Maydan tranzistorı úsh elektrodlı yarımo’tkazgichli ásbap bolip, ol jaǵdayda

Basqarılatuǵın p-n-ótiw maydan tranzistorınıń dúzilisi,

shártli belgileniwi hám jalǵanıw sxeması

Zatvori p -n-otiwli maydan tranzistorınıń dúzilisi hám jalǵanıw sxeması joqarida korsetilgen . Bunday tranzistordıń tiykarǵı elementi n -túrdegi yarımo’tkazgish bolip, onıń eki tárepinde r-túrdegi qatlam qotishmani suyultiriw yamasa diffuziya usılında payda boladi . Olarǵa jalǵanǵan omik kontaktni zatvor dep ataladı. Plastina n-tur eki qaptal qırlarına jalǵanǵan omik kontaktlarni birewin istok, ekinshisin stok dep ataladı. Bunda zatvorlar eki p-n o’tiw payda bolip, olar arasında juqa qatlamlı yarımo’tkazgishli kanal payda etedi.

Maydan tranzistorınıń islew Principi zatvor hám istokka qouilg’an sırtqı kernew esabınan kanal o’tkazgish qatlam qalıńlıǵın o’zgerisine tiykarlanǵan.

Deyik, istok hám stok oraligina sırtqı kernew qoyilgan bolsin, yag’niy istokka

derekke minus polyusi jalg’ansin. Ol jaǵdayda kanal arqalı istokdan stok tárep n-turdegi yarımo’tkazgish plastinkadaǵı potensiallar ayırmashılıǵı ta’sirinde elektronlar háreket isley baslaydi . Zatvorg’a da sırtqı kernew beriledi, eki r-n o’tiwge teris kernew beriledi. Zatvorga berilip atırǵan kernewdi o’zgertirip , n-tur yarımo’tkizgishtegi tasıwshılardı kambag’allastiriw múmkin. Bunı ámelge asıwına sebep tranzistor kanal o’tkizgish qatlamınıń kese kesiminin’ o’zgeriwi esabınan boladi. Bul zat kanal qarsılıgın o’zgertirip, o’z gezeginde maydan tranzistorınıń shıǵıw tokı I_c ni o’zgertiredi.

Maydan tranzistorın kirisiw kernewi U_z bolıp tabıladı. Egerde kanalǵa izbe-iz R_c rezistorni jalg’asaq , zatvor kernewi U_z o’zgeriwi nátiyjesinde saykes túrde R_c rezistorga túsip atırǵan kernew de o’zgeredi. Bul jerde o’tiwler teris kernew astında bolg’anlig’i ushın olardıń qarsılıgı boladi. Kiriw tokı bolsa kanal tokına salıstırǵanda birqansha kishi. Demek , kirisiw quwatı onsha úlken bolmay, shıǵıw quwatı I _c hám R_c qarsılıq penen anıqlanıp, kirisiwdi bir qansha asıradı.

Sonday etip, maydan tranzistor kúsheytiriwshi ásbap bolıp tabıladı.

Kanal qarsılıgın basqarıw usılınıń basqa usılı, yarımo’tkazgish kóleminnen izolyatsiyalangan elektrod potensial o’zgariwi kanal qarsılıgın o’zgertiredi. Sol principke tiykarlanǵan tranzistorlardı zatvori izolyatsiyalangan maydan tranzistorlar dep ataladı yamasa MDYa-tranzistorlar dep ataladı. Ko’pshilik jaǵdaylarda, dielektrik retinde kremniy to’rt oksidinen (SiO₂) paydalaniladi.

MDYa-tranzistorlardı islew principi yarımo’tkizgish kóleminiń qalǵan bóleginen

Pariqli yarımo’tkizgish kólemi hám yarımo’tkizgich sırtındaǵı izolyatsiyalangan

elektrod oraliginda zaryad tasıwshılar qatlamı payda boladı.

6 - súwret. Kanalı kiritilgen maydan 7 - súwret. Induksion kanallı

tranzistorınıń strukturası hám shártli MDYA tranzistor strukturası

súwretlew sxeması.

Sonın’ esabınan yarımo’tkizgishte izaliocion elektrodta kernewdi o’zgertirip, zaryad tasıwshılar konsentraciyası joqarı bolg’an qabat - kanal payda etip onı qarsılıgın basqarıw múmkin.

MDYa-tranzistorlar texnologiyalıq tayarlaniwi boyinsha eki túrge bo’linedi: kanalı kiritilgen MDYa-tranzistor (6 -su'wret) hám induksion kanallı MDYa-tranzistor (7-su'wret). Birinshi tranzistorda zatvor hám istokka jetkilikli kernewde kanal stok hám istok oralig’i induksiyalanadi. Egerde zatvor hám istok oralig’ida potensial parqi nol bolsa, istok hám stok oraliginda tok ulıwma bolmaydi. Kanallı kiritilgen MDYa tranzistorlarinda kanal texnologiyalıq usılda payda boladi . Bunda zatvor hám istok kernewi bolmag’anda da kanal o’tkiziwshenligi nolge teń emes. Sonıń ushın zatvor kernewin o’zgertirip, o’tkiziwshen’likti artırıw hám kemeytiw múmkin.

Barlıq túrdegi maydan tranzistorlarda taglik yarımo’tkizgishtin’ p - yamasa

n- túri isletiledi. Sol sebepli de maydan tranzistorları n - hám p- túrleri menen

parıq etedi. Házirgi waqıtta maydan tranzistorların 6 turi qollaniladi.

Maydan tranzistorlarınıń toliq islewi shıǵıw statikalıq volt-amper xarakteristikalar semeystvasi U_z= const bolg’anda I_c =f(U_c) menen xarakterlenedi . Deylik, zatvor kernewi U_z =U_z1 =const bolsin. Ol jaǵdayda istok hám stok kernewi U_c o’zgeriwinde ( U_z1 ma`nisi hám U_c ti polyus kernewi duris

tańlansa ) maydan tranzistorında I_c tok payda boladi. U_s kernewdi artiwi

nátiyjesinde xarakteristikanıń baslang’ish bóleginde I_c tok sızıqlı o’sedi. Keyin

kernew U_c artiwi menen I_c o’siwi toqtaydi. Buǵan tiykarǵı sebep, uzınlıq boyinsha kanal keńligi birdey emes: stokka jaqınlasqan tárepke kanal juqalasıp

baradı.

