Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

Doğru cavab: B

II. Dolayı yolla inteqrasiya. Bu tip inteqrasiyada riyaziyyatın müəyyən mövzuları kimya fənninin bir çox mövzularının izahında dolayı yolla istifadə edilir. Kimyada bir çox asılılıqların riyazi tənliyi yoxdur. Belə hallarda funksional asılılıqların elementlərindən və prinsiplərindən(xassələrindən) istifadə etmək lazım gəlir. Riyaziyatdan funksional asılılıqları dərk etmədən, onu tətbiq etmək bacarığı olmadan kimyada bir çox asılılıqların mahiyyətini dərk etmək, bu asılılıqların təxmini qrafikini qurmaq çətin olur. Bəzən, hətta müəllimlər tərəfindən, səbəb (arqument dəyişməsi) və nəticə (funksiya dəyişməsi) anlayışları qarışdırılır. Ona görə də müəyyən parametrlər arasında asılılıq qrafiki qurarkən səhv olaraq səbəbkar parametr (sərbəst dəyişən, arqument) ordinat oxunda, nəticə (asılı dəyişən, funksiya) isə absis oxunda göstərilir.

Müəyyən parametrlər arasında dəqiq asılılıq yoxdursa, yalnız ümumi asılılıq məlumdursa, onda, funksional asılılıqların xassələrindən istifadə etməklə qrafik qurmaq olar. Bir neçə misala baxaq.

Misal 3. ZnCl₂ məhluluna NaOH əlavə etdikdə əmələ gələn Zn(OH)₂ –nin mol sayının NaOH-ın kütləsindən asılılıq qrafikini göstərin.

A)B)C)D)E)

İzahı: ZnCl₂ məhluluna NaOH əlavə etdikdə Zn(OH)₂ çöküntüsü əmələ gəlir və onun miqdarı ZnCl₂ tam reaksiyaya girənədək artır.

ZnCl₂ + NaOH → Zn(OH)₂ + H₂O Lakin, sonra, əmələ gələn Zn(OH)₂ NaOH-ın artığı ilə reaksiyaya daxil olaraq, zaman keçdikcə miqdarı azalır.

Zn(OH)₂ + 2 NaOH → Na₂ZnO₂ + 2H₂O Ona görə də Zn(OH)₂-in mol sayı əlavə edilən NaOH-ın kütləsi artdıqca əvvəl artır, sonra isə azalır. Yəni, C distraktorundakı asılılıq bu prosesi əks etdirir.

Misal 4. X hansı maddədir?

A)CH₃OH B)CH₄ C)C₂H₆ D)C₂H₅OH E)C₃H₈

İzahı: Qrafikdən görünür ki, 2 mol X maddəsinin yanma reaksiyasının reaksiyaya daxil olan və reaksiyadan alınan məhsulların mol sayının dəyişməsinin zamandan asılılıq qrafiki verilmişdir. Göründüyü kimi, 2 mol X maddəsinin yanmasına 3 mol O₂ sərf olunur, 2 mol CO₂ və 4 mol H₂O alınır. Onda, 1 mol X maddəsinin yanmasına 1,5 mol O₂ sərf olunar, 1 mol CO₂ və 2 mol H₂O alınar. Deməli, X maddəsinin 1 molunda 1mol-atom C və 4 mol-atom H var. Məhsulların tərkibində 4 mol-atom O var, lakin onun 3 mol-atomu yanmaya sərf olunandır. Onda X maddəsinin 1 molunda 4-3=1 mol-atom oksigen var imiş. Maddənin empirik formulu CH₄O kimi olar. Bu da A distraktorunda verilmiş CH₃OH formuluna uyğun gəlir.

Misal 5.
KOH-ın isti məhlulundan xlor buraxdıqda reaksiya məhsullarının mol sayının zamandan asılılıq qrafikinə əsasən nə doğrudur?

I Y KCl-dur

II X H₂O-dur

III Z KClO₃-dür

A) yalnız III B)I, II C)I, III D)yalnız I E)II, III

İzahı: Qrafikdə isti KOH məhlulu ilə xlorun reaksiya məhsullarının mol sayının zamandan asılılığı verilmişdir. Test tapşırığına cavab vermək üçün reaksiyanın tənliyini yazmaq lazımdır.

3Cl₂ + 6KOH 5KCl + KClO₃ + 3H₂O

Riyaziyyat fənnindən funksional asılılıqları araşdıra bilən şagird reaksiya tənliyi üzrə əmələ gələn maddələrin əmələ gəlmə sürətlərini müqayisə etməyi bacarır və müəyyənləşdirir ki, sürəti daha çox olan X – KCl, sürəti ondan az olan Y – H₂O və sürəti ən az olan Z isə KClO₃-dür. Deməli, doğru cavab: D.