11.2.
Kupajın
hesablanması
Kupajın hesablanması onun tərkibinə daxil olan ayrı-ayrı
materialların miqdarı nisbətini müəyyənləĢdirmək və bu yolla
lazımi kondisiyanı təmin etmək məqsədilə aparılır.
Kupaj hesabatının mürəkkəbliyi onun tərkibinə daxil olan
materialların və tərkib göstəricilərinin sayından asılıdır. Material-
ların və tərkib göstəricilərinin artırılması hesabatı xeyli mürəkkəb-
ləĢdirir. Kupaj hesablanarkən kupaja daxil olan materiallar «kupaj
komponentləri» (Ģərab, spirt, Ģəkər, Ģirə) və ayrı-ayrı materialların
tərkib göstəriciləri – «kupaj tərkibinin göstəriciləri» (spirtlik,
Ģəkərlik, turĢuluq) terminlərindən istifadə olunur.
~ 239 ~
Kupaj apararkən texnoloji proseslər nəticəsində və Ģərabı uzun
müddət saxladıqda (markalı Ģərablar), həmçinin də həcmi sıxılma
(kontraktasiya) zamanı yaranan spirt itkiləri nəzərə alınmalıdır.
Mürəkkəblik səviyyəsinə görə kupaj hesablamalarını 3 qrupa
bölmək olar:
1.
Tərkibin bir göstəricisinə görə kupajın hesablanması;
2.
Tərkibin iki göstəricisinə görə kupajın hesablanması;
3.
Tərkibin üç göstəricisinə görə kupajın hesablanması.
Əgər tərkibin yalnız bir göstəricisinə, məsələn, Ģəkərliyə görə
kupaj hesablamaq lazım gəlirsə «ulduz» adlanan formuldan istifadə
olunur.
burada: X – tələb olunan spirtlik, Ģəkərlik, yaxud turĢuluq;
Y – kupajdan əvvəlki spirt, Ģəkər, yaxud turĢuluq;
Y
1
– spirt, Ģəkər, yaxud turĢuluğu yüksəltmək üçün
istifadə olunan tərkib göstəricisi;
X-Y və Y
1
-X - tələb olunan tərkibi təmin etmək üçün kupaj
komponentlərinin miqdarı nisbəti.
Misallar:
1)
1000 dal Ģirənin tündlüyünü 16 h.%-ə çatdırmaq üçün
tündlüyü 96 h.% olan nə qədər rektifikasiya olunmuĢ etil
spirti (Y
1
) tələb olunduğunu tapmalı.
Rəqəmləri yerinə yazsaq görərik ki, tündlüyü 16 h.% olan
tündləĢdirilmiĢ Ģirə almaq üçün 80 hissə Ģirə və 16 hissə
Y Y
1
-X
X
Y
1
X-Y
~ 240 ~
rektifikasiya olunmuĢ etil spirti lazımdır.
Onda 1000 dal Ģirəni spirtləĢdirmək üçün nə qədər etil spirti
(Y
1
) tələb olunduğunu tapırıq:
16-80
Y
1
=1000·16/80=200 dal.
Y
1
-1000
2)
Tündlüyü 9 h.% olan 1000 dal Ģərabın tündlüyü 12 h.%-ə
malik Ģərabla 10 h.%-ə çatdırmaq üçün lazım olan Ģərabın
miqdarını tapaq.
Rəqəmləri formulda yerinə qoyub alırıq:
Deməli, tündlüyü 9,0 h.% olan 1000 dal Ģərabın tündlüyünü
0 96-16=80
16
96 16-0=16
9 12-10=2
10 Y
1
=1000·1/2=500 dal.
12 10-9=1
~ 241 ~
10,0 h.%-ə çatdırmaq üçün tündlüyü 12,0 h.% olan 500 dal Ģərab
tələb olunur.
3)
ġəkərliyi 6% olan 1500 dal Ģərab materialı vardır. Onun
Ģəkərliyini – Ģəkəri 16% olan digər Ģərab materialı ilə 10%-ə
çatıdrmaq tələb olunur.
Deməli, Ģəkəri 16% olan 1000 dal Ģərab materialı əlavə
olunmalıdır.
4)
TitirləĢən turĢuluğu 6 q/dm
3
olan 1000 dal. Ģərab materialı
vardır. TitirləĢən turĢuluğu 12 q/l olan baĢqa Ģərab
materialından istifadə etməklə turĢuluğu 8 q/dm
3
-ə çatdırmaq
tələb olunur.
~ 242 ~
Deməli, 500 dal. Ģərab materialı lazımdır.
5) Tündlüyü 12 h.% olan 1000 dal. Ģərab materialının tündlüyünü
96h.%-li etil spirti əlavə etməklə 16 h.%-ə çatırmaq tələb
olunur. Spirtin həcmini tapmalı.
Əgər kupaja üç və daha çox sayda material daxil olarsa,
onda aĢağıdakı qaydalara əməl etməklə bir neçə ―ulduz‖
qurulmalıdır:
- Hər bir ―ulduza‖ daxil olan materiallardan biri, qarıĢığın
tərkib göstəricisindən böyük, digəri isə kiçik olmalıdır.
- Bütün materiallar ―ulduza‖ daxil edilməlidir.
- Təkrarən ―ulduza‖ o materiallar daxil edilir ki, onlar
texnoloji və digər əlamətlərinə görə, həmin kupajda daha
yüksək miqdarda istifadə oluna bilər.
Dostları ilə paylaş: |