Bul bólimlerdegi stok tokın zatvorga berilip atırǵan kernew arqalı

basqarıw múmkin.

Maydan tranzistorlarınıń sapa parametrlerine: S xarakteristik tikligi, μ

kúsheytiw koefficiyenti hám R_i ishki qarsılıgı kiredi.

7,8 - súwret. Maydan tranzistorlarınıń shıǵıw (a) hám kiriw I (b)

Maydan tranzistorınıń S xarakteristik tikligi degende, U_ci =const bolg’anda stok tokı o’zgeriwin zatvor kernewi o’zgeriwine qatnası túsiniledi:

Maydan tranzistorınıń μ kúsheytiw koefficiyenti dep, I_c =const bolg’anda, stok kernewin zatvor kernewi o’zgeriwine qatnasına aytıladı :

Maydan tranzistorınıń R_i ishki qarsılıgı dep, U_zi = const bolg’anda, stok kernewin o’zgeriwine oǵan tuwri keliwshi stok tokına o’zgeriwine qatnasına aytıladı :

Maydan tranzistorınıń joqarıdaǵı parametrleri tómendegishe de baylanisqan :

μ=S

Maydan tranzistorlarınıń jumısshı salasında, S=0.3-3 mA/V,

ishki qarsılıgı bir neshe megaomdi quraydı.

Maydan tranzistorlardıń zárúrli qásiyetlerine olardıń kirisiw qarsılıgın (10¹⁵ Om g’a shekem ) hám shegara chastotasın (1 GGs g’a shekem ) júdá joqarılıǵı bolıp tabıladı. Maydan tranzistorların, ásirese MDYa-tranzistorların integral

mikrosxemalarda qollanilip atir .

Tranzistorlardı tamg’alaw . Tranzistorlardı belgilew 6 ta elementten

dúziledi.

Birinshi element : G yamasa 1 -germaniy, K yamasa 2- kremniy, A yamasa 3- galliy arsenidi.

Ekinshi element: T- qos polyusli tranzistorlar, P- maydan tranzistorlar.

Úshinshi, tortinshi hám besinshi elementler-úsh belgili san, birinshi nomer

jumısshı chastota diapazonı hám quwatın, qalǵan ekewi nomerler bolsa, 01 den 99 g’a shekem ásbaptıń islep shıǵarıw texnologiyalıq tártip nomeri.

Altınshı element - A den Ya g’a shekem - bir túrdegi ásbaptıń parametrik

toparı.

3. Tiristorlar.

Házirgi waqtında tort qatlamlı yarımótkizgishli ásbaplar -tiristorlar

elektronikada keń qollaniladi. Olar tiykarınan kremniy materialınan tayarlanadı.

Tiristor dúzilisiniń sxematik korinisi 9 - suwretde kórsetilgen. Tiristor

elektr ótkiziwshenligi túrli túrge iye (p$$ bollģan tarawlardı qosılıwı

nátiyjesinde payda boladi . Tarawlar arası shegarasında ush p-n-ótiwler (EP

$$ payda boladi. Tiristorning shet tarawların birin anod, ekinshisin katod dep atalıb, ishki tarawların bazalar dep ataladı.

Tiristordiñ islewi ushın zárúrli bolgan jaģdaylardi korip shıǵamız.

Bazalar túrli qalıńlıqta boliwi hám kirispeler muǵdarın bir qıylı bolmawi

nátiyjesinde n- baza p- bazaǵa salıstırǵanda talay keń hám kirispe muǵdarı onsha úlken bolmaydi, sonıń ushın ol jetkilikli dárejede joqarı salıstırma qarsılıq iye boladi. Bul bolsa orta p-n- ótiw KP jaqsı durislaw ózgesheliklerine : kishi teris tok, joqarı tesiliw kernew hám teris kernewler tarawinda júdá úlken qarsılıqqa iye boladi.

Tiristorning shet yarım ótkizgishli tarawları $$ úlken kiriw muǵdarına iye bolg'anligi ushın EP1 hám EP 2 p-n-ótiwler duris baģitta baza tarawlarına tiykarǵı bolmagan zaryad tasıwshılardıń jaqsı emitterlari boladi.

Ikkiala EP 1 hám EP2 p-n-ótiw sonday alınadi, olardıń injeksiya koefficiyenti tok tiģizliģina baylanisli hám tıǵızlıqtı asıwı menen ol keskin artiwi kerek.

Endi aldın tiristorni islewin tek anod hám katodga sırtqı kernew

berilgen hal ushın kóremiz. Egerde onsha úlken bolmagan ózgermes kernew

U dıń oń polyusi anodga, kerisi bolsa katodga jalģansa, ol jaǵdayda KP hám EP 2p-n ótiwler duris baģitta , EP ótiw teris baģitta isleydi. Bunda tiristor jabıq hám ol arqalı júdá kishi tok ótedi. Bul kishi tok EP p-n-ótiwdiń jabıq ózgesheligi menen anıqlanadı. Tiristorning qarsılıgı teris kernew qoyilgan P p-n-ótiwdiń qarsılıgı menen anıqlanadı. Bunda tiristor arqalı ótip atirģan tok tiģizliģi kishi hám EP 1 hám EP 2

otiwler jetkilikli injeksiyaga iye bolmaydi. Kishi tok tıǵızlıqlar tarawinda dinistorning volt-amper xarakteristikası kremniyli diodtiñ teris volt-amper xarakteristikasın tákirarlaydı (10 -súwret, 1-bólim).

