 256с.
12.
Мазилкина Е.И, Паничкина Т.Г.Управление конкурентоспособностью.
Учеб. пособ. - «Омега-Л», 2009. - 325с.
13.
Michael E. Porter. Competitive strategy: Techniques Analyzing Industries
and Competitors. The free press. New York London Toronto Sydney
Singapore.2005

---

---

43
14.

Пардаев М.Қ. Иқтисодий таҳлил назарияси. Дарслик. 2-нашр. Т.:
“Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 588 бет
15.
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Жумаева Г.Ж. Инвестицион
16.
лойиҳалар таҳлили. Ўқув қўлланма. Т.: “Инновацион ривожланиш
нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет. Т.: “Инновацион
17.
ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2021. – 252 бет.
18.
Пардаев М.Қ., Калонов М.Б., Шадиева Г.М., Ибодов К.М. Соҳа
маркетинги. Ўқув қўлланма. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyotmatbaa uyi”,
2021. – 380 бет.
19.
Пардаев М.Қ., Аминов З.Ю. Хизмат кўрсатиш корхоналар иқтисодий
хавфсизлиги: муаммолар ва уларнинг ечимлари. Монография.
Самарқанд: “Зарафшон” нашриёти, 2020. – 220 бет.
20.
Пардаев М.Қ., Бабаназарова С.А., Кузиев З.Б., Очилова Ҳ.Н. Таълим
хизматлари ва уларнинг самарадорлигини ошириш масалалари.
Монография. Т.: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”
нашриёти, 2020. – 260 бет.
21.
Пардаев М.Қ., Абдурахманов Х.Х., М.А.Маҳкамова, О.М.Пардаев,
С.А.Бабаназарова. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий
масалалари. Рақамли иқтисодиётнинг назарий ва амалий масалалари.
Монография. Т: “Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi”, 2021. – 172
бет.
22.
Пардаев М.Қ., Пулатов М.Э., Пардаев О.М., Бердикулова И.Р.
23.
Маркетинг тадқиқотларида статистик таҳлили. Ўқув қўлланма.
24.
Т.: “Фан ва технология” нашриёти, 2018. – 448 бет.206
Пардаев М, Хасанов Б., Исроилов Ж., Пулатов М., Эшбоев Ў,
Холиқулов А.Н. Молиявий ва бошқарув таҳлили. Ўқувқўлланма, Т.:
Чўлпон, 2012, 400 бет
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н., Рахимов Ҳ.А. Меҳмонхона
хўжаликларида самарадорликни ошириш муаммолари. Монография.
Иқтисодиёт. – Тошкент. 2013, 210-бет
25.
Пардаев М.Қ., Холиқулов А.Н. Иқтисодиёт субъектларида омилли
таҳлилни такомиллаштириш. Монография. Наврўз. – Тошкент. 2014,
236-бет
26.
Porter, M. E. The Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance. NY: Free Press, 2010.

---

---

44
27.

Портер М. «Конкурентное преимущество» 2-е издание. Москва - 2006.
1200с.
28.
Портер М. «Конкурентная стратегия» 2-е издание. Москва - 2012.- 936с.
29.
Рубин Ю.Б. Конкуренция: Упорядоченное взаимодействие в
профессиональном бизнесе. - М.: Маркет ДС, 2010. - 464 с.
30.
Тарануха Ю.В. «Конкуренция и конкурентная стратегия».
31.
Учебное пособие. М6 2008. - 270 с.
32.
Философова Т.Г, Быков В.А. Конкуренция инновации. Учеб. пособ. - М.:
ЮНИТИ-ДАНА, 2008. - 295 с.
33.
Чепурин М.Н.,. Киселева Е.А. «Курс экономической теории».
34.
Учебник. -М: «АСА», 2009. - 758 с.
35.
Xodiyev B.Y., Shodmonov SH.SH. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. -
36.
TOVAR: «Barkamol Fayz media», 2017, 159-b.
37.
Холиқулов А.Н., Бердиқулов В., Ибодов К.М. Таққослама
38.
менежмент. Ўқув-қўлланма, Т.: Иқтисод-молия нашриёти, 2021
39.
йил – 162 бет
40.
Холиқулов А.Н., Махмудова Д.Р. Иқтисодиётни стратегик
41.
ривожлантириш шароитида кичик бизнесни бошқаришни
42.
такомиллаштириш. Монография. Самарқанд, СамДЧТИ нашрматбаа
маркази, 2020 йил – 126 бет
43.
Худайбердиев У.Х. Статистика. Ўқув қўлланма Самарқанд,
44.
СамДЧТИ нашриёти, 2019 й. – 262 бет.207
45.
Худайбердиев У.Х., Холиқулов А.Н. Хизмат кўрсатиш соҳаси
46.
ривожланиши ва муаммолари. Монография. Самарқанд,
47.
СамИСИ, 2020 124 бет.
ILOVALAR
•
http://el.tfi.uz/images/Strategik_menejment_uzb.pdf

•
https://jolly-me.ru/uz/zhelezo/cifrovoi-dvoinik-digital-twin-element-

kotorogo-tak-ne-hvatalo-apparat/

•
http://staff.tiiame.uz/storage/users/14/books/i0OJITJpvjmo71kpoHwpfonM

ZuJdOxYrBo5fJ8l6.pdf

•
http://staff.tiiame.uz/storage/users/538/books/qlLi5yDXVZzgF4oVKmbNpv

47DmzrxZpNAQReYtQU.pdf

•
http://www.agriculture.uz/filesarchive/strategik%20menejmentovarpdf

http://hozir.org