Mədəniyyət və turizm Mündəricat
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4) Örtülmə tipli geyim
Geyimin üstündən çiyinə örtük salmırmış. Bu örtüklər də iki cür olurdu: 1. Heyvan dərisindən düzəldilmiş dəri bürüncək; Bu bürüncək bir qola geyinilərək çiyinə salınırdı. Bəzən bu dəri parçasının üstündən belə kəmər bağlanırdı. 1. Ellips formalı parça örtüklər; Faktik materialların təhlili göstərir ki, e.ə. VIII yüzildən başlayaraq dəri bürüncəklə yanaşı örtük də geyinilməyə başlayır. Örtük ellips formalı toxunma materialdan hazırlanır və ortası oyularaq başa keçirilirdi. Onun kənarları tikişsiz olmaqla açıq saxlanır və bütün kənar xətləri boyunca saçaq tikilirdi. Bəzən örtük üst çiyin geyimindən xeyli uzun olurdu. Bəzən bu örtüyün kənarları iri düymələr bərkidilmiş köbə ilə birləşdirilirdi. 3. Plaş (bürmə, xirqə); Bu geyim tipi yuxarıda qeyd olunan örtüyə bənzər olub, köynəyin üstündən geyinilirdi. Bu geyim növünün bir neçə forması bəllidir: 1) Qısa olub, qolun üstünü də örtməklə çiyinə salman və bəzi hallarda papaqlı tikilən bürmə. 2) Uzun olub, uzunqollu, gen ətəkli olmaqla beldə kəmərlə yığılan. 3) Geniş biçimli olub, qırçmlarla beldə yığılan bürmə. Bəzən onun dekorativ məqsəd daşıyan qolları geyinilmədən sərbəst sallanır. Belə dekorativ qol, qol oyuğu ilə birlikdə ayrıca kəsilərək ona tikilirdi. Bəzən qısa bürməbelə qədər, uzun bürmə isə dabana qədər bədəni örtürdü. Plaş gen və sərbəst biçilir və bu zaman bədənin forması nəzərə alınmırdı. Üst köynəyinin belinə qurşaq və ya kəmər bağlanır, qurşağın bir ucu sərbəst salladılırdı. Ayrılıqda alt geyiminə rast gəlinməsə də yuxarıda qeyd etdiyimiz köynəyin həm alt, həm də üst köynəyi əvəzinə geyinildiyi qənaətinə gəlirik. Köynəyin altından azacıq görünərək dizi örtən, şalvar geyinirdilər. 109 Erkən orta yüzilliklər qadın geyim dəsti: Üst çiyin geyimləri. I. a) Qaftan-xeyli uzun qollu, düz biçimli, geniş ətəkli, oyma yaxalı; b) Cübbə-cüt yaxalı, uzun ətəkli, yan tikiş xətti boyunca sıralama düyməli, uzun qollu; v) Çuxa-düz biçimli, sinəsi düyməli. q) Qofta-müxtəlif cür hörülmüş şəbəkəli-naxışlı qoftalar. Üst bel geyimləri. 1) Uzunluğu baldıra qədər olan qırçınlı tuman; 2) Uzunluğu dizə qədər olan trapesşəkilli müxtəlif cür toxunmuş tumanlar; 3) Şalvar; 4) Çaxçur-enli, şalvar-tumana bənzər olaraq alt bel geyiminin üstündən geyinilən. Kəmər geyim dəstini tamamlayan element idi. Qadınlar saçlarını hörür və müxtəlif saç bəzəklərindən istifadə edirdilər. Beləliklə, erkən orta yüzilliklər qadın baş geyimləri külah, çalma, örpək adlanır, baş geyimləri başa qızıl ilgəklər vasitəsilə bənd edilir, örpəklər isə çalmırdı. Beləliklə, demək olar ki, erkən orta yüzilliklər qadın alt geyimləri alt çiyin geyimi və alt bel geyimi olmaqla iki yerə bölünürdü. Bu qaftanla eyni formada olan, düz biçimli köynək və dizlikdən ibarət idi. Yuxarıda deyilənlərə əsasən erkən orta yüzilliklər qadın geyim dəstinin formasını aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olur: Üst çiyin geyimləri. I. a) Qaftan-xeyli uzun qollu, düz biçimli, geniş ətəkli, oyma yaxalı; b) Cübbə-cüt yaxalı, uzun ətəkli, yan tikiş xətti boyunca sıralama düyməli, uzun qollu; v) Çuxa-düz biçimli, sinəsi düyməli. q) Qofta-müxtəlif cür hörülmüş şəbəkəli-naxışlı qoftalar. Üst bel geyimləri. 