Ózgermes tok kernewin anod hám katod arasında artpawı tiristor arqalı

tok tiģizliǵın artiwina alıp keledi. Nátiyjede, tiristordiń ikkiala bazasında tiykarǵı bolmaģan zaryad tasıwshılardıń injeksiyasini asiwina alıp keledi. Bunda orta p-n-o„tish tokı tek teris tok menengine anıqlanmasdan, KP otiwine jetip kelgen bazalardaǵı tiykarǵı bolmagan tasıwshılar tokı menen da anıqlanadı. KP p-n otiw jaqin bazalarında tiykarǵı bolmagan zaryad tasıwshılardıń ámeldegi boliwi onıń qarsılıgın jeterlishe azaytadı, nátiyjede tiristor arqalı jáne de úlkenlew artadı. Bul bazaǵa tiykarǵı bolmagan zaryad tasıwshılar injeksiyasini artıwına alıp keledi, KP p-n- otiw qarsılıgın jáne de azayıwına alıp keledi hám h. t.b

Sonday etip, tiristorda eki bir birin jedellestiriwshi process juz berip, nátiyjede tiristordiń qarsılıgı quyin kemeyedi, tok bolsa quyın artadı (10 -súwret, 2-bólim).

Quyın korinisindegi process baslanǵan kernewdi tiristorning duris almaslaw kernewi U pp dep ataladı.

Tok keyingi artiwı KP p-n ótiwdiń orta bóleginde tiykarǵı bolmagan

tasıwshılardı toplanip, konsentraciya bul ótiwde úlken boladi hám ol duris baģitta jıljıydı. KP otiw qarsılıgı júdá kishi boladi hám tiristorda turgun

tuyinish rejimi ta‟minlanadi (10 -súwret, 3-bólim), tiristor ashıq. Bul rejimde tiristor

qarsılıgı jetkilikli dárejede júdá kishi bo„ladi. Ol to„rta yarımo„tkazgich tarawlar,

ush to„g„ri yo„nalishli p-n-o„tishlar hám chiqich kontaktlar qarsılıqları

yig„indisidan ibarat bo„ladi.

Tiristorning volt-amper xarakteristikası (vAX) S ko„rinishida bo„lib, eki

elektrodlı tiristorni dinistor dep ataladı.

Úsh elektrodlı (basqarıwshı ) tiristorni (11-súwret) islewi dinistordan parq

etpeydi. Úshinshi elektrod tiristorni to„g„ri almasınıw kernew úlkenligin

o„zgarish imkaniyatın beredi. Rasında da, basqarıwshı elektrod hám katodga

berilgen kernewdi o„zgartirib, EP

2

p-n-o„tish arqalı o„tayotgan baslang„ich

júzimdi o„zgartirish múmkin. Hám de tiristorning baslang„ich tok qısıqlıǵın

basqarib turıp, quyın ko„rinishidagi processni baslanıwın o„zgartish múmkin

bo„ladi.

11- súwret. Úsh elektrodlı basqarıwshı tiristorlarning strukturaları

(a, v) hám shártli belgileri (b, g).

Basqarıwshı

elektrod

Anod

Basqarıwshı elektrodta tok qansha úlken bo„lsa, Upp

sonsha kishi

bo„ladi. Tiristorni vAX lar oyilasi 12-suwretde ko„rsatilgan. Úsh elektrodlı tiristorni

trinistor dep da ataladı.

Tiristorlar túrli to„g„rilagich apparatlarda, basqarıw, avtomatıka,

esaplaw texnikası hám basqalarda keń qo„llaniladi.

Tiristorlarni belgilew to„rta elementten ibarat bo„lib, qalǵan

yarımo„tkazgichli ásbaplarǵa o„xshaydi. Ekinshi element dinistorlarda N-hárıbi,

trinistorlar bolsa Ol-hárıbi menen belgilenedi.

4. Tranzitorlarni alıw texnologiyası.

Túrli ko‟rinishdagi ko‟pchilik tranzitorlarni talay keń tarqalǵan túrlerine

eritpeli eritpe difuzion - plener mezoplener hám trenzistorlar kiredi.

Eritpe tranzistorlar. Tranzistor mexanikalıq rawajlantiruvchining

baslaw dáwirinde qo‟sh qutbli tranzistorlar tiykarınan kirispelerdi eritiw usılında

germaniydan eritpeli tranzistor tayarlanadı. Keyinirek taza mo‟na kristall

kremniyni alıw texnologiyanı jaratılǵannan so‟ng keyin qo‟sh qutbl i eritpeli

tranzistorlar tayarlana basladı.

Eritpeni tranzistorlar eki bir-birine jaqın jaylasqan p-p o‟tishli

strukturadan o‟tadi.

12- súwret. Basqarıwshı elektrodlı tiristorning vAXi shańaraǵı.

1-súwret. Eritpeli transistor.

Eritpeli tranzistorlarda júdá yuqa alıw qıyın, sol sebepli olar tómen hám

o‟rta chastotalılar ushın mo‟ljallangan. Olardı quwatlı etip da tayarlaw

múmkin. Bunday tranzistorlardı alıw ushın p-n o‟tkazgichlarni joqarı maydanda

iye bo‟ladi.

Eritpeli tranzistorlardı kemshiligine shegara chastotası (1≥20 m..)

kishiliginen taliqdi. Texnologiyalıq tayarlawda parametrlerde bir-birindegi ayırmashılıqlardı

úlken bo‟lishligini da ko‟rsatishi múmkin.

Eritpeli diffusion tramzistorlar. Bul xildagi tramzistorlar eritpeli

texnologiyanı diffusion qo‟shgan halda alıp baradı. Bunda indiy-surma menen

yarımo‟tkazgich plastina sırtına jaylastırıp qızdırıladı. Bunda bo‟lakni suyultirish

nátiyjesinde electron o‟tish ónim bo‟ladi. Biraq joqarı tranzistorlarına bir waqtın

o‟zida eriw processinden tısqarı diffuzia da ketedi. Ya‟ni elektronnan diffuzis

kristall biri- akseptor ekinshisi bolsa donor kirispe wazıypasın basqaradi. Olar

kristall qálipligi bo‟yicha hár qıylı tereńlikke diffuziolanadi hám tegis emes

bólistirilgen p-túrdegi baza ónim bo‟ladi. Kollektor retinde p-túrdegi germaniy

plastinka xızmet etedi. (2-súwret.)

