Şəkil
MAYELƏRİN NİSBİ MÜVAZİNƏTİ
Mayenin hissəcikləri biri digərinə görə hərəkət etmir. Maye bütöv bir kütlə şəklində hərəkət edir. Burada maye köçürmə hərəkətində olur. Məsələn: vedrə ilə suyun aparılması, dəmiryol sisternasındə və s. Sabit bucaq sürəti ilə fırlanan silindrik qabda mayenin hərəkəti nisbi müvazinətə misal ola bilər.
Nisbi müvazinətdə mayeyə səthi qüvvələrdən təzyiq qüvvəsi, həcmi qüvvələrdən isə ağırlıq qüvvəsi ilə köçürmə hərəkətində yaranan ətalət qüvvəsi təsir edəcəkdir. Nisbi müvazinətin iki halına baxaq.
1) Maye + a təcili ilə hərəkət edən dəmiryol sisternsində nisbi müvazinətdədir.
Bu zaman mayeyə təzyiq qüvvəsi, ağırlıq qüvvəsi və ətalət qüvvəsi təsir edəcəkdir.
Şəkil
Həcmi qüvvənin təcilinin oxlar üzərindəki proyeksiyaları
Şəkil
Bu qiymətləri hidrostatikanın aşağıdakı differensial tənliyində yerinə yazaq
Bu tənliyi inteqrallayıb təzyiqi tapaq
.
C-ni tapmaq üçün başlanğıc şərtdən istifadə olunur. Onda
olacaq.
C-nin qiymətinin yerinə yazaq
.
Sərbəst səthin tənliyini tapmaq üçün götürürük
Bu maili müstəvinin tənliyidir. Deməli, sisterndə mayenin sərbəst səthi maili müstəvi şəklində olacaqdır
.
Sistern hərəkət etdikdə maye arxa tərəfə yığılır. Qəflətən dayandıqda qabaq tərəfə yığılır. Odur ki, sisternləri tam doldurmurlar.
2) Maye sabit bucaq sürəti ilə fırlanan silindrik qabda nisbi müvazinətdədir.
Mayeyə səthi qüvvələrdən təzyiq qüvvəsi,həcmi qüvvələrdən ağırlıq qüvvəsi ilə mərkəzdən qaçma qüvvəsi təsir edəcəkdir.
Onda həcmi qüvvənin təcilinin oxlar üzərindəki proyeksiyaları
Bu qüymətləri hidrostatikanın differensial tənliyində yerinə yazaq
C-ni tapmaq üçün başlanğıc şərtindən istifadə edirik
Bu düsturdan görünür ki, bucaq sürəti artdıqca təzyiqdə artır. Bu haldan istifadə olunaraq müxtəlif cismli mayeləri bir-birindən ayırmaq olar.
Məsələn, sentrofuqlar həmin tənliyə əsaslanır. Sərbəst səthin tənliyinin tapmaq üçün götürürük.
Bu parabolanın fırlanmasından alınan səthin yəni paraboloidin tənliyidir. Deməli, silindrdə mayenin sərbəst səthi paraboloid şəklində olacaqdır.
Dostları ilə paylaş: |
