Mbaza. Uz imtihon javoblar

 

---

MBAZA.UZ IMTIHON JAVOBLAR 
2. Barglarda organik moddalarning hosil bo‘lish jarayonini qanday amalga 
oshadi?
0 ‘simliklar, ayniqsa, urug‘lar tarkibida (uning turiga qa- rab) har xil miqdorda suv, 
mineral tuzlar va organik mod­ dalar (kraxmal, shakar, moy va oqsil moddalar) bo‘ladi. 
Bu organik moddalar o‘simliklaming qaysi qismida qanday ho­ sil bo‘ladi, degan savol 
tug‘iladi. Olimlar ko‘pgina tajriba- lar asosida organik moddalar barg etining 
hujayralarida va o‘simliklaming boshqa yashil organlari hujayralarida hosil
bo‘lishini aniqlashgan.0 ‘simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donacha-
lari ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalar hosil bo‘lishi va havoga 
kislorod ajralib chiqish jarayoni fotosintez deyiladi. Fotosintez - yunoncha so‘z bo‘lib, 
«fo- tos» - yorug‘lik va «sintez» - qo‘shish, birlashtirish de­ gan ma’noni anglatadi. 
Ijodiy faoliyatining asosiy qismini yashil o‘simliklardagi fotosintez jarayonini 
o‘rganishga bag‘ishlagan va fanga o‘zining munosib hissasini qo‘shgan rus olimi A. 
Timirya- zevdir. U o‘zining «Quyosh, hayot va xlorofill» nomli kito-
bida fotosintez jarayonini asoslab bergan. 0 ‘simliklar suv va unda erigan mineral 
modda (tuz)lar- ni tuproqdan ildiz tukchalari orqali so‘rib olishi sizlarga
ma’lum. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosim kuchi ostida dastlab ildiz 
tukchalariga, ulardan ildiz naycha- lariga sizib o‘tadi, so‘ngra poyaga, va nihoyat, barg 
tomirla- ridagi naychalar orqali barglarga o‘tadi. Barg hujayralariga suvda —
erigan organik moddalar suv bilan bir vaqtda og‘izchalar orqali havodan karbonat
angidrid gazi kiradi. Barg eti hujayralaridagi xlorofill do- nachalari ishtirokida va 
yorug‘lik ta’sirida organik moddalar hosil bo‘ladi (58-rasm). 
Bu jarayonda xlorofill donachalarida 
karbonat angidrid suv bilan birikadi. 
Natijada, dastlab shakar, so‘ngra kraxmal
hosil boiadi. Karbonat angidrid suv bilan 
birikkanda, shakar- dan tashqari yana 
erkin kislorod gazi ajralib, og‘izchalar or­ 
qali havoga chiqadi. 0 ‘simliklar 
hujayrasida faqat shakar va kraxmal 
emas, balki boshqa oziq moddalar ham to‘planadi. 0 ‘simliklarda organik m ddalaming 
hosil bo‘lishi juda mu­ 
rakkab jarayon hisoblanadi (59-rasm).