2-súwret. Eritpeli diffusion transistor

Baza tarawi arqalı tiykarǵı bo‟lmagan zaryadlardı ko‟chishi, tiykarınan elektr

maydan ıǵıwı menen ámelge asırılǵanı ushın, bunday tremzistorlarni ıǵıw

trenzistorlar dep ataladı. Íǵıw tranzistorlardı baza kamligi 0. 5-1 m km bo‟lganligi

ushın olardı shegara chastota 500-10. 000 m 9 ga jetedi. Bul tranzistorlarda

kemshilik emitterda ta‟siri kernewdi kishiligi hám úlken quwatlı tranzistorlardı

islep shıǵarıwdı qıyınlıǵı bolıp tabıladı.

Diffuzion planar tranzistorlar. Bul ko‟rinishdagi tranzistorlardı tayarlaw

kremniy oksidin alıp, ol jaǵdayda ashılǵan parada sańlaqlar arqalı kirispe

atomlarining diffuziya usılında paydalanıladı. Texnologiyalıq ámeller ketma -ketligi

3-suwretde ko‟rsatilgan.

3-súwret. Diffuzion planar tranzistordıń olininshi

Planar tranzistordı tayarlaw ushın n-túrdegi kremniy alınıp aqırında

kollektor wazıypasın o‟taydigan plastinka aldın suw bug‟i yamasa kislorod ortalıǵına

jaylastırılıp sırtında tıǵız perde Si O

2

ónim etedi. 3-súwret a) Fotolitografiya

usılında perde sańlaq, 3-súwret, b) ónim etilip ol arqalı akseptor bar diffuziya

etiledi. 3-súwret v) Bunda plastinkaǵa p-tur baza qatlamı ónim bo‟ladi. Sol

process waqtın o‟zida oksidleniw júz beredi. Ónim bo‟lgan oksid perdeden taǵı

sańlaq 3-súwret, g) ashılıp ol arqalı perdeden donor-fosfor kemrek tereńlikke

diffuziya etiledi. Nátiyjede “n” Qturdagi emitter qatlam ónim bo‟ladi. 3-súwret, d)

Keyin taǵı ónim bo‟lgan Si O2

qatlam ónim bo‟ladi hám yediriladi. 3-súwret, e)

Kontaktlar purkaladi hám termobosim usılında chiqqichlar jalǵanadı. 3-súwret, j) aqır-aqıbetde,

diffusion -planar transistor strukturasınıń ulıwma ko‟rinishi 4-suwretde

ko‟rsatilgan.

Sayttı jeke kompyuterimizde tayarlab bo'lgach, onı

internet tarmaǵına jaylawımız kerek. Eger internetge

jaylamasangiz, ol halda saytıńız haqqında hesh kim xabarlı

bo'lolmaydi. Lekin, internetge jaylaw menen de jumıs

tawsılmaydı, internetge kirgenler saytıńızdı qanday tapa

aladı? - degen soraw tuwıladı. Sol sebepli internetge

jaylaǵan sayttı adamlar tapa alıwı ushın múmkinshilik jaratıw

da kerek, biraq bul haqqında keyingi sabaqlarda sóz

júrgizemiz. Keling, aldın, sayttı internetge jaylaw haqqında

sóyleymiz. Ulıwma alǵanda, saytlar internet tarmaǵında

qanday jaylanıwı hám saytlarǵa qanday etip at tańlanıwı

haqqında úyrenemiz.

Hár qanday sayttı internetge jaylaw ushın domen hám

hosting alınadı.

Domen ne?

Domen - bul sayt atı, mısalı www. saytım. uz

Siz qaysı bolıp tabıladı saytqa kirip atırǵan ingizda sayt atınıń yaǵnıy

domenni jazasız. Nátiyjede sol domen sayt jaylasqan

hosting hám baza menen baylanısadı.

Domen - bul sheksiz internet túbi joq teńizindegi serverlerden

birinde jaylasqan qaysı bolıp tabıladı saytqa júrgizetuǵın mánzil

esaplanadı. Tiykarınan Siz hosting xızmetinen paydalanıp,

saytıńızdı qaysı bolıp tabıladı serverge jaylastırganingizda, saytıńız

adresi (server noqat'i názerinen) qanday da IP adreske

teń boladı. Mısalı, 192. 168. 162. 134 Bunday IP mánzildi

eslep qalıw qıyın.

Eger domen bolmaǵanında saytıńızǵa keliw

ushın paydalanıwshılar saytıńız IP adresin eslab

qalıwları hám brauzerlerine 192. 168. 162. 134 dep jazıw

arqalı saytıńızǵa kiriwleri kerek bo'lar edi. Domen abzallıǵı

sonda, ol túsiniksiz hám eslep qalıw qıyın bolǵan IP

mánzillerdi adamlarǵa túsinikli, eslep qalıw ańsat bolǵan

shıraylı sayt atları aylantıradı. Sol sebepli de

domen satıp alǵanıńızda bárinen burın bul domenni

hostingingiz IP adresine ulab qo'yasiz. Sonda domen

atı saytıńız IP adresiniń awdarması bolıp qaladı. Hár

sapar paydalanıwshılar óz brauzerlerinde domen nomingizni

jazıwsa, bul domen hostingingiz serveriniń IP adresin

shaqıradı hám paydalanıwshına saytıńız kórsetiledi!

