1) Cərəyan xətti. Bu elə bir xətdir ki, maye axını içərisində bir çox nöqtələr-
dən keçir və həmin nöqtələrdəki sürət vektorları ona toxunan olur.
Qərarlanan hərəkətdə cərəyan xətti ilə hissəciyin trayektoriyası bir-birinin üzərinə düşür. Qərarlanmayan hərəkətdə isə hissəcik müxtəlif cərəyan xətləri üzərində olur.
Praktikada qərarlanan və qərarlanmayan hərəkəti aşağıdakı kimi almaq olar. Çənə da-
Şəkil
xil olan və xaric olan mayenin miqdarını elə tənzim etmək olar ki
H = const. Onda borudakı mayenin hərəkəti qərarlanan olacaqdır. Əgər
olarsa onda borudakı mayenin hərəkəti qərarlanmayan olacaqdır.
2) Şırnaq – elementar maye lüləsi. Qapalı bir kontur olduğunu fərz edək. Bu konturun hər bir nöqtəsi bir cərəyan xəttinə uyğun olsun. Nəticədə şəkildəki kimi silindrik bir səth alınacaq. Buna cərəyan borusu deyilir.
Şəkil
Şəkil
Cərəyan borusunun içərisi maye ilə dolu axarsa buna şırnaq deyilir. Şırnağın cərəyan xəttinə normal olan en kəsik sahəsinə şırnağın canlı kəsiyi deyilir ( ).
Şırnağın vahid zamanda canlı kəsiyindən keçən mayenin miqdarına sərf deyilir
.
Şırnağın aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır: 1) Axın boyunca forması sabit qalır. Deməli, cərəyan xətləri bir-birinə parallel olur. Belə hərəkətlərə parallel lüləli hərəkətlər deyilir.
2) Şırnağa maye kənardan daxil və xaric olmur, yəni şırnağın yan səthi maye keçirməyəndir.
Şırnağın en kəsik sahəsi çox kiçik olduğu üçün onun bütün nöqtələrində sürəti eyni götürmək olar. Yəni şırnağın sürətini hissəciyin sürətinə bərabər götürmək olar.
3) Maye axını Şırnaqların cəminə axım deyilir. Odur ki, axımın canlı kəsiyi şırnaqlrın canlı kəsiklərinin cəminə bərabərdir
.
Şırnağın sərfini sürətə görə də tapmaq olar.
Axımın en kəsiyi üzrə sürət qeyri bərabər paylanır. Odur ki, burada orta sürət anlayışından istifadə olunur.
- orta sürətdir.
Orta sürəti aşağıdakı düsturla tapılar
Şəkil.
.
Deməli, orta sürət elə bir sürətdir ki, onunla hesablanmış sərf həqiqi sürət ilə hesablanmış sərfə bərabərdir. Burada Q – həcmi sərfidir.
. ( )
