Mavzu: Yaponiya byudjet tizimi. Reja: Davlat byudjeti nazorati

1. Davlat byudjeti nazorati.
Yaponiya Konstitutsiyasi bizga Vazirlar Mahkamasining vakolatlarini beradi, bu qonun hujjatlariga muvofiq byudjet loyihasini tayyorlaydi. Shuni hisobga olish kerakki, byudjetni tayyorlash Vazirlar Mahkamasi tomonidan asosiy byudjet siyosati qabul qilinishidan boshlanadi. Shu bilan birga, “Davlat moliyasi to’g’risida”gi qonunda ko’rsatilgan ko’rsatmalar Moliya vazirligi byudjetni tayyorlash bilan shug’ullanayotganidan dalolat beradi.
Jarayon har bir moliya yili boshlanganidan so’ng (1 aprel), har bir vazirlik va idora keyingi moliya yili uchun byudjet so’rovini tuzgandan so’ng darhol boshlanadi [8]. Oxirgi yillardagi amaliyotdan ko’ra, Moliya vazirligi vazirlik va idoralarning talablarini o’tgan moliya yilida berilgan byudjet mablag’larining 25 foizidan ortiq miqdorda cheklab qo’ygan.
Idoralar, vazirliklar va ularning idoralari ehtiyojlarini qondirish uchun yoz mavsumida shaxsiy ichki byudjet jarayonlarini o’tkazadi. Vazirliklar va idoralar Moliya vazirligiga 31 avgustga qadar odatda yuqori chegaraga yaqin bo’lgan so’rovlar yuboradilar [8]. Yapon adabiyotida mikrobyudjet jarayoni deganda odatda vazirlik va idoralarning byudjet so’rovlarini tashkil etish jarayoni tushuniladi.
Sentyabr oyi davomida Moliya vazirligining byudjet boshqarmasi vazirlik va idoralar rahbarlarining so’rovlarini byudjet inspektorlari oldida ko’rib chiqadi. Shu bilan birga, inspektorlar vazirlik yoki idoralarning dastur va rejalari yuzasidan savollar berishi mumkin. Lekin ular aniq byudjet raqamlari haqida gapirmaydilar. Oktyabr va noyabr oyining oxirida byudjet inspektorlari va ularning xodimlari bo’limlarning talablarini batafsil muhokama qiladilar.
Ushbu mikro-byudjet jarayoni navbatdagi makrojarayon, Moliya vazirligining yuqori rahbariyati tomonidan byudjetning umumiy bajarilishini ko’rib chiqish bilan birgalikda amalga oshiriladi. Moliya vazirligi tomonidan byudjet konferensiyasi dekabr oyining birinchi yarmida yig’ilish shaklida o’tkaziladi [8]. Ushbu yig’ilish byudjet idorasi tomonidan tayyorlangan byudjet loyihasiga o’zgartirishlar kiritish yoki bevosita tasdiqlash maqsadida o’tkaziladi. Va bu byudjet loyihasi tasdiqlangandan keyin u Moliya vazirligi loyihasiga o’zgartirildi.
Dekabr oyida byudjet idorasi byudjet loyihasining qisqacha ko’rinishini tayyorlaydi. Moliya vazirligi rahbariyati ushbu hujjatni tasdiqlaydi va Vazirlar Mahkamasiga yuboradi [8]. Bu vaqt ichida deputatlar Moliya vazirligiga taklif yoki so’rov bilan murojaat qilgan taqdirda ham partiya yoki parlament byudjet jarayoniga aralashmaydi. Biroq dekabr oyida hukmron partiya vakillaridan tuzilgan maxsus komissiya o’z byudjet dasturini ko’rib chiqadi va u byudjet loyihasi eʼlon qilinishidan oldin Vazirlar Mahkamasi va Moliya vazirligiga taqdim etiladi.
Moliya vazirligi loyihasini nashr etish odatda dekabr oyining o’rtalariga mo’ljallangan. Biroq, ko’pincha yanvar-fevral oylariga qoldiriladi va shundan keyin loyihani qayta ko’rib chiqish uchun taxminan bir hafta davom etadigan muzokaralar davri boshlanadi. Vazirlik va idoralar vakillari o’rtasida o’tkazilgan ushbu muzokaralar natijasida Moliya vazirligi bilan birgalikda kichik miqdordagi qo’shimcha mablag’lar ajratilishi mumkin. Muzokaralarning yakuniy bosqichi - hukmron partiyaning Vazirlar Mahkamasi vakillari bilan uchrashuvi. Barcha muzokaralar va tasdiqlashlar natijasida qayta ko’rib chiqilgan byudjet Vazirlar Mahkamasi majlisida tasdiqlanadi va hukumatning rasmiy loyihasi sifatida parlamentga yuboriladi. Kamdan-kam hollarda parlament eshituvlari byudjet loyihasini sezilarli darajada o’zgartirishi mumkin. Bu holat parlament boshqaruvi tizimiga to’g’ri keladi, u byudjetni tuzish jarayonida hukumat va hukmron partiya o’rtasida yaqin aloqalar va ko’plab maslahatlashuvlar o’tkaziladi. Budjet loyihasini parlamentda ko’rib chiqish boshida hukumat va parlament byudjet masalalariga taalluqli bir to’xtamga kelishi mumkinligi muhim.