Mısal ushın, qálem. uz saytı hostingining sayt jaylasqan

bólegi ushın IP adresi 192. 168. 111. 222 dep esaplaylik. Bul

saytqa kirisiw ushın paydalanıwshılardıń bul IP mánzildi

jazıwları olarǵa qıyınshılıq tuwdırıwı múmkin. Bul orında

paydalanıwshılar ushın eslep qalıw ańsat hám túsinikli

bolǵan domen saylanadı. Sayt bolsa tómendegi tártipte olarǵa

jetkiziledi:

Qálem. uz -> 192. 168. 111. 222 -> SAYT

Domen ısımlarda “domen aymaǵı” degen túsinik

bar. Bul aymaqlar saytlardıń ol yamasa bul túrge ta'luqli

ekenligin kórsetip turadı. Házirgi kúnde eń ataqlı

domen at aymaqlarına. com (kommersiya-kommerciya saytları ),. net (internet),.info (informatsiya-maǵlıwmat saytları ),.yedu

(education-bilimlendiriw tarawına tiyisli saytlar ),.org (organisation-

shólkem saytları ),.gov (government-húkimet saytları ) hám

basqa mámleket kodı joqarı basqıshlı domenlar (country

code tap -level domains - ccTLD) kiradi.

ccTLD domenlari qaysı bolıp tabıladı mámleket atı qısqarmasiga

tiykarlanǵan domen aymaqlarına bólinedi. Mısalı

Ózbekstan ushın. uz domenlari, Rossiya ushın. ru

domenlari, Fransiya ushın. fr domenlari hám taǵı basqa. Hár bir

domen aymaǵın ózine tiyisli bolǵan mámleket basqaradi.

Mısal ushın,.uz domenlariga Ózbekstandan basqa hesh

qaysı mámleket dizimnen ótkeriw huqıqına iye bola

almaydı.

Domen ısımlar domen registratorlari arqalı ámelge

asıriladı. Hár bir domen atı tek bir ret dizimge

alınıwı múmkin jáne onıń nusqaları bolıwı múmkin emes.

Mısalı, siz korzonangiz saytı ushın esavdo. uz dep at

tańladingiz, Bul domenni satıp alǵaningizdan keyin

(kelisim múddet dawamında ) basqa hesh kim bul atqa

iyelik qilolmaydi.

Ol yamasa bul domenning bandligi yamasa dizimge olinish ushın

boslıǵın tekseriw domen registratorlarining whois

sorawı járdeminde tekseriliwi múmkin. Ózbekstan domen

registratorlari baslıǵı ccTLD. uz hisoblanadi. Bul saytqa

www. cctld. uz yamasa ápiwayıǵana www. whois. uz domeni arqalı

kirisiw múmkin. ccTLD. uz saytiga kelip Siz

Ózbekstan domen registratorlari haqqında maǵlıwmat

alıwıńız hám sayttıń shep tárep menyudan tómengi

bóleginde jaylasqan kishi forma arqalı qaysı bolıp tabıladı domenning

boslıǵı yamasa bandligini tekseriwińiz múmkin.

Domen atı dizimge alınǵannan keyin Siz onıń

sazlanmalarini saytıńız jaylasqan hosting IP adresine

(olar “nameserver” dep júritiledi) uyqas túrde

redaktorlawıńız kerek boladı. Sonnan keyin 24 saat ishinde

domeningiz kórsetilgen nameserver'da jaylasqan

saytıńızǵa aparıwdı baslaydı.

Hosting ne?

Hár qanday sayt qaysı bolıp tabıladı serverde jaylasqan boladı. Sayt

hám oǵan baylanıslı fayllar (súwret, video, basqa júklep

alınatuǵın fayllar ) ushın málim kólemde jay alıw kerek.

Mısalı, 100 MB den bir neshe GB ge shekem bolıwı da

múmkin. Sizdi saytıńız ushın jay ajıratıp beretuǵın xızmet

túrine “hosting” dep ataladı. Ádetde domen beretuǵın

kompaniyalarda da hosting xızmeti boladı. Hosting hám

domenni bir kompaniyadan alıw da múmkin, yamasa olardı

basqa -basqa kompaniyalardan da alıw múmkin.

Saytlar ushın hosting beretuǵın kompaniyalarda úlken

kólem degi arnawlı serverler bar. Olar tınımsız islep

turıw arqalı saytlardıń islewin támiyinleydi. Hosting

beretuǵın kompaniyalar bir waqtıniń ózinde júzden artıq

Saytlardı ózinde saqlaǵan bolıwı múmkin.

Siz internetge ulanib qandayda bir sayttı ashıw ushın kerekli

mánzildi terganingizda, daslep, DNS (Domain Name

Server) bilan baylanıstırnasiz. Keyin bolsa, DNS server tárepinen

domen (sayt atı ) haqqında malumot tekseriledi. Mısalı

www. qálem. uz atlı mánzildi ashqanıńızda, daslep DNS

server arqalı qálem. uz atı haqıyqatlıqtan bar ekenligi hám qaysı

hostingda jaylasqanı haqqında maǵlıwmat alınadı, keyin áne

sol hosting menen baylanısadı hám saytqa tiyisli fayllar sizge

kórsetiledi. Álbette, bular barlıǵı avtomatikalıq tárzde bir

neshe sekundta ámelge asadı.

Tómendegi súwretlerde saytqa kirisiw ushın júz bolatuǵın

processler suwretlengen.

Bunda,

use - paydalanıwshı ;

browser - sayttı ashıw programması (opera, mozilla, xrome);

webserver - sayt jáne onıń faylların saqlawshı hosting.

DNS - domain name server (domenlar haqqında malumotni

saqlawshı server)

Joqarıdaǵı suwretden kórinip turıptı, olda, internet degi qandayda bir

saytqa kirisiw ushın sayt atı jazılǵanda, brouzer programması

daslep DNS serverge shaqırıq etedi hám odan sol

mánzildiń IP adresin so'raydi. Basqasha etip aytqanda,

sol sayt qaysı hostingda jaylasqanın so'raydi. DNS

óziniń bazasın tekseredi hám so'ralgan sayt atınıń izlaydi,

Eger tapsa onıń IP adresin brauzerge jiberedi (yaǵnıy

Internetge kirgen adamdıń kompyuterine sayttıń

qay jerdeligin ańlatadı ) Keyin bolsa sol waqtıniń ózinde

brouzer berilgen adreske (yaǵnıy hosting) menen baylanisıp

odan sayttıń kerekli betin so'raydi. Sonday etip

hosing tárepinen sayt kórinisleri sizdiń brouzerińizge

jetip keledi.

Hosting xızmeti ushın mólsherlengen serverlerdiń birpara

kórinisleri tómende suwretlengen.