1) Uzunluğu baldıra qədər olan qırçınlı tuman; 2) Uzunluğu dizə qədər olan trapesşəkilli müxtəlif cür toxunmuş tumanlar; 3) Şalvar; 4) Çaxçur-enli, şalvar-tumana bənzər olaraq alt bel geyiminin üstündən geyinilən. XV-XVI yüzilliklərin qadın geyimlərinin inkişafını ardıcıl olaraq aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar. XV yüzilliyin sonu XVI yüzilliyin əvvəli qadın geyim dəsti boğaz altda düymələnən köynək, yaxası çiyin xəttindən sinə altına doğru künc kəsilib, yanları bəzədilmiş qaftan, qatlama yaxalıqlı və ya yaxası açıq çuxa idi. Çuxanın qolu ya dirsəyə qədər, ya da biləyə qədər olurdu. İmkanlı adamların çuxasının sinə, çiyin və kürək hissəsi tikmələrlə bəzədilirdi. Bu dövrdə, ilk dəfə olaraq, qadın çuxalarının yaxasına əlavə parçadan, çox vaxt isə başqa rəngli parçadan kəsilərək tikilmiş yaxalıqlardan istifadə edilir. rast gəlirik. Bütün geyimlərin uzunluğu ayaqları tam örtür, cübbələrin üstündən kəmər bağlanılırdı. XV yüzilin birinci yarısında qadın geyimi boğaz altda bir düymə ilə bağlanan dərin kəsikli, car yaxalı köynək, onun üstündən geyinilən, yaxası çiyin xəttindən belə doğru künc açılmış çuxa, onun üstündən geyinilən cübbədən ibarətdir. Cübbənin yaxası ya axıracan düymələnir, ya da açıq saxlanırdı. Cübbənin çiyindən başlayaraq tikilən paralel bəzəkli ilgəklərlə düymələnməsi çox vaxt dekorativ forma daşıyır və əsasən yaxa açıq qalırdı. Qolu qondarma qolçaqlı olurdu. 110 1539-1543-cü illərdə artıq çuxanın da yaxası çarpaz düyməli tikilir, geyimlərdə ornamental parçalardan daha çox istifadə edilirdi. 1540-cı illərdə çuxada çarpaz düymələnməyə az-az rast gəlinirdi. Geyimlərin uzunluğu əvvəlki dövrə nisbətən qısa tikilir, altından ayaq geyimi, corab görünürdü. 1570-1579-1584-cü illərdə ornamental parçalardan daha geniş istifadə edilirdi. Geyim nisbətən qısaldıldığından altından ayaqqabı və şalvarın balağı görünürdü. Köynək əsasən ağ rəngli materialdan tikilərək, forması əvvəlki dövrlərdəkindən fərqlənmirdi. Beləliklə, bu dövrdə cübbələrin aşağıdakı formaları istifadə olunurdu: 1) Yaxası bəzəkli; 2) Yaxası saya; 3) Ətəyi dabana qədər; 4) Ətəyi topuğa qədər; 5) Biləyədək uzun qollu; 6) Dirsəyədək qısa qollu; 7) Uzun dekorativ qollu. XVII yüzillikdə bədənin təbii quruluşuna müvafiq olan geyimlərin biçilməsi ilə əlaqədar yeni geyim tipləri yaranır. Artıq insan, özünün düz biçimli geyimi ilə təbiətlə özü arasında sərhəd yaradaraq, təbiətdən təcrid olunmur, öz bədəninin təbii ölçülərini geyimi vasitəsilə nəzərə çarpdırmaqla sanki təbiətin bir parçası olduğunu nümayiş etdirir. Hörmə-toxunma materiallardan düzəldilərək bədənə kip yapışan geyimlərdən sonra bu ənənə yenidən dəbə qayıdır. Çox güman ki, bu ənənənin bərpa edilməsində Qərb ölkələri ilə olan iqtisadi münasibətlər də müəyyən rol oynamışdır. XVI-XVII yüzilliyə aid olan aşağıdakı geyimləri aşkarlayırıq: Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|