Juwmaq etip aytqanda, Hosting - bul sayt ushın ajıratılǵan

jay bolıp, sayt daǵı malumotlarni (tekst, súwret, fayllar hám

taǵı basqa ) ózinde saqlaydı. Onıń kólemi bir neshe MB

(megabayt) yamasa GB (gigabayt) bolıwı múmkin. Domen yamasa

hosting alıw ushın internet provayderiga shaqırıq qılıw

múmkin. Domen ushın jıllıq tólew tolıqnadı. Hosting ushın

bolsa hár bir provayderning tarif bahalarına kóre bir neshe

aylıq yamasa jıllıq tólew tólew múmkin.

Ózbekstanda domen yamasa hosting beretuǵın kompaniyalar

(provayder yamasa registrator) házirde kóplegen qalalarda

iskerlik yuritmaqda. Mısalı : BCC (www. bcc. uz), Arsenal-D

(www. webname. uz), Active (www. active. uz), Uzinfocom

(www. uzinfocom. uz) va basqalar

Iygilikli kesh! Gost'Búgin: 08-Mart 2020 Jıl, Ekshembi. Saat : 18:19

Hostinglar

Aldın Hostinglar Haqqında Qısqasha Soylessak. Hosting Ne. Hosting Bul

Konstruktorda Júdá Úlken Parq Etedi. Hostingda Nege Pul Tolanadi Odan Kóre

Saytımdı Konstruktorda Ashsam Bolmaydıma Dep Kóp Masterler Saytın

Konstruktorda Ashıwadı. Bul Pikir Ulıwma Qáte. Sebebi Konstruktorda Ashılǵan

Sayt Xoxlagan Waqıtta Ashıp Ketiwi Múmkin Yamasa Konstruktor Isten Shıǵıwı

Múmkin (tap wen. ru sıyaqlı ). Hostingda Bolsa Aqshasın Tolıqb Qoysańız Saytıńız

Óship Ketpeydi. Biraq Aqshasın Tóliy Almasańız, Ol jaǵdayda Saytingizdan Umidingizni

Uzavering Sebebi (Pıshıq da pulsiz aftapǵa shıqpaydı :-D) Aqshasın

Tólemegeningizdan Keyin Hosting Biypulga Islemeydi. Biypul Hostinglar Da Bar

Biraq Olar Júdá Isenimli Bolmaydı. Házirgi Kúnde Eń Isenimli Hosting

Www. Keo. Su hám Reg. Ru Bolıp Kelip atır. Hostingda Tek php De Isleysiz

(konstruktorda bolsa html) php Júdá Qolay. Basqa Sayt daǵı Maǵlıwmatları Qosıw,

Ob Hawa, valyuta hám Basqa Servisler hám de Muzıka hám videolardı Ózi

Jańalanatuǵın Qılıw Múmkin. hám Taǵı Bir Qolaylıq Tárepi Sonda Oǵan

Qalelegen Razmerda (kólemde) Júkleme Júklew Múmkin (konstruktorda bolsa eń

ko'pi 10 yamasa 5 mb).

Hosting Ózi Ne

Hár qanday sayt qaysı bolıp tabıladı serverde jaylasqan boladı. Sayt hám oǵan baylanıslı fayllar

(súwret, video, basqa júklep alınatuǵın fayllar ) ushın málim kólemde jay alıw

kerek. Mısalı, 100 MB den bir neshe GB ge shekem bolıwı da múmkin. Sizdi

saytıńız ushın jay ajrtaib beretuǵın xızmet túrine “hosting” dep ataladı. Ádetde

domen beretuǵın kompaniyalarda da hosting xızmeti boladı. Hosting hám

domenni bir kompaniyadan alıw da múmkin, yamasa olardı basqa -basqa

kompaniyalardan da alıw múmkin.

Saytlar ushın hosting beretuǵın kompaniyalarda úlken kólem degi arnawlı serverler

bar. Olar tınımsız islep turıw arqalı saytlardıń islewin támiyinleydi.

Hosting beretuǵın kompaniyalar bir waqtıniń ózinde júzden artıq saytlardı ózinde

saqlaǵan bolıwı múmkin.

Siz internetge ulanib qandayda bir sayttı ashıw ushın kerekli mánzildi terganingizda,

daslep, DNS (Domain Name Server) menen baylanıstırnasiz. Keyin bolsa, DNS server

tárepinen domen (sayt atı ) haqqında malumot tekseriledi. Mısalı

www. qálem. uz atlı mánzildi ashqanıńızda, daslep DNS server arqalı qálem. uz

atı rasında bar ekenligi hám qaysı hostingda jaylasqanı haqqında malumot

alınadı, keyin áne sol hosting menen baylanısadı hám saytqa tiyisli fayllar sizge

kórsetiledi. Álbette, bular barlıǵı avtomatikalıq tárzde bir neshe sekundta ámelge

asadı.

Tómendegi súwretlerde saytqa kirisiw ushın júz bolatuǵın processler suwretlengen.

Bunda,

user- paydalanıwshı ;

browser- sayttı ashıw programması (opera, mozilla, chrome);

webserver- sayt jáne onıń faylların saqlawshı hosting.

DNS- domain name server (domenlar haqqında malumotni saqlawshı server)

Joqarıdaǵı suwretden kórinip turıptı, olda, internet degi qandayda bir saytqa kirisiw ushın sayt

atı jazılǵanda, brouzer (Opera, Mozilla, Chrome,.. ..) programması daslep DNS

serverge shaqırıq etedi hám odan sol mánzildiń IP adresin so'raydi.

Basqasha etip aytqanda, sol sayt qaysı hostingda jaylasqanın so'raydi. DNS

óziniń bazasın tekseredi hám so'ralgan sayt atınıń izlaydi, Eger tapsa onıń IP

adresin brauzerge jiberedi (yaǵnıy internetge kirgen adamdıń komputeriga

sayttıń qay jerdeligin ańlatadı ) Keyin bolsa sol waqtıniń ózinde brouzer berilgen

adreske (yaǵnıy hosting) menen baylanisıp odan sayttıń kerekli betin

so'raydi. Sonday etip hosing tárepinen sayt kórinisleri sizdiń

brouzerińizge jetip keledi.

Hosting xızmeti ushın mólsherlengen serverlerdiń birpara kórinisleri tómende

suwretlengen (súwret)

Súwret - veb server bólmeleri

Juwmaq etip aytqanda, Hosting - bul sayt ushın ajıratılǵan jay bolıp, sayt daǵı

malumotlarni (tekst, súwret, fayllar hám taǵı basqa ) ózinde saqlaydı. Onıń kólemi bir

neshe MB (megabayt) yamasa GB (gigabayt) bolıwı múmkin. Domen yamasa hosting

alıw ushın internet provayderiga shaqırıq qılıw múmkin. Domen ushın jıllıq

tólew tolıqnadı. Hosting ushın bolsa hár bir provayderning tarif bahalarına kóre

bir neshe aylıq yamasa jıllıq tólew tólew múmkin.

Ózbekstanda domen yamasa hosting beretuǵın kompaniyalar (provayder yamasa

registrator) házirde kóplegen qalalarda iskerlik yuritmaqda. Mısalı : BCC (

www. bcc. uz), Arsenal-D ( www. webname. uz), Active ( www. active. uz),

Uzinfocom ( www. uzinfocom. uz) hám basqalar

Ekinshi dárejediń domen atları jaysha qaǵıyda bolıp tabıladı, ololmang (hám sayt ushın dizimnen ótiw ushın sayt ushın olardı dizimnen ótkeriw ushın onsha zárúrli emes, sebebi onı dizimnen ótkeriw arqalı olardı qáwip astına qoymaw kerek. Olar aqshaǵa iye. Bunnan tısqarı tólew jıl dawamında ámelge asıriladıva keyin domenni kireyge alıwdı jańalaw kerek.

Bunday kompaniyalar onsha kóp emes (jaqtı mısallar xizmet etiwi múmkin) Regru hám vebNames.), Biraq olar domenlarni olardıń atınan satıw hám satıw menen shuǵıllanatuǵın pútkil satıwlar tarmaǵına ıyelewi múmkin. Eger siz ámeldegi satıwshın qaniqtirmasangiz yamasa ol menen urıwǵan bolsańız, dizimnen ótkeriwshige shaqırıq etip, siz basqa satıwshın tańlawıńız yamasa dizimnen ótkeruvchilarning qanatında tuwrıdan-tuwrı kiriwińiz múmkin.

Ulıwma hesh qanday sheklewlersiz Siz jámiyetlik jaylarında domenlarni satıp alıwıńız múmkin,.Net,.org,.info,.A. Men. Zonalarda hám. edu,.Gov I. Mil tek mákemeler, sonıń menen birge, oqıw hám áskeriy institutlar ushın bunday múmkinshilik bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, bir qatar qánigelestirilgen birinshi dárejeli domenlar, mısalı,.Tavel,.jobs,.Avia.

Bul jámiyetlik jaylarında ekinshi dárejeli domen atları siz hár qanday dizimnen ótkeriwshinen satıp alıwıńız múmkin (tekǵana milliy), tiykarınan, avtorlıq huqıqı iyeleri menen dúgilisisler payda bolıwı múmkin bolǵan birpara derekler qollanıladı. Tap sol tárepler ǵalabalıq org zonasına kóship ótiwge májbúr boldı, sebebi onıń milliy domen zonasında onıń dáregi bloklanǵan.

<sub>Xosting ne

Xosting - bul Internetge jalǵanǵan kompyuter bolıp, ol jaǵdayda siz keleshektegi sayt ushın barlıq kerekli fayllardı jaylastırasız. Siz hosting kompaniyasınan xostingni kireyge alasız. Ádetde tólew hár ayda ámelge asıriladı.

Xosting provayderi ne

Hosting Provayder - bul hosting xızmetlerin kórsetetuǵın kompaniya. Rossiya Federatsiyasi aymaǵında bunday xızmetler ushın tiyisli litsenziya talap etiledi.

Xosting ne



Xostingning 2 túri ámeldegi: real hám virtual

Ulıwma hosting

Ulıwma xostingda kóplegen saytlar bir waqtıniń ózinde bir Internet -serverdiń bir qattı diskında jaylasqan. Ádetde, bunday serverlerde yad muǵdarı, qattı disktaǵı maksimal bos jay hám protsessor waqıtına qatań sheklewler bar.

Bul arzan xosting. Siz ushın hámme zat qashannan berli dúzilgen. Siz tek fayllardı serverge júklewińiz kerek hám sayt qashannan berli isleydi.

Bunday xostingda qatnasıw shegarası ádetde kúnine 300 - 10 000 kisige tuwrı keledi. Ámeldegi skriptlerge baylanıslı.

Haqıyqıy hosting

Internet -xosting virtual hám haqıyqıy bolıwı múmkin

Haqıyqıy xosting - bul tek siz qattı disktıń málim bir bóleginde jaylasqan bolasız. Siz pútkil kólemdi iyelewińiz múmkin, ete almaysız. Soǵan qaramay, bul ajıratılǵan jay sizge ajıratılǵan.

Haqıyqıy xostingni kireyge alıw júdá qımbat. Bul úlken saytlar, kúnine kóp keluvchilarga iye bolǵan júklemeli joybarlar ushın mólsherlengen: kúnine o'nlab, júz mińlaǵan adamlar. Ulıwma hosting talay arzan. Kúnine 200-300 kisin tasıytuǵın saytlarǵa sáykes keledi.

veb -saytıńız ushın hostingni qanday tańlaw múmkin

Xostingni satıp alıwdan aldın, onı islewi ushın ne kerekligini oylap kóriw kerek. Kóbinese, hosting tańlaw sizdiń saytıńız isleytuǵın cms () ga baylanıslı.



Kópshilik jaylastırılǵan saytlar tómendegilerdi talap etedi:

Mysql maǵlıwmatlar bazası

Php skriptti qollap -quwatlaw

Apache yamasa nginx veb -serveri

Kóplegen saytlar ushın bul etarli.

Eń jaqsı hosting ne

Eń jaqsı xosting, ókiniw menen aytamız, sırt elde jaylasqan. Jergilikli xosting -provayderlar arqa tárepden dem alıwadı, lekin baribir artta qalıwadı. Birinshiden, eń jaqsı hosting provayderini qıdırıwda siz bir neshe hosting xızmetlerin ózgertiresiz.

Hámme bahalar birdey. virtual xosting ayına 50 den 300 rublgacha.

Eger siz jaqsı sóylemesangiz shet el til yamasa ulıwma aytpań, sonday eken siz tek orıs tilinde sóylesiwchilarni qızıqtırasız.

Orıssha xosting

Jańa baslanuvchilar ushın sizge jino tańlawdı máslahát beremen - www.jino. ru. Bul anıq, paydalanıwshılarǵa qolay xosting basqarıw paneli. Bul arzan, xızmetlerdi jalǵaw hám úziw ańsat.

Barlıq hosting xızmetlerin pulli hám biypul bólinedi.

Biypul hosting xızmetlerin tómendegi kemshiliklerge iye:

- jumıs tezliginiń tómenligi;

- kóp sanlı reklama ;

- bunday hostingning turaqlılıǵın hám qawipsizligi kepilliklenbegen;

- texnikalıq qollap -quwatlaw xızmeti mudamı da sorawlarǵa juwap bermeydi hám geyde mashqalanı sheshiw ushın ap-alıs waqıt kerek boladı.

Eger sayt ápiwayı veb -bet, bas bet blogi yamasa kishi kartochka saytı retinde isletilse, bul halda, qaǵıyda jol menende, xosting biypul boladı, ásirese onıń ushın pul tólew shárt emes.

Biraq gáp úlken korporativ derek, keshe -kunduz bolıwı kerek bolǵan úlken jańalıqlar portalı yamasa Internette pul islew hám dáramat alıw ushın isletiletuǵın veb -sayt haqqında ketkende, pulli xostingni tańlaǵan maqul.



Pulli xosting xızmetlerin joqarıdaǵı kemshiliklerden erkin. Olar turaqlı isleydi, texnikalıq járdem payda bolǵan máselelerge demde juwap beredi hám olardı múmkinshiligi barınsha tezirek joq etedi. Pulli xostingdagi sayt talay tezirek isleydi, veb -resurs iyesi kóbirek funktsiyalar hám múmkinshiliklerge iye. Tek ǵana unamsız - bul xızmet haqi.

Tuwrı, siz joqarı sapalı hám usı waqıtta arzan xostingni tabıwǵa háreket etiwińiz múmkin. Mısalı, Profit Server - bul klienttiń mútajliklerine hám sayt qanday maqsetlerde isletiliwine qaray xosting xızmetlerin kórsetiwdiń túrli variantların usınıs etetuǵın kompaniyalardan biri.

Bul erda bahalar ortasha, hátte júdá tómen dep búydew múmkin. Biraq, usınıń menen birge, qarıydar joqarı sapalı xızmetti, óz resursınıń turaqlı islewin, sheksiz trafikni, derlik barlıq ataqlı CMS-ni qollap-quwatlawdı, sonıń menen birge sayttan biypul uzatıw hám kompaniyanıń basqa usınısları sıyaqlı qosımsha jeńilliklerdi aladı.

Álbette, siz ózińizdiń xostingni tańlawıńız múmkin, sebebi men bunı usınıs retinde beremen, men bunı ózim isletganman hám hesh qanday jaǵdayda sizge júklemeyman. Provayderni tańlaw tek sizdiń jumısıńız. Men joqarıda házirde paydalanıp atırǵan xosting haqqında jazdım.

Klassifikaciyalaw ámelge asırilatuǵın ekinshi kriterya - bul usınıs etilgen derek túri. Bul erda hosting xızmetleriniń tómendegi túrleri ajıratılǵan :

Basqasha etip aytqanda : " kim aldın turdi, ol hám terlik. " Sol sebepli, bunday xosting úlken saytlar hám veb -betler ushın uyqas emes, olar ushın turaqlı ámelde barlıq hám úzliksiz islew zárúrli shárt, sebebi bánt bolǵan waqıtlarda buzılıwlar hám resurslarınıń biyqarar islewi gúzetiliwi múmkin. Kishi saytlar ushın bunday xosting xızmetlerinen paydalanıw múmkin.

Yaǵnıy, hár bir klientte kepillik berilgen yad hám resurslar muǵdarı bar, ol ápiwayı klientler xostingida bolǵanı sıyaqlı basqa klientler menen de bóliw kórmeydi. Tuwrı, bul xızmet bahası bir neshe ese joqarı boladı.



3. Arnawlı xosting yamasa Dedicated Server - bul paydalanıwshına ulıwma bólek fizikalıq server usınıs etilgende.

Yaǵnıy, qattı disk, málim muǵdardaǵı yad, resurslarǵa iye bolǵan jeke kompyuter ámeldegi hám ol málim bir aqsha ornına klientke ótedi. Álbette, bunday xosting aldınǵısınan da qımbatlaw boladı.

4. Kollokatsiya yamasa kollokatsiya - qarıydar málim bir aqsha ornına xosting provayderining maǵlıwmatlar orayına óziniń pútkil apparat parkini (serverler, jeke kompyuterler hám t.b. ) jaylastırǵanda.

Eń kóp qımbat túrler bul xızmet, lekin usı waqıtta eń isenimli. Tuwrı, paydalanıwshı tarmaq úskenelerin basqarıw tájiriybesine ıyelewi, programmalastırıw kónlikpelerine ıyelewi kerek, sol sebepli úskeneni ornatıw ushın barlıq juwapkershilik oǵan júkletilgen. Provayder kompaniya tek úzliksiz elektr támiynatı hám resurstıń turaqlı islewin kepillikleydi.

Bul erni kireyge beriwge uqsaydı. Yaǵnıy, bir kisi er uchastkasın paydalanıwǵa aldı, aqshasın tolıqtı hám odan ne paydalanıwı onıń jeke jumısı